Để cửa hàng bảo dưỡng kiểm tra khí thải xe máy, được không?

Nhưng biện pháp nào biện pháp nào để việc kiểm soát khí thải xe máy được khả thi?

Vừa bán chiếc xe máy sau 10 năm sử dụng, chị Nguyễn Thị Thắm, ở Xuân Đỉnh, Bắc Từ Liêm, Hà Nội quan niệm, dù xe được giữ gì cẩn thận, bảo dưỡng thường xuyên thì sau một thời gian dài cũng sẽ bị hư hỏng, xuống cấp.

Mặc dù vậy, chị Thắm vẫn khá băn khoăn với đề xuất kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy: "Xe máy là phương tiện của người dân, Nếu những người có điều kiện, người ta đi bảo dưỡng thường xuyên thì đấy là vì an toàn của họ. Nhưng cũng phải để ý tới người dân để thực hiện được vấn đề đấy, hoặc Nhà nước có chính sách để kiểm soát được việc chi phí bảo dưỡng định kỳ nó hợp lý".

Anh Nguyễn Văn Minh, ở Quan Hoa, Cầu Giấy lại đồng tình với việc kiểm soát khí thải xe máy để góp phần đảm bảo chất lượng không khí: "Việc đấy em nghĩ là cần thiết, nhưng mình cần có lộ trình dần dần để cho mọi người chuẩn bị. Thành quy định rồi thì mọi người cứ thế thực hiện thôi. Cửa hàng xe máy cũng có thể làm được những việc đấy".

Nhiều năm kinh doanh dịch vụ sửa chữa, bảo dưỡng mô tô, xe máy, anh Nguyễn Huy Hoàng – chủ cơ sở sửa chữa xe máy Huy Hoàng (Xuân Đỉnh, Bắc Từ Liêm, Hà Nội), cho rằng, việc yêu cầu kiểm tra khí thải mô tô, xe máy sẽ khiến người sử dụng có trách nhiệm bảo dưỡng, sửa chữa phương tiện thường xuyên.

Về phần mình, anh Hoàng cũng rất mong muốn được thực hiện kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy: "Kiểm soát khí thải cũng là được, vì kiểm soát thì mới đảm bảo chất lượng và ít khí thải đi. Vì cái đấy tốt cho mọi người và đảm bảo cho sức khỏe. Em cũng muốn tham gia vào việc kiểm định và dán tem kiểm định khí thải xe máy".

Dẫn kết quả thí điểm kiểm tra khí thải với gần 11 nghìn mô tô, xe gắn máy tại TP. HCM, gần 3.800 xe tại Đà Nẵng và hơn 5.200 xe tại Hà Nội, ThS. Đinh Trọng Khang, Giám đốc chuyên ngành Môi trường, Viện Khoa học Công nghệ GTVT cho biết, tỷ lệ xe máy không đạt tiêu chuẩn tại TP. HCM khoảng hơn 17%, Đà Nẵng hơn 25% và Hà Nội hơn 54%. Trong đó, các xe qua 5 năm sử dụng bắt đầu phát thải vượt quy định, còn những xe trên 10 năm thì tỷ lệ bị lỗi khí thải rất cao.

Từ kết quả nghiên cứu này, Thạc sĩ Đinh Trọng Khang cho rằng, việc xã hội hóa kiểm soát khí thải là cần thiết để góp phần giảm thiểu lượng khí thải từ các phương tiện giao thông: "Đương nhiên vấn đề xã hội hóa hiện nay là nên thực hiện vì khi xã hội hóa như vậy thì các đơn vị đủ điều kiện về thiết bị, về mặt bằng, hạ tầng, anh có đủ chỗ để thực hiện việc đó không. Vì lượng xe máy của chúng ta rất lớn, nếu không có đủ mặt bằng thì không thể thực hiện được".

Theo ông Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cũng cho hay, để kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy, cần huy động các nguồn lực xã hội tham gia thực hiện. Bất kỳ đơn vị này đáp ứng được yêu cầu về trang thiết bị, nhân lực đều có thể tham gia kiểm tra, kiểm soát chất lượng khí thải xe máy, kể cả các cửa hàng sửa chữa mô tô, xe gắn máy:

"Các nước người ta sẽ đưa vào các trạm sửa chữa xe máy mà đủ các điều kiện, tức là anh có thể đăng ký, với những phương tiện, con người và các hệ thống quản lý tốt và thời gian đấy thì cũng rất nhanh. Bây giờ công nghệ phát triển, các thiết bị cũng rất rẻ, hoàn toàn chúng ta có thể yên tâm, làm được".

TS Nguyễn Đức Kiên, Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cũng ủng hộ phương án xã hội hóa công tác kiểm định khí thải xe máy, trong đó có sự tham gia của các cửa hàng sửa chữa mô tô, xe gắn máy:

"Vấn đề đặt ra ở đây chúng ta phải nghiên cứu hành lang pháp lý cho việc đấy, những doanh nghiệp, cá thể hay những đơn vị chỉ có 1 người, 2 người làm thợ sửa chữa xe máy thì có được tham gia vào việc kiểm định xe máy hay không và Nhà nước sẽ hỗ trợ họ trong việc đào tạo, có thể sử dụng các thiết bị kiểm soát khí thải xe máy và họ phải có chứng chỉ".

Các nghiên cứu đều chỉ rõ việc kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy là việc cần làm và thực hiện càng sớm càng tốt nhằm góp phần giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí. Với số lượng lên đến hơn 72 triệu phương tiện, trong đó không ít phương tiện có niên hạn sử đã lâu, thậm chí cũ nát, việc xã hội hóa công tác kiểm tra khí thải;

Đặc biệt là việc cho phép các cửa hàng sửa chữa, bảo dưỡng xe gắn máy sẽ góp phần giảm áp lực cho việc kiểm định số lượng mô tô, xe gắn máy, nếu chủ trương này được thông qua. Kinh nghiệm từ các đô thị đi trước cho thấy, việc này hoàn toàn khả thi.

Mô hình nào kiểm định khí thải xe máy?

Đề xuất kiểm soát khí thải mô tô, xe máy tại dự thảo Luật Trật tự an toàn giao thông không phải lần đầu tiên được đặt ra. Trước đó, năm 2010, Chính phủ đã giao Bộ GTVT xây dựng lộ trình cụ thể về kiểm soát khí thải xe máy.

Hai thành phố lớn Hà Nội, TP HCM được giao hoàn thiện mạng lưới cơ sở kiểm định, mục tiêu đến năm 2015 có 80-90% lượng xe máy được kiểm định tiêu chuẩn khí thải. Các bộ ngành cũng được yêu cầu xây dựng phương án phạt người lái xe máy không kiểm định hoặc không đạt tiêu chuẩn khí thải.

Tuy nhiên, từ đó đến nay, việc kiểm soát khí thải xe máy vẫn chưa được triển khai, trong khi số xe máy tại các thành phố lớn tăng nhanh. Năm 2022, toàn quốc đăng ký mới hơn 3,2 triệu môtô, xe máy, nâng tổng số đã đăng ký lên 72 triệu xe.

Tuy vậy, nội dung này được đặt ra lần này tại dự thảo Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ dường như đã có tâm thế khác. Cùng với việc gia tăng mức độ ô nhiễm không khí, mức độ quan tâm của người dân đối với việc kiểm soát khí thải xe máy đã được cải thiện đáng kể. Khảo sát của Live and Learn đã công bố cho thấy là 82 % những người tham gia khảo sát đồng thuận là phải kiểm tra khí thải xe máy.

Bởi vậy, cùng với việc luật hóa quy định bắt buộc kiểm định khí thải xe máy, cũng cần tính tới việc tổ chức mô hình đơn vị thực hiện kiểm định. Với hơn 70 triệu xe máy (tính đến hết năm 2022), Nhà nước thực hiện kiểm định là không thể, trong khi giao các trung tâm đăng kiểm ô tô thực hiện thực hiện cũng không phù hợp.

Kinh nghiệm tại Đài Loan (Trung Quốc), với dân số hơn 23 triệu người, trong khi có đến hơn 21 triệu xe máy, Đài Loan trở thành nơi có lưu lượng xe máy thuộc hàng cao nhất thế giới. Để kiểm soát chất lượng khí thải xe máy, việc kiểm tra được thực hiện tại các trạm kiểm định (gần giống các cửa hàng sửa chữa, bảo dưỡng xe máy của Việt Nam) do Cơ quan bảo vệ môi trường Đài Loan ủy thác.

Việc kiểm tra tại chỗ khí thải từ xe mô tô, xe máy do Cục Bảo vệ môi trường địa phương tiến hành.

Ngoài ra, Cơ quan Bảo vệ môi trường Đài Loan còn tiến hành lắp đặt hệ thống đo nhiệt độ của khí thải đối với xe động cơ diesel tại 33 làn đường ở 22 thành phố, quận, huyện trên toàn Đài Loan. Bên cạnh đó, Đài Loan còn áp dụng hệ thống giám sát khí thải tự động được sử dụng để kiểm tra khí thải từ xe ô tô động cơ xăng lưu thông trên đường.

Hệ thống này sẽ sàng lọc những phương tiện giao thông có lượng khí thải vượt mức tiêu chuẩn. Chính quyền cũng khuyến khích người dân thông báo đối với các loại xe ô tô, xe máy có lượng khí thải vượt quá tiêu chuẩn cho phép, gây ô nhiễm môi trường khi tham gia giao thông.

Cùng với các biện pháp kiểm soát chặt chất lượng khí thải xe máy, Đài Loan cũng thực hiện chính sách thu hồi xe cũ, trợ giá mua xe mới, xe sử dụng nhiên liệu sạch hoặc ít tiêu hao nhiên liệu. nhờ vậy, trong 4 năm, từ 2017-2020, chỉ số ô nhiễm không khí của Đài Loan giảm từ 20,7 microgram/m3 xuống còn 15,1 microgram/m3, tiệm cận với tiêu chuẩn thế giới.

Với hơn 72 triệu xe máy, Việt Nam xếp thứ 4 trong danh sách các nước có lượng xe máy nhiều nhất thế giới (sau Ấn Độ, Trung Quốc và Indonesia), trong đó, khoảng 1/2 số lượng xe máy đã sử dụng lâu năm, hoặc xe đã xuống cấp, không đảm bảo điều kiện về an toàn kỹ thuật và là tác nhân chính gây ô nhiễm môi trường.

Với các điểm tương đồng về thói quen sử dụng xe máy, bài học thành công của Đài Loan (Trung Quốc) trong việc kiểm soát khí thải, thu hồi xe máy cũ nát có thể phù hợp trong các hoạt động kiểm soát khí thải phương tiện xe máy tại Việt Nam.

Các tính toán của cơ quan chuyên môn cũng cho thấy, nếu xe máy được bảo dưỡng định kỳ theo khuyến cáo của nhà sản xuất thì có thể giảm tiêu hao nhiên liệu 7%, tiết kiệm 170.000 đồng mỗi năm (tính theo giá xăng năm 2018).

Trong khi đó, mỗi xe máy tốn 120.000 đồng một lần bảo dưỡng và thay thế phụ tùng khí thải, lọc gió. Dự kiến nếu Nhà nước thu phí kiểm định khí thải, mỗi xe tốn 50.000 đồng mỗi năm.

Như vậy, nếu kiểm soát khí thải định kỳ, người dân cơ bản không tốn thêm chi phí, trong khi chất lượng an toàn của phương tiện đảm bảo hơn hẳn và nếu đảm bảo thời gian kiểm tra khí thải xe máy nhanh chóng, người dân sẽ có lý do thuyết phục để đồng thuận, ủng hộ chủ trương này.