Vùng phát thải thấp: Thúc đẩy người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng

PV VOV Giao thông đã có cuộc trao đổi với 2 khách mời trong chương trình Talk Show đặc biệt, gồm: Thạc sĩ Lê Thanh Thủy - Phó Trưởng phòng Quản lý Môi trường, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội và bà Nguyễn Hương Huế - Cán bộ Cơ quan phát triển Pháp AFD.

KHÁI NIỆM VỀ VÙNG PHÁT THẢI THẤP 

PV: Thưa các khách mời, nhìn lại 1 năm qua, hai vị khách mời đánh giá như thế nào về những kết quả và nỗ lực của thành phố Hà Nội trong thúc đẩy người dân lựa chọn, sử dụng và đi lại bằng phương tiện giao thông xanh?

Bà Lê Thanh Thủy: Trong những năm qua, chúng ta có thể nhìn thấy một trong những tín hiệu rất đặc biệt trên tất cả các phương tiện giao thông công cộng, tỷ lệ người sử dụng  xe buýt hay xe đạp (hay còn gọi sharre bike) ngày càng nhiều. Bản thân tôi cũng có một cái thẻ xe buýt và tôi cũng đang sử dụng hằng ngày.

Theo quan sát của tôi, ngày càng nhiều đối tượng sử dụng xe buýt như cán bộ công chức, thanh thiếu niên, người gia. Văn hóa xe buýt đã được hình thành rất tốt.Điều này mang đến cho tôi niềm tin và một suy nghĩ rất tích cực về một tương lai phía trước.

Bà Nguyễn Hương Huế: Ngày 8/8/2024, Hà Nội đã chính thức khánh thành Tuyến metro Nhổn -ga Hà Nội, đoạn trên cao từ Nhổn - Cầu Giấy. Việc đưa tuyến số 3 của Hà Nội đi vào vận hành nhằm giảm phát thải cũng như là hạn chế các phương tiện giao thông cá nhân, giúp nâng cao chất lượng không khí, nâng cao chất lượng môi trường và chất lượng sống cho người dân thành phố Hà Nội.

Chúng tôi hy vọng, phần ngầm của tuyến metro số 3 này sớm được hoàn thiện và đưa vào sử dụng để  tăng cường hệ thống giao thông công cộng cho thành phố.

UBND TP. Hà Nội cũng đã rất tích cực trong việc xây dựng hệ thông metro bao gồm nhiều tuyến kết nối ngang dọc. Đặc biệt, trong năm nay, thành phố Hà Nội cũng đã ban hành những quy định về chuyển đổi các phương tiện xe buýt sang xe buýt xanh, sử dụng năng lượng sạch với mục tiêu là thay thế toàn bộ những phương tiện xe buýt cũ chuyển sang những xe buýt mới sử dụng năng lượng sạch

Năm 2024, thành phố Hà Nội cũng đã mở rộng thêm nhiều khu đi bộ sang các khu khác ngoài khu Hoàn Kiếm. Năm 2024, thành phố đã có rất nhiều những hoạt động, hành động thiết thực cụ thể cũng như những định hướng quy định cho tương lai của thành phố.

Kết thúc năm cũ và chuyển sang năm mới, chúng ta có quyền hy vọng vào sự đổi mới tốt đẹp hơn, những hành động cụ thể hơn và quyết liệt hơn của thành phố Hà Nội trong năm mới

PV: Năm 2024, thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết quy định về thực hiện bùng phát thải thấp với mong muốn là nhằm cải thiện chất lượng không khí của thủ đô. Vậy chúng ta nên hiểu như thế nào về khái niệm vùng phát thải thấp và mục tiêu của chính sách này? 

Bà Lê Thanh Thủy: Trên thế giới đưa ra nhiều khái niệm về Vùng phát thải thấp khác nhau, một trong những khái niệm Vùng phát thải thấp được cụ thể hóa trong Khoản 6 Điều 3 của Luật Thủ đô, đó là Vùng phát thải thấp là khu vực được xác định để hạn chế các phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường nhằm cải thiện chất lượng không khí. Nếu nhìn vào cái khái niệm này, chúng ta có thể nhìn thấy ngay  đây là một trong những trọng tâm mà thành phố Hà Nội thực sự mong muốn để có thể thấy thay đổi. 

Chúng ta sẽ phải đưa ra các giải pháp để hạn chế được các phương tiện gây ô nhiễm môi trường và thứ hai là làm thế nào có những giải pháp nào để có thể cải thiện chất lượng không khí. Như vậy, ở đây có sự liên kết chặt chẽ giữa vấn đề về quản lý chất lượng không khí với thúc đẩy giao thông xanh, giao thông công cộng.

Bà Nguyễn Hương Huế: Tôi hoàn toàn thống nhất khái niệm vùng phát thải thấp nêu trên và là một khái niệm chung được áp dụng trên toàn thế giới, trong đó có Paris, Pháp. Mục tiêu của xây dựng một vùng phát thải thấp là nhằm cải thiện chất lượng không khí và cải thiện và chuyển đổi các phương tiện giao thông vận tải.

Có thể hiểu, vùng phát thải thấp là một biện pháp chính sách để cải thiện chất lượng môi trường không khí thông qua hạn chế, phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường.

ĐỂ TRIỂN KHAI HIỆU QUẢ MÔ HÌNH VÙNG PHÁT THẢI THẤP?

PV: Trong bối cảnh Hà Nội và TP.HCM đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí và ùn tắc giao thông. Nếu các đô thị như Hà Nội và TP.HCM triển khai chính sách vùng phát thải thấp, chúng ta có thể kỳ vọng gì về sự thay đổi chất lượng không khí của các đô thị trong tương lai?

Bà Lê Thanh Thủy: Vùng phát thải thấp là khái niệm rất mới ở Việt Nam nói chung và đối với thành phố Hà Nội nói riêng. Chúng ta chưa bao giờ có một tiền lệ nên chúng ta chưa thể lượng hóa những tác động khi thực hiện vùng phát thải thấp.

Tuy nhiên, một số đô thị trên thế giới đã thực hiện mô hình này và cho những kết quả tích cực. Ví dụ, thủ đô Seul, Hàn Quốc đã chia ra các phân kỳ thực hiện vùng phát thải thấp và mở rộng dần ra các khu vực lân cận, nhờ vậy, chất lượng không khí được cải thiện đến từ 22 đến 50, 60 %.

Đứng ở góc độ về môi trường, tôi nhìn thấy rằng, khi thực hiện vùng phát thải thấp, chắc chắn thành phố Hà Nội sẽ tạo ra được một môi trường sống xanh, sạch, đẹp và không khí sẽ được cải thiện một số khu vực, đời sống người dân cải thiện hơn.

Ở đây, chúng ta không nên kỳ vọng là nếu thực hiện vùng phát thải thấp tại một vùng nào đó thì vùng đó không khí sẽ sạch hơn những vùng khác. Bởi vì, không khí nó là nguồn di động, có thể di chuyển từ vùng này sang vùng khác.

Ngoài ra, thực hiện vùng phát thải thấp sẽ hỗ trợ để phát triển một nền kinh tế bền vững hơn. Việt Nam đang thực hiện những cam kết quốc tế về ứng phó biến đổi khí hậu, giảm phát thải ròng Net Zero và các mục tiêu phát triển bền vững khác của Liên Hợp Quốc, việc phát triển và thực hiện vùng phát thải thấp cũng đang hòa chung cùng với những nỗ lực của Việt Nam, thành phố Hà Nội trong việc thực hiện các mục tiêu về môi trường và sức khỏe.     

Bà Nguyễn Hương Huế: Chúng ta kỳ vọng vào những tác động tích cực của vùng phát thải thấp nhưng vùng phát thải thấp không phải là giải pháp duy nhấ, là giải pháp kỳ diệu để có thể cứu cánh cho chất lượng không khí của thành phố Hà Nội. Chúng ta phải coi nó là một giải pháp giúp định hướng thay đổi thói quen sử dụng phương tiện giao thông cũng như là cách thức chuyển của người dân thành phố.

Để cải thiện chất lượng không khí, chúng ta phải có tổng hòa nhiều giải pháp, cơ chế, chính sách khác để cải thiện chất lượng không khí cũng như là cải thiện môi trường thích ứng với biến đổi khí hậu. Việc mà chúng ta triển khai những vùng phát thải thấp sẽ có tác động đến hai vấn đề: phương tiện giao thông và cách thức đi lại.

Vùng phát thải thấp sẽ loại bỏ, hạn chế dần phương tiện gây phát thải, gây ô nhiễm bằng những phương tiện sử dụng năng lượng xanh, sạch. Ngoài ra, khi hạn chế các phương tiện gây ô nhiễm, sẽ giúp người dân chuyển đổi phương tiện khác hoặc lchuyển đổi phương thức di chuyển khác, sử dụng phương tiện giao thông công cộng như metro, xe buýt.

PV: Vậy để triển khai hiệu quả mô hình vùng phát thải thấp Hà Nội. Thời gian tới, Hà Nội cần thực hiện những giải pháp gì?

Bà Lê Thanh Thủy: Chúng ta có thể nhìn thấy, ở các nước khác nhau sử dụng những giải pháp linh hoạt khác nhau tùy thuộc vào đặc thù về mặt kinh tế xã hội, về mặt chính trị, hạ tầng của mỗi một khu vực.

Tại Nghị quyết 47 của Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội mới được ban hành đưa ra một số biện pháp mang tính chất “rỗng”, có nghĩa rằng là mang tính chất định hướng nhiều hơn để có thể áp dụng cho các địa phương khác nhau thực hiện vùng phát thải thấp. Bởi vì, nếu chúng ta quy định chặt, các địa phương sẽ rất khó để có thể “may đo” cho nó phù hợp với địa phương của mình.

Thứ nhất, ở những vùng phát thải thấp, thành phố Hà Nội sẽ cho phép các phương tiện giao thông không phát sinh khí thải. những xe cơ giới thân thiện với môi trường hoặc xe sử dụng năng lượng sạch sẽ được phép lưu hành. Tuy nhiên, sẽ có giấy phép lưu thông cho những xe có mục đích đặc biệt.

Thứ hai, một số các quận, huyện cũng có thể cân nhắc cấm các xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel.

Thứ ba, chúng tôi cũng đưa ra một số định mức tiêu chuẩn khí thải đối với ô tô, xe gắn máy để các địa phương có thể cân nhắc trong việc hạn chế hay cấm các xe này vào vùng phát thải thấp. Ví dụ, có thể cấm, hạn chế xe ô tô không đáp ứng được tiêu chuẩn khí thải mức 4 và xe mô tô, xe gắn máy không đáp ứng tiêu chuẩn mức 2 .

Thứ tư, theo Nghị quyết, Ủy ban nhân dân cấp quận, huyện cũng có thể cân nhắc trong việc đề xuất Hội đồng nhân dân thông qua các chính sách về ban hành các loại phí, lệ phí đối với các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ trên đúng nguyên tắc của Luật bảo vệ môi trường đã đưa ra là “người gây ô nhiễm thì phải trả tiền”. Như vậy, mức phí, lệ phí ở các quận, huyện sẽ khác nhau, ở quận Hoàn Kiếm sẽ khác huyện Ba Vì.

Chúng ta cũng sẽ phải xây dựng các chính sách hỗ trợ các đối tượng, đặc biệt là những đối tượng là sinh sống và làm việc trong vùng phát thải thấp, hỗ trợ cho việc chuyển đổi các phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang sử dụng năng lượng sạch không phát thải, hoặc các chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng giao thông.

Tôi cho rằng, việc xây dựng các chính sách để tập trung đầu tư vào hạ tầng giao thông sử dụng năng lượng sạch là một trong những điều kiện tiên quyết, bởi vì nếu như chúng ta có đưa ra các chính sách mềm nhưng không có một hạ tầng tốt cũng không thể thực hiện được vùng phát thải thấp. Ngoài ra, cũng cần cân nhắc một số biện pháp đặc thù riêng cho từng khu vực đô thị, khu vực ngoại thành.

CÁC ĐÔ THỊ TRÊN THẾ GIỚI TRIỂN KHAI VÙNG PHÁT THẢI THẤP THẾ NÀO?

PV: Hiện nay, các đô thị trên thế giới đang triển khai mô hình Vùng phát thải thấp như thế nào? Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho các đô thị Việt Nam?    

Bà Nguyễn Hương Huế: Paris, Pháp đã nghiên cứu mô hình vùng phát thải thấp từ đầu những năm 2015 và chính thức triển khai vào năm 2019, đến nay đã có 3 lần điều chỉnh. Vào thời điểm đó, Paris cấm tất cả các phương tiện cũ chạy bằng dầu được đăng ký trước năm 2.000.

Mới đây, thành phố Paris đã chính thức công bố nâng lên mức chỉ tiêu số 3 bắt đầu từ 1/1/2025, cấm và hạn chế tất cả các phương tiện ô tô sử dụng xăng hoặc là hỗn hợp xăng điện đăng ký trước năm 2025, chạy bằng dầu trước năm 2010 và những phương tiện xe máy đăng ký trước năm 2006.

Tại Paris thực hiện quy chế dán nhãn mức phát thải cho các phương tiện. Ví dụ, những phương tiện có mức phát thải 1,2,3 được đi vào thành phố, còn mức 3, 4, 5 sẽ bị hạn chế từ 1/1/2025.

Paris cấm các phương tiện cá nhân đi lại trong thành phố từ 8 giờ đến 20 giờ hàng ngày, các phương tiện được đi lại sau 20 giờ và vào những ngày cuối tuần, các ngày lễ Tết, các phương tiện này được phép di chuyển trong thành phố.

Các phương tiện cá nhân được phép di chuyển trong thành phố 24 ngày/năm. Đối với những phương tiện có lợi ích công cộng cao, chưa kịp chuyển đổi cũng được phépdi chuyển thoải mái trong ngày.

Bà Lê Thanh Thủy: Theo quan điểm cá nhân của tôi, chúng ta không thể bê nguyên kinh nghiệm quốc tế vào Việt Nam mà cần phải xem xét đến điều kiện, khả năng của từng đô thị. Vùng phát thải thấp là một chính sách hoàn toàn rất mới mẻ mà chúng ta sẽ phải vừa đi, vừa dò đường. Tuy nhiên, Hà Nội đã có nhiều kinh nghiệm trong thực hiện các giải pháp khác.

Trước hết, các địa phương cần phải hiểu cần cái gì, có thể làm cái gì và chúng ta thực hiện như thế nào. Mặc dù, Nghị quyết đang đưa ra, chúng tôi khuyến khích thực hiện bắt đầu từ quận Hoàn Kiếm và quận Ba Đình nhưng tôi rất hy vọng rằng, mô hình này sẽ nhân rộng ở các quận, huyện khác của thành phố.

Chúng ta có thể học tập kinh nghiệm ở thành phố Bắc Kinh (Trung Quốc), Seul (Hàn Quốc)- những mô hình có sự tương đồng, bắt đầu từ những khu vực nhỏ và sau đó mở rộng. Bắc Kinh  chủ yếu tập trung vào việc loại bỏ và nâng cấp các xe tải cũ, xe buýt cỡ lớn có mức tiêu chuẩn khí thải dưới mức 4 và đẩy mạnh các phương tiện sử dụng năng lượng mới, năng lượng sạch.

Tuy nhiên, “Chúng ta có đi thì chúng ta mới tới”. Hà Nội không thể chờ đợi có đầy đủ điều kiện như Bắc Kinh (Trung Quốc), Seul (Hàn Quốc), Paris (Pháp) mới thực hiện mà chúng ta cần thực hiện dần dần, theo lộ trình để từng bước xây dựng được Vùng phát thải thấp

PV: Hà Nội nói riêng và các đô thị khác của Việt Nam nói chung cần có sự chuẩn bị như thế nào để triển khai thực hiện vùng phát thải thấp?

Bà Nguyễn Hương Huế: Thông thường, khi triển khai một Vùng phát thải thấp, chúng ta phải trải qua 3 bước. Thứ nhất, chúng ta phải có những nghiên cứu thực trạng ô nhiễm môi trường và xác định mục tiêu mức giảm phát thải.

Thứ hai, xây dựng những dự thảo Nghị quyết của địa phương về xây dựng các vùng phát thải thấp. Dự thảo này cần phải được đệ trình để lấy ý kiến cộng đồng và các cơ quan liên quan. Thứ ba là ban hành Nghị quyết, chính sách thực hiện và triển khai thực hiện. Quá trình triển khai thực hiện cần sự phối hợp và tham gia của rất nhiều bên: truyền thông, kỹ thuật, tài chính, môi trường.

Theo tôi, dù các thành phố đặt mục tiêu phát triển kinh tế mạnh hơn nữa nhưng chúng ta vẫn phải ăn sạch, hít thở sạch, uống nước sạch. Do vậy, chúng ta phải bắt đầu ngay từ ngày hôm nay để bảo vệ môi trường, bảo vệ chất lượng không khí không chỉ cho chúng ta mà còn cho cả thế hệ con cháu.

PV: Vâng. Xin cảm ơn hai vị khách mời!

KINH NGHIỆM THẾ GIỚI TRONG TRIỂN KHAI VÙNG PHÁT THẢI THẤP

Từ năm 1996, Thụy Điển là quốc gia đầu tiên triển khai vùng phát thải thấp (LEZ) vào năm 1996 và sau đó đã được nhân rộng sang một số thành phố của cĐức, Hà Lan, Bắc Italia … Đến nay, vùng phát thải thấp đã được triển khai tại hơn 320 thành phố châu Âu và dự kiến sẽ tăng lên 507 thành phố trong năm nay.

Hiện nay, 10 thành phố du lịch nổi tiếng nhất của Châu Âu đã giới hạn phương tiện chạy bằng xăng và diesel. Một số thành phố có tham vọng thực hiện khu vực phát thải siêu thấp  (Ultra Low Emission Zone – ULEZ). Châu Âu lên kế hoạch thực hiện 35 khu vực không phát thải (ZEZ) ở châu Âu vào năm 2030.

Thành phố Rotterdam, Hà Lan, từ năm 2022 đã áp dụng tiêu chuẩn khí thải phương tiện Euro 6 và chính thức triển khai thực hiện vùng không phát thải từ ngày 1/1/2025. Theo đó, chỉ những xe chạy bằng điện hoặc khí hydro mới được đi vào khu vực này, đặc biệt các xe tải 3,5 tấn trở lên phải đáp ứng điều kiện khí thải bằng 0 và những xe van giao hàng hóa sẽ phải thực hiện quy định này từ ngày 1/1/2028

Ghi nhận của PV VOVGT, từ những ngày cuối tháng 12, hệ thống camera đã được lắp đặt hoàn chỉnh tại các nút giao thông, chuẩn bị cho việc thực hiện quy định xử phạt nếu phương tiện vi phạm các tiêu chuẩn về khí thải phương tiện nếu đi vào vùng không phát thải từ ngày 1/1/2025.

Anh Macco, một người dân Hà Lan cho biết: "Hệ thống các camera nhận diện biển số tự động sẽ giám sát, nắm bắt  thông tin về năm sản xuất, tiêu chuẩn khí thải của phương tiện lưu thông vào khu vực này. Những phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải dán stick màu xanh sẽ được đi vào khu vực này, nếu mà  màu đỏ, lái xe sẽ phải quay lại. Nếu như các phương tiện cố tình vi phạm sẽ bị phạt tiền 140 Euro cho lần đầu vi phạm, 500 Euro cho lần thứ 2 và mức phạt cao nhất lên tới 800 Euro". 

Thủ đô Berlin, Đức thực hiện chính sách Vùng phát thải thấp vào năm 2005 và đến nay, mức tiêu chuẩn khí thải của phương tiện đang áp dụng là tiêu chuẩn Euro 6. Theo Thạc Sĩ Đỗ Khắc Sơn, Giảng viên khoa cơ khí, trường Đại học Giao thông vận tải Hà Nội, chính sách này đã được nhân rộng ra tại nhiều thành phố của Đức:  

"Hiện tại, Đức có 37 thành phố quy định vùng phát thải thấp , năm 2023 có thêm 21 thành phố. Để đi vào khu vực này, các phương tiện phải dán tem phương tiện sạch, phương tiện giao thông phát thải thấp. Các tem này được cơ quan của Đức, tương tự như cơ quan đăng kiểm của Việt Nam cấp, giá của các tem dán nhãn từ 5- 15 Euro, tùy từng thành phố. Nếu mà xe không có tem dán nhãn mà đi vào khu vực phát thải thấp sẽ bị xử phạt 100 Euro".

Hiệu quả từ mô hình Vùng phát thải thấp đã được chứng minh qua  thực tiễn áp dụng tại các đô thị trên thế giới. Sau 10 tháng áp dụng mô hình này, thành phố London, Anh đã  giảm 13.500 phương tiện gây ô nhiễm cao mỗi ngày, giảm 44% lượng khí NO2 và giảm 27% lượng bụi PM 2.5. Qua đó, tiết kiệm hơn 1,4 tỷ bảng Anh.

Còn tại thành phố Brussels, Bỉ từ năm 2018 cấm các phương tiện chạy diesel, các loại xe tải nhỏ, xe dịch vụ hạng nhẹ có tiêu chuẩn khí thải từ Euro 4 trở xuống đi vào vùng phát thải thấp. Các phương tiện vi phạm sẽ bị phạt 350 Euro. Nhờ áp dụng chính sách này, thành phố đã giảm 62% phương tiện diesel ngay trong năm 2018 và đến năm 2020, 50% phương tiện diesel đã được thay thế bằng động cơ hybrid.

Hạn chế phương tiện gây ô nhiễm, nâng tiêu chuẩn khí phát thải phương tiện và khuyến khích các phương tiện chạy bằng khí hydro, chạy điện là những giải pháp sử dụng kết hợp với chính sách vùng phát thải thấp mà nhiều đô thị đang áp dụng đã và đang chứng minh hiệu quả trong phát triển giao thông bền vững.