Để hiền tài là nguyên khí quốc gia trong kỷ nguyên mới

“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”. Không chỉ là một quan điểm, mà đó còn là một trong những tư tưởng xuyên suốt truyền thống văn hiến của dân tộc, là chiến lược trong hành trình giữ nước và xây dựng đất nước.

Trong bối cảnh chuyển mình mạnh mẽ của kỷ nguyên số, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, làm thế nào để việc trọng dụng nhân tài không dừng lại ở chủ trương, mà thực sự trở thành nền tảng cho sự phát triển bền vững, động lực cho sự bứt phá của đất nước? Làm sao để xây dựng một hệ sinh thái nuôi dưỡng, trọng dụng nhân tài, từ thể chế, chính sách đến môi trường làm việc?

Cùng nghe Diễn đàn 91, trực tiếp lúc 12h30 thứ Sáu, ngày 08/08/2025 trên tần số FM 91 VOV Giao thông Hà Nội và TP. HCM và trang điện tử vovgiaothong.vn

Với sự tham gia của các vị khách mời: ông Đinh Công Sỹ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa xã hội của Quốc hội và TS Phạm Tuấn Khải, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ.

Nói về tiềm năng trí tuệ vô cùng to lớn của người Việt, ngày càng nở rộ và thể hiện qua các kỳ thi, cuộc so tài đẳng cấp quốc tế, trở thành niềm tự hào của người Việt. Nhiều cuộc thi phát hiện người tài xuất hiện trong các năm qua. Đã có nhiều người được phát hiện và nổi danh từ đó.

KHÔNG THIẾU NGƯỜI TÀI

Gắn bó với công tác đào tạo và cũng không ít lần tham gia các đoàn đưa học sinh đi thi quốc tế, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương, Chủ tịch Hội đồng khoa học và đào tạo, Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội tự hào thừa nhận, trí tuệ học sinh Việt Nam không thua kém so với học sinh các nước khác. Bằng chứng là trong các cuộc thi học sinh giỏi quốc tế, Việt Nam luôn thuộc top 10 nước có thành tích cao nhất:

"Thi cử Việt Nam thì toán lọt vào top 10, còn các môn Tin học, Lý, Hóa có năm cao, năm xuống, sinh học cũng vậy. Tự hào chứ, đây là thi thế giới, mà là trí tuệ đỉnh cao, thì quá tự hào.  Để đánh giá nói chung, người Việt là dân tộc thông minh".

Thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy, riêng đối với Olympic toán học, trong 5 năm qua, đội tuyển Việt Nam đã đạt 33 huy chương các loại, trong đó có tới 15 huy chương Vàng.

Còn trong nước, nhiều người tài cũng được phát hiện và nổi danh từ các cuộc thi phát hiện người tài trong những năm qua. Chẳng hạn, thầy giáo Đào Kiến Quốc - Nguyên Phó Viện trưởng Viện CNTT, giảng viên CNTT của trường Đại học Công nghệ - người đầu tiên đạt giải nhất tại cuộc thi Nhân tài Đất Việt với sản phẩm “Phần mềm thi trắc nghiệm và chấm điểm tự động Mr Test phiên bản 3.0". Sau 15 năm, sản phẩm được phát triển và áp dụng tại hơn 800 đơn vị chấm thi trên cả nước, được Bộ Giáo dục - Đào tạo ứng dụng một phần cho công tác tổ chức các kỳ thi quốc gia.

PGS.TS. Võ Kim Sơn, Nguyên Trưởng khoa Tổ chức và Quản lý nhân sự, Học viện Hành chính Quốc gia cho hay, xét trên góc độ từng cá nhân, người Việt được đánh giá khá cao ở mức độ tiếp thu kiến thức, trí tuệ. Điều đó không chỉ thể hiện ở các kỳ thi quốc tế, mà cả khả năng lao động, nghiên cứu. Tuy vậy, từ khả năng phát hiện, đến việc tạo môi trường làm việc, nghiên cứu để phát huy tài năng vẫn còn một khoảng cách:

"Người Việt Nam có những tài năng rất đặc biệt, nhưng nếu xét tổng thể thì phải đánh giá. Thứ 2 là khả năng để nuôi dưỡng nó để nó tiếp tục phát triển, môi trường để nuôi dưỡng tài năng ấy. Nếu là olympic vật lý thì phải tạo môi trường vật lý, đó là olympic toán học thì phải tạo môi trường toán học thì sau 5 năm, 10 năm nữa thì lúc ấy mới có công trình được".

Nhà báo Trương Anh Ngọc, một người tham gia cố vấn nhiều chương trình tìm kiếm và phát hiện tài năng Việt cũng cho biết, khá nhiều tài năng được phát hiện và nổi danh từ các cuộc thi trong nước. Tuy vậy, rất ít người tài được phát hiện chọn làm việc tại các cơ quan hành chính nhà nước:

"Người mình giỏi, thông minh, nhớ tốt, các cuộc thi Olympic mình tốt mà, nhưng các bạn đạt giải về sau rất nhiều bạn đi ra nước ngoài học và làm việc, hoặc các bạn về mở các công ty tư nhân để làm việc, chứ rất ít khi vào Nhà nước hoặc làm các công việc liên quan đến nghiên cứu".

Theo bảng xếp hạng về Chỉ số cạnh tranh nhân tài toàn cầu năm 2021, Việt Nam là một trong 10 quốc gia dẫn đầu về chỉ số Chỉ số cạnh tranh nhân tài toàn cầu trong nhóm 36 quốc gia có thu nhập trung bình thấp trên thế giới, nhưng lại không nằm trong số 10 quốc gia có xếp hạng cao về Chỉ số “Thu hút nhân tài”, “Giữ chân nhân tài” của nhóm này.

CẦN CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ ĐỂ THU HÚT VÀ GIỮ CHÂN NGƯỜI TÀI

Chính sách thu hút sử dụng nhân tài nằm ở đâu trong hệ thống quan điểm của Đảng, đặc biệt là chủ trương phát huy nhân tố, nguồn lực con người? Những năm qua, nhất là là các nhiệm kỳ ĐH Đảng gần đây, vấn đề này được quan tâm và cụ thể hóa thành những chính sách như thế nào?

Xung quanh nội dung này, Phóng viên có cuộc trao đổi với PGS.TS Ngô Thành Can, Nguyên Phó Trưởng khoa Tổ chức và Quản lý Nhân sự, Giảng viên cao cấp, Học viện Hành chính Quốc gia.

Thưa ông, theo quan sát và đánh giá của ông, chính sách thu hút và sử dụng nhân tài đang nằm ở đâu trong hệ thống quan điểm của Đảng, đặc biệt là chủ trương phát huy nhân tố nguồn lực con người?

Vừa rồi, Đảng và Nhà nước cũng xác định trong giai đoạn đổi mới cải cách hiện nay thì chúng ta gặp ba điểm nghẽn lớn: điểm nghẽn về thể chế, điểm nghẽn về nhân lực và điểm nghẽn về cơ sở vật chất và hạ tầng. Có nghĩa là nhân lực là một trong những vấn đề mà chúng ta gặp phải những khó khăn.

Trước đây, chúng ta cũng đã chú trọng và đặc biệt Kết luận 86 năm 2014 để thu hút và tạo nguồn cán bộ từ sinh viên xuất sắc, các nhà khoa học trẻ. Nghị quyết số 26 năm 2018 của trung ương Đảng ta cũng tập trung vào xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cán bộ cấp chiến lược có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín ngang tầm nhiệm vụ.

Và trong năm 2021, Đảng cũng đã ra Kết luận 14 để khuyến khích bảo vệ cán bộ năng động sáng tạo, dám nghĩ dám làm. Năm ngoái, chúng ta có Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo chuyển đổi số quốc gia để xác định nguồn nhân lực chất lượng cao. Chúng ta đang triển khai dần hoạt động này…

Những năm qua, nhất là là các nhiệm kỳ Đại hội Đảng gần đây, vấn đề này được quan tâm và cụ thể hóa thành những chính sách như thế nào?

Chính phủ cũng đã ra Quyết định 899 năm 2023 phê duyệt Chiến lược thu hút, trọng dụng nhân tài đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050. Năm nay, Luật Cán bộ công chức cũng đã nhấn mạnh vấn đề thu hút, trọng dụng nhân tài. Một số nghị định chính sách mới về ký hợp đồng làm việc với những người có tài năng.

Một loạt những vấn đề chúng ta đặt ra, chú trọng vào thế này: Thứ nhất là hoàn thiện thể chế, chính sách để làm sao thu hút những người tài vào khu vực công; Tạo môi trường làm việc tốt, để làm sao dân chủ, cởi mở để thúc đẩy sáng tạo. Thứ ba, chúng ta cần lưu ý là chính sách khuyến khích và bảo vệ cán bộ sáng tạo…

Theo ông, chính sách thu hút và trọng dụng nhân tài thời gian tới, cần được cụ thể hóa bằng hành động ra sao?

Trong thời gian tới, cần tập trung vào các việc sau: Thứ nhất, chúng ta cần xây dựng và hoàn thiện các chính sách, cơ chế, đặc biệt là các chính sách đặc thù, để làm sao thu hút và giữ chân người tài. Như Nghị quyết 57 vừa rồi, phải khuyến khích, ưu tiên các lĩnh vực như công nghệ cao, khoa học công nghệ, y tế, giáo dục…

Thứ hai, đổi mới quy trình tuyển dụng, bổ nhiệm để đảm bảo minh bạch, công bằng. Thứ ba là môi trường để thử thách, trao quyền để họ có thể chủ động, cống hiến được. Thứ tư là chế độ đãi ngộ, xây dựng chế độ lương, thưởng, phúc lợi khác có tính cạnh tranh, để làm sao xứng đáng với năng lực và cống hiến của người tài.

Xin cảm ơn ông