Ồ ạt phát hành trái phiếu doanh nghiệp: Rủi ro tiềm ẩn

Sự phát hành ồ ạt trái phiếu doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với thị trường và những nhà đầu tư riêng lẻ. Cần làm gì để quản lý và kiểm soát thị trường trái phiếu doanh nghiệp hạn chế những nguy cơ tiềm ẩn?

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Từ đầu năm đến cuối tháng 11, có tổng cộng 826 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp, trong đó, phát hành trái phiếu riêng lẻ 803 đợt, chiếm 95% tổng giá trị phát hành và chỉ có 5% phát hành ra công chúng. Nhóm bất động sản dẫn đầu với tổng giá trị phát hành trên 187 nghìn tỷ đồng, chiếm 38%.

Theo Bà Huỳnh Thị Mỹ Nương, Phó tổng giám đốc Công ty Đào tạo Lãnh đạo và Dịch vụ Phát triển bền vững, sở dĩ số lượng trái phiếu phát hành tăng mạnh trong năm nay là do các doanh nghiệp gặp khó khăn về vốn do ảnh hưởng của đại dịch COVID, nhưng lại không thể vay vốn ngân hàng. Việc doanh nghiệp ồ ạt phát hành trái phiếu doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro, bà Nương phân tích:

"Rủi ro thứ nhất tạo sự bất ổn gây khó khăn cho cơ quan quản lý Nhà nước đối với cả việc tiền kiểm và hậu kiểm. Rủi ro thứ hai dễ tạo ra những quả bong bóng trái phiếu với nguy cơ cao có thể làm ảnh hưởng tới những doanh nghiệp làm ăn tốt và phát hành trái phiếu một cách nghiêm túc".

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, Giảng viên cao cấp Học viện tài chính cho rằng, sự tăng trưởng của thị trường trái phiếu là tín hiệu khả quan, cho thấy đây có thể là kênh huy động vốn cho các doanh nghiệp dần dần thay thế cho kênh tín dụng ngân hàng.

Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ mua trái phiếu doanh nghiệp không có tài sản đảm bảo chiếm trên 49% rất đáng lo ngại. Khi nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp đồng nghĩa họ phải chịu rủi ro với kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp.

Nếu doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh không tốt hoặc phá sản, các nhà đầu tư sẽ mất vốn và gây tác động đến thị trường trái phiếu, nền kinh tế. PGS Đinh Trọng Thịnh phân tích:

"Khi mà rủi ro xảy ra, sau này những trái chủ không dám mua trái phiếu nữa thì thị trường không có đất phát triển. Nguy hiểm hơn, nếu doanh nghiệp không có khả năng trả nợ, có thể tạo ra làn sóng các nhà đầu tư đòi trả lại trái phiếu của các doanh nghiệp khác, gây xáo trộn thị trường trái phiếu, thị trường chứng khoán và thị trường tài chính tiền tệ và có thể tạo ra khủng hoảng kinh tế rất lớn trong thời gian tới đây".

Ông Đỗ Bảo Ngọc, Phó Tổng giám đốc Công ty chứng khoán kiến thiết Việt Nam đánh giá, hiện nay các nhà đầu tư riêng lẻ đang bị thiếu thông tin và họ mới chỉ quan tâm đến lãi suất mà chưa thực sự quan tâm đến khả năng tài chính, tài sản đảm bảo của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu:

"Đa phần người dân mua trái phiếu qua ngân hàng, người ta thường hiểu là ngân hàng sẽ bảo lãnh thanh toán trong điều kiện doanh nghiệp mất khả năng thanh toán. Chính sự nhầm lẫn đấy, làm cho nhà đầu tư mua trái phiếu thông qua sự phân phối của các chi nhánh ngân hàng một cách khá dễ dàng. Đấy là một trong những rủi ro mà người tham gia không nắm bắt được thông tin".

Vừa qua, Ủy ban chứng khoán Nhà nước đã xử phạt hành chính hai doanh nghiệp phát hành và một công ty chứng khoán liên quan đến việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp do vi phạm các quy định liên quan đến việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp với mức phạt từ 250 triệu đồng đến 600 triệu đồng.

Đồng thời, yêu cầu 2 doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải hoàn trả tiền mua trái phiếu cộng với lãi suất không kỳ hạn nếu nhận được đề nghị từ phía nhà đầu tư.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng, mặc dù hiện nay các quy định về quản lý thị trường trái phiếu doanh nghiệp tương đối đầy đủ nhưng quá trình thực thi pháp luật còn bất cập, các chế tài xử phạt đối với doanh nghiệp vi phạm hiện nay vẫn còn thấp, chưa đủ sức răn đe.

Một số doanh nghiệp đưa ra nhiều lí do khác nhau để hợp thức hóa quá trình phát hành trái phiếu, và đẩy rủi ro cho các nhà đầu tư. Ông Phong nhận định: 

"Nếu không khai báo, không đăng ký với UBCK, số tiền phạt rất thấp so với cái lợi mà các doanh nghiệp phát hành có được. Do đó họ sẵn sàng chịu phạt. Nếu như nhà đầu tư không phát hiện ra và cơ quan chức năng chậm, không có trách nhiệm thì việc xử phạt không dễ. Bởi vì trong sự bùng nổ và dàn quân như thế này thì không phải lúc nào cũng phát hiện ra được những doanh nghiệp phát hành trái phiếu mà không công bố".

Theo một số chuyên gia kinh tế, đầu tư trái phiếu không phải là “cuộc chơi” dành cho các nhà đầu tư không chuyên, vì thế khi đầu tư trái phiếu cần hết sức thận trọng. Việc một số tổ chức tín dụng, công ty chứng khoán phân phối trái phiếu doanh nghiệp không có nghĩa là các tổ chức này đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu.

Các tổ chức này không có trách nhiệm về việc doanh nghiệp có hoàn trả gốc và lãi trái phiếu khi đến hạn hay không nên các nhà đầu tư cần thận trọng

Các nhà đầu tư cần phải tìm hiểu kỹ các thông tin về doanh nghiệp phát hành, sự minh bạch của báo cáo tài chính, các nội dung liên quan đến tài sản đảm bảo, điều kiện quyền lợi và nghĩa vụ của người mua trái phiếu. Ngoài ra, nếu nhà đầu tư không xác định được tính pháp lý và tính khả thi của dự án thì nên sự hỗ trợ của các chuyên gia để tránh những rủi ro về mất vốn.

Huy động vốn thông qua trái phiếu doanh nghiệp thực sự là “chiếc phao cứu sinh” nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch COVID. Tuy nhiên, thị trường trái phiếu với nhiều rủi ro như một “quả bong bóng” có thể vỡ bất cứ lúc nào nếu không có những quy định pháp luật để kiểm soát chặt chẽ.

Bởi vậy hơn lúc nào hết, các cơ quan quản lý nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng để quyết định thị trường trái phiếu lành mạnh, bền vững.

Đây cũng là góc nhìn của Kênh VOVGT: Thị trường trái phiếu doanh nghiệp, cần bàn tay “sắt” quản lý

Năm 2020-2021, thị trường trái phiếu trong nước có sự bùng nổ mạnh mẽ thậm chí vượt qua sự dự báo của các nhà phân tích và các cơ quan chức năng.

Đây là một trong những tín hiệu tốt cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, sự bùng nổ không hoàn toàn dựa trên sự phát triển kinh doanh của doanh nghiệp cũng hàm chưa rất nhiều rủi ro cho các nhà đầu tư riêng lẻ, rủi ro cho thị trường và nền kinh tế.

Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu doanh nghiệp là một xu hướng tất yếu của nền kinh tế thị trường, giúp tăng khả năng huy động vốn trong dân và giảm bớt sự phụ thuộc vào kênh huy động vốn từ ngân hàng.

Song để thị trường trái phiếu phát huy hiệu quả thì điều quan trọng, cần hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường giám sát nhằm xây dựng thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển bài bản, bền vững và minh bạch.

Thời gian tới, các cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện cơ chế phát hành trái phiếu và quản lý phát hành trái phiếu thông qua bổ sung thêm một số quy định pháp luật nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trái phiếu, làm rõ mục đích phát hành trái phiếu.

Nhằm nâng cao chất lượng của trái phiếu cũng như tăng cường minh bạch thông tin cho các nhà đầu tư, cần bổ sung thêm các quy định về tổ chức định giá, xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp và kiểm toán.

Bên cạnh đó, tăng nặng các chế tài xử lý đối với những hành vi vi phạm về phát hành trái phiếu, không chỉ đối với những doanh nghiệp tham gia thị trường chứng khoán mà cả với những doanh nghiệp chưa lên sàn.

Cùng với việc hoàn thiện khung pháp lý, các chuyên gia cho rằng, Bộ Tài chính, Ủy ban chứng khoán nhà nước cũng cần đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát việc phát hành trái phiếu của doanh nghiệp, kịp thời ngăn chặn kịp thời các doanh nghiệp vi phạm quy định, hay những doanh nghiệp có vốn chủ sở hữu nhỏ, kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh lỗ nhiều năm nhưng lại phát hành trái phiếu thu hút lượng vốn quá lớn.

Ngân hàng Nhà nước có cơ chế quản lý giám sát các tổ chức tín dụng, ngân hàng đi mua trái phiếu doanh nghiệp để từ đó tái cấu trúc các khoản nợ xấu cho doanh nghiệp, tránh những rủi ro cho thị trường tài chính.

Song song với đó, các cơ quan quản lý nhà nước và các cơ quan truyền thông tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, kiến thức của người dân về trái phiếu doanh nghiệp, cũng như những rủi ro mất vốn khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp.

Hiện nay, Bộ Tài Chính đang lấy ý kiến về Nghị định sửa đổi Nghị định số 153 năm 2020 về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước với nhiều nội dung mới như: Bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu; Bổ sung quy định về Đại diện người sở hữu trái phiếu, sửa đổi một số quy định về thời hạn và nội dung công bố thông tin nhằm khắc phục những bất cập hiện nay…

Nghị định 153 sửa đổi được kỳ vọng sẽ tăng cường sự minh bạch và phát triển lành mạnh của thị trường trái phiếu. Tuy nhiên thị trường trái phiếu biến động rất nhanh, đòi hỏi các cơ quan chức năng và nhà đầu tư cần có sự nhận diện, nắm bắt những rủi ro để sớm có những điều chỉnh kịp thời phù hợp với thực tế, tránh để thị trường trái phiếu bị “méo mó” ảnh hưởng đến hiệu quả của công cụ huy động vốn trung và dài hạn của nền kinh tế.