Thí điểm cân rác thu phí (Kỳ 1): Muốn sạch lại... bẩn hơn?

Quy định này, dù được kỳ vọng sẽ nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, giảm thiểu lượng rác thải, lại đang gây ra không ít bất cập đối với người dân và cả những người thực hiện thu gom rác trên địa bàn.

Hạn mức 4kg rác/ngày: Người dân gặp khó khăn khi áp dụng

Mục tiêu của việc thí điểm cân rác là nhằm nâng cao ý thức phân loại rác tại nguồn, giảm thiểu lượng rác thải ra môi trường và tiến tới thu phí rác thải theo khối lượng, phù hợp với nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền".

Theo quy định, mỗi hộ gia đình (không kinh doanh) tại Bình Chánh và Hóc Môn chỉ được thải tối đa 4 kg rác/ngày (tương đương 120 kg/tháng). Mức phí thu gom, vận chuyển rác cũng được tính dựa trên khối lượng rác thải ra.

Tuy nhiên, thực tế triển khai đã cho thấy nhiều vướng mắc. Định mức 4 kg/ngày cho 1 hộ, hơn nữa cũng không quy định cụ thể là hộ có bao nhiêu nhân khẩu nên nhiều hộ dân cho là là quá thấp so với nhu cầu người dân.

Chị N.T.H, một người dân ở xã Xuân Thới Thượng, Hóc Môn cho rằng việc quy định như vậy là chưa sát thực tế vì đối với nhiều gia đình, đặc biệt là những gia đình có đông thành viên, có trẻ nhỏ, người già, hoặc có tổ chức tiệc tùng, giỗ chạp lượng rác phát sinh sẽ nhiều hơn: "Gia đình tôi có 5 người, chỉ riêng rác thải sinh hoạt hàng ngày như thức ăn thừa, vỏ hộp, bao bì... đã gần 4kg rồi, chưa kể những ngày có giỗ chạp, liên hoan thì lượng rác còn nhiều hơn nữa".

Thực tế, không ít hộ gia đình đã phát sinh lượng rác thải vượt quá định mức cho phép, có hộ lên tới 8-10 kg/ngày. Điều này dẫn đến tình trạng người dân tìm cách "lách luật" - chia nhỏ rác, mang đi đổ trộm ở nơi khác, hoặc thậm chí đốt rác, gây ô nhiễm môi trường và mất mỹ quan đô thị: “Nếu quy định mỗi gia đình 4kg rác mỗi ngày thì nếu lượng rác thải ra nhiều hơn có thể họ mang đi đổ trộm chỗ khác, lúc này còn phát sinh thêm nhiều vấn đề nữa”

Người thu gom rác chịu áp lực kép: Thu phí và cân ký rác

Không chỉ người dân gặp khó, người thu gom rác cũng đang "kêu trời" vì quy định mới khi được áp dụng thí điểm.

Nhiều người lo lắng nếu khối lượng rác thu gom vượt quá số kg quy định thì ai tính, tính thế nào, chế tài quản lý ra sao…?

Một điểm bất cập lớn khác nằm ở khâu thu phí. Theo đó, mỗi hộ gia đình phải đóng phí thu gom và phí vận chuyển rác. Tuy nhiên, theo những người thu gom, thay vì Công ty TNHH MTV Dịch vụ Công ích hay địa phương trực tiếp thu phí vận chuyển rác thải dựa trên khối lượng (như cách làm thông thường), thì hiện tại những người thu gom rác lại phải kiêm luôn nhiệm vụ này.

Ngoài ra các số liệu hộ gia đình, định mức rác thải mà chính quyền cung cấp thường không khớp với thực tế, dẫn đến việc họ luôn phải "bù lỗ" tiền phí vận chuyển.

Anh Vinh, nhân viên thu gom rác tại Huyện Bình Chánh chia sẻ: “Tụi anh thu tiền phí vận chuyển là 27 ngàn còn phí thu gom là 40 ngàn, nhiều khi hộ gia đình có 2 vợ chồng mà họ đi làm suốt ngày à, rồi như nhà trọ thì 10 phòng thì mình cũng trừ hao 2, 3 phòng nhưng họ thì căn cứ theo số liệu kinh doanh phòng trọ rồi họ tính tiền với mình thôi, cái đó là mình cũng phải chịu. Nhưng đa số là anh em làm ai cũng phải gánh tiền phí thu gom qua tiền phí vận chuyển cả, chứ không ai thu đủ đâu”.

Việc người thu gom rác phải "gánh" thêm trách nhiệm thu phí đã tạo ra nhiều bất cập. Nếu người dân không nộp phí, người thu gom rác sẽ phải nộp thay. Nay lại thêm vào việc thí điểm cân rác, nếu vượt quá số ký thì nguy cơ người thu gom thậm chí phải “trả tiền để đi làm”, dẫn đến việc nhiều người bức xúc, đình công, bỏ việc.

Chị H, một người thu gom rác ở Huyện Hóc Môn, đã không kìm được nước mắt khi chia sẻ về hoàn cảnh của mình: “Giờ bắt tụi tôi cân kg tính tiền mà trong khi đó tụi tui đâu có tiền đâu mà tụi tui đóng. Rồi rác phát sinh mà cũng bắt tụi tui chịu, mà tôi đâu có chịu đâu. Giờ tôi tha thiết phải trả phí vận chuyển chứ giờ ai cũng muốn thu… chúng tôi khổ lắm rồi.”

Hệ quả tất yếu của những bất cập trên dẫn đến làn sóng phản đối mạnh mẽ từ những người thu gom rác. Nhiều người cho rằng, UBND huyện nên để Công ty công ích trực tiếp thu phí vận chuyển, bởi khoản chi phí này đang trở thành gánh nặng lớn đối với họ:

“Nói chung rác ùn ứ tới ngày hôm nay là do Công ty công ích MTV tổ chức cân thí điểm để xác định khối lượng đầu vào của công nhân anh em thu gom rác. Nhưng mà tôi thấy không phù hợp vì nhiều hộ dân đâu cố định 4kg/ngày. Phần chênh lệch đó rồi nằm ở đâu. Tôi mong muốn về phần phí vận chuyển thì trả về phía công ty, hay huyện tự xử lý chứ việc này đối với chúng tôi rất nặng nề”.

“Bây giờ giữ Huyện, xã, rồi Công ty công ích triển khai thế nào đó thì phía chính quyền tự đi thu đi, còn đơn vị thu gom rác của anh thì chỉ thu tiền phí thu gom thôi. Nhưng mà xã để bên thu gom tự đi thu luôn, thì bên anh thu xong đóng về họ, nhưng xã không tin tưởng công ty tụi anh thì bây giờ anh giao tiền đó lại bên xã để họ tự đi thu là xong”.

Việc thí điểm "cân ký rác thải" tại Bình Chánh và Hóc Môn hướng đến mục tiêu quản lý rác thải hiệu quả hơn, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân. Nhưng cần có lộ trình thực hiện phù hợp, tuyên truyền rõ ràng nhằm đảm bảo tính khả thi và hài hòa lợi ích của các bên liên quan.

Nếu không, những bất cập sẽ tiếp tục nảy sinh, gây bức xúc trong dư luận và ảnh hưởng đến mục tiêu chung về bảo vệ môi trường.