Vĩnh Phúc, một tỉnh giàu có ở ngay sát thành phố Hà Nội, mỗi ngày có khoảng gần 1000 tấn rác sinh hoạt được thải ra. Trong đó, 2 thành phố là Vĩnh Yên và Phúc Yên thải ra khoảng 350 tấn, còn khu vực nông thôn gần 700 tấn. Tại 2 thành phố, 95% rác thải được thu gom, còn khu vực nông thôn, lượng rác thu gom chỉ đạt 65%.
Nhưng dù thu gom được thì 75% lượng rác đó chỉ có thể xử lý bằng cách chôn lấp, rất ít được đốt bằng những lò đốt rác thủ công. Đi trên đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai, dễ dàng nhìn thấy những bãi rác bán lộ thiên nằm rải rác bên những cánh đồng.
Tình trạng tương tự như Vĩnh Phúc đang diễn ra ở khắp nơi. Thậm chí, ngay cả những tỉnh nghèo ền trung, bên bờ biển, ngay sát những địa danh du lịch nổi tiếng, rác cũng ngập tràn. Sống chung với rác, đã là một bi kịch tất yếu của những làng quê.
Đặc biệt là những làng quê có lợi thế về du lịch, người dân không chỉ sống chung với rác của mình, mà còn bị chôn cùng với rác do du khách thải ra.
Bi kịch rác thải ở nông thôn một phần nảy sinh từ sự thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh của người dân. Song, thực tế, cho dù người dân có ý thức thì điều đó cũng không thể thay thế được việc cần có dịch vụ vệ sinh và hạ tầng xử lý rác thải.
Theo ước tính của Bộ Tài nguyên môi trường, lượng rác sinh hoạt trung bình mỗi người thải ra môi trường hàng ngày là 0.3kg. Mặc dù vậy, việc xử lý rác thải sinh hoạt hiện nay mới chỉ được tổ chức ở thành thị.
Tại nông thôn, dù nhiều làng xóm có thành lập những tổ thu gom rác, song sau thu gom, giống như câu chuyện ở Vĩnh Phúc, rác cũng chỉ được tập trung tại các điểm chôn lấp, hoặc được đốt thủ công, thậm chí chỉ gom lại một chỗ rồi chờ nó cao dần thành núi, đến khi tự bốc cháy.
Dọc những con đường ở bất cứ làng quê nào cũng không khó để gặp những bãi rác tự phát dọc đường. Nông thôn Việt Nam đang đối mặt với việc phải sống chung với rác, do thói quen sinh hoạt đã thay đổi với xu hướng xả rác nhiều hơn, trong khi hạ tầng, dịch vụ không cùng thay đổi.
Nếu như trước kia, người dân nông thôn chủ yếu sử dụng các loại vật dụng hữu cơ có khả năng tự phân hủy như lá cây để bao gói thực phẩm thì ngày nay, các loại hộp xốp, túi ni lông đã được phổ cập. Trong khi đó, hạ tầng dịch vụ ở nông thôn vẫn chưa thay đổi để thích ứng với điều này.
Ngay trong tiêu chí môi trường trong các nội dung để đạt chuẩn nông thôn mới thì cũng chưa đề cập cụ thể về mô hình chuẩn thu gom, xử lý rác thải.
Các giải pháp để đảm bảo vệ sinh môi trường ở nông thôn hiện nay vẫn tập trung vào việc tuyên truyền, giáo dục ý thức người dân. Giải pháp này sẽ không thể duy trì khi mà hạ tầng dịch vụ thu gom xử lý rác chưa trở thành một thiết chế cứng của hạ tầng nông thôn.
Xử lý rác thải sinh hoạt nông thôn, đã đến lúc cần phải được nhìn nhận như một nhu cầu thiết yếu của cộng đồng dân cư, như điện đường trường trạm.
Cùng với việc quy hoạch, đầu tư hạ tầng giao thông, dịch vụ, đã đến lúc nhà nước cần có một chủ trương lớn để quy hoạch, đầu tư hạ tầng xử lý rác thải một cách nghiêm túc, theo quy mô vùng, quy mô địa phương, đến quy mô cơ sở.
Nếu không sớm bắt đầu việc này, tương lai gần, người dân nôn thôn sẽ bị chôn sống trong rác thải của mình.