Phòng, chống khai thác cát trái phép: Cần có sự điều chỉnh cung - cầu để giảm áp lực

Sáng 25/7, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Ngô Minh Châu chủ trì Hội nghị tổng kết Đề án phòng, chống khai thác cát trái phép trên vùng biển Cần Giờ, khu vực giáp ranh giữa Thành phố với các tỉnh, giai đoạn 2019 - 2022 và triển khai Đề án mới giai đoạn 2023 - 2026 tại Huyện Cần Giờ.

Còn dai dẳng và chưa giải quyết dứt điểm

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Ngô Minh Châu nhấn mạnh, từ thực tế trữ lượng cát xây dựng, cát san lấp không đủ cho nhu cầu xây dựng trên địa bàn TP kết hợp với chủ trương hạn chế khai thác cát khoáng sản, tăng cường việc kiểm soát đối với việc khai thác cát trái phép cát san lấp, cát xây dựng của Trung ương và các tỉnh phía Nam nói chung và TP.HCM nói riêng, tạo nên sự chênh lệch lớn giữa nhu cầu sử dụng và nguồn cung ứng.

“Song song đó, một số quy định pháp luật còn nhiều “kẽ hở” quy định xử phạt đối với các hành vi khai thác cát trái phép còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Sự phối hợp giữa các lực lượng kiểm tra với các cơ quan chính quyền địa phương, có nơi chưa chặt chẽ, phương tiện và trang thiết bị phục vụ cho công tác kiểm tra khi bắt các loại đối tượng khai thác cát trái phép còn thiếu, không đáp ứng được trong điều kiện địa hình, thời tiết diễn ra rất phức tạp, sóng to, gió lớn. Do đó, tình trạng khai thác cát trái phép trên địa bàn TP tiếp tục diễn ra dai dẳng và chưa xử lý được dứt điểm” - Phó Chủ tịch UBND TPHCM khẳng định.

Nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động khoáng sản vùng giáp ranh của Thành phố với các tỉnh, năm 2019, UBND TP.HCM đã ký ban hành Đề án “Phòng, chống khai thác cát trái phép trên vùng biển Cần Giờ và vùng giáp ranh giữa TP với các tỉnh giai đoạn 2019-2022”.

Tuy nhiên, do 2 năm bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 nên công tác kiểm tra, giám sát tình trạng khai thác cát trái phép bị hạn chế.

Tại vùng biển Cần Giờ - nơi có trữ lượng cát nhiễm mặn lớn, các đối tượng thường tổ chức khai thác ở cách bờ từ 6-10 hải lý, khai thác các điểm giáp ranh TP.HCM-Tiền Giang, bố trí lực lượng thường xuyên giám sát 24/24 đối với lực lượng chức năng, cán bộ biên phòng.

“Có thời điểm hàng ngày trên khu vực biển Cần Giờ có khoảng 08 đến 12 sà lan trọng tải từ 500 đến 1.000 tấn hoạt động vận chuyển, khai thác cát trái phép; thủ đoạn của các đối tượng rất tinh vi, thường khai thác từ 21h đêm hôm trước đến 4h sáng hôm sau, địa điểm khai thác thường chọn những vùng biển xa bờ từ 06 đến 10 hải lý và là địa bàn giáp ranh giữa TP.HCM với tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu và Tiền Giang, Bến Tre…”, Thượng tá Phạm Văn Thắng, Phó Chỉ huy trưởng nghiệp vụ, Bộ đội Biên phòng TP.HCM cho biết.

Bên cạnh đó, trong quá trình khai thác, các đối tượng luôn có lực lượng quan sát, cảnh giới, khi phát hiện lực lượng chức năng triển khai lực lượng tuần tra, kiểm soát liền thông báo cho các đối tượng khai thác rút vòi bơm, xả cát xuống biển, chạy trốn qua địa bàn các tỉnh giáp ranh;...

Công trình xây dựng ở TP.HCM lấy cát ở đâu?

TP.HCM là một trong những địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước, nhu cầu sử dụng cát phục vụ các dự án, công trình xây dựng là rất lớn và chưa có vật liệu thay thế nhưng 10 năm trở lại đây Thành phố không cấp phép cho hoạt động khai thác khoáng sản.

Nguồn  cung cấp cát xây dựng cho Thành phố được khai thác từ một số mỏ cát tỉnh miền Tây, miền Đông Nam bộ hoặc khai thác trái phép trên tuyến sông và khu vực biển Cần Giờ giáp ranh tỉnh Bà Rịa - Vùng Tàu, Long An và Tiền Giang...

Hậu quả của khai thác cát trái phép làm thất thoát tài nguyên, gây ra tình trạng xói mòn, sạt lở bờ sông làm thay đổi dòng chảy tự nhiên, tác động đến các công trình ven bờ, gây nguy hiểm đến tính mạng, tài sản của người dân sống ở khu vực, làm mất an ninh trật tự và gây bức xúc trong dư luận.

Ông Nguyễn Văn Đạt, Phó Trưởng Phòng Cảnh sát Môi trường - Công an TP.HCM phân tích, do đặc thù nguồn cát khai thác phải có hóa đơn chứng từ, hồ sơ nguồn gốc khai thác nên để đối phó với cơ quan chức năng, các đối tượng câu kết mua bán hóa đơn nhằm hợp thức hóa nguồn gốc cát bất hợp pháp.

“Các đối tượng thuê mướn trụ sở thành lập nhiều pháp nhân thương mại khác nhau nhưng thực tế không có trụ sở hoạt động cố định, thường xuyên thay đổi địa điểm nhằm tránh sự phát hiện của các cơ quan chức năng. Sử dụng phương thức giao dịch, mua bán gián tiếp qua mạng xã hội và sử dụng số điện thoại không đăng ký hoặc ẩn danh nên rất khó để xác định được địa điểm hoạt động. Việc thanh toán tiền và rút tiền tại ngân hàng diễn ra rất nhanh chóng để tránh việc bị cơ quan chức năng phát hiện và phong tỏa tài khoản”, ông Đạt nói.

Bên cạnh đó, có sự câu kết chặt chẽ giữa các nhóm đối tượng khai thác, vận chuyển và mua bán cát trái phép. Các đối tượng chủ mưu cầm đầu thường không trực tiếp tham gia khai thác cát trái phép mà chỉ đạo, điều hành thông qua hệ thống chân rết để thực hiện. Cát sau khi khai thác trái phép được các phương tiện thủy vận chuyển đi tiêu thụ tại các dự án, bến bãi kinh doanh vật liệu xây dựng.

Trong quá trình vận chuyển các đối tượng thường không xuất trình được hóa đơn ngay tại thời điểm bị phát hiện kiểm tra hoặc nếu có thì sử dụng hóa đơn điện tử để xoay vòng và đối phó với lực lượng chức năng.

Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Ngô Minh Châu gợi mở, để công tác phòng chống khai thác cát trái phép hiệu quả, cần kết hợp giữa công tác đấu tranh khai thác cát trái phép và việc phải đáp ứng nhu cầu.

“Vậy các công trình xây dựng ở TP.HCM lấy cát ở đâu? Chưa ai trả lời cho câu hỏi này! Bởi vậy phải đi song song hai hướng. Sắp tới chúng ta làm đường cao tốc TP.HCM - Mộc Bài, đường Vành đai 3, Vành đai 4... và hàng loạt các công trình” - Phó Chủ tịch Ngô Minh Châu đặt ra câu hỏi.

Ông Ngô Minh Châu chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường nghiên cứu và đề xuất TP xem trên địa bàn TP.HCM có thể khai thác cát ở vị trí nào mà không ảnh hưởng đến môi trường; Sở Xây dựng nghiên cứu bao nhiêu công trình xây dựng ở TP.HCM thì phối hợp với các tỉnh lấy cát ở đâu, loại cát nào thì phải có hướng cụ thể để điều chỉnh cung - cầu và giảm áp lực.

“Hoạt động phòng chống cát trái phép trên biển Cần Giờ và giữa TP.HCM với các tỉnh không thành công nếu như chúng ta chỉ hoạt động riêng lẻ trong nội bộ địa phương mà cần có sự hợp tác chặt chẽ, hiệu quả giữa TP và các tỉnh giáp ranh”, ông Châu nhấn mạnh.

Theo số liệu từ của Sở Tài nguyên và Môi trường, Từ 2019 đến 9 tháng đầu năm 2022: Bắt và xử lý 365 trường hợp khai thác, kinh doanh vận chuyển cát không có nguồn gốc hợp pháp; tịch thu 208 phương tiện, và gần 65.000 m3 cát; Tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính khoảng 6 tỷ đồng.