Luật Thương mại điện tử: Lập lại “luật chơi” thị trường số

Với các quy định mới về định danh người bán, quản lý hoạt động livestream và trách nhiệm của các nền tảng trong nước cũng như xuyên biên giới, Luật được kỳ vọng tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch, bình đẳng, góp phần thúc đẩy thương mại điện tử phát triển bền vững và trở thành động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế. 

Quản lý tận gốc hệ sinh thái

Luật Thương mại điện tử gồm 7 chương, 41 điều, quy định toàn diện từ chính sách phát triển thương mại điện tử; mô hình hoạt động của các nền tảng; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động thương mại điện tử; thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài; cho tới việc ứng dụng công nghệ trong quản lý, giám sát và xử lý vi phạm.

Điểm đáng chú ý là Luật không chỉ quản lý “sàn”, mà tiếp cận trực diện tới từng chủ thể tham gia hệ sinh thái – đặc biệt là người bán.

Bà Lê Thị Hà, Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử – Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương cho biết, đây là một trong những thay đổi mang tính nền tảng của Luật lần này: "Luật Thương mại điện tử phân loại có những mô hình khá đi sát, đi sâu vào thực tiễn của mô hình hoạt động chứ không phải là theo website ứng dụng nữa.

Thứ hai nữa là không chỉ có quản lý đối với chủ quản nền tảng mà có những tiếp cận sát hơn đối với chính những người bán, những chủ sở hữu của những hàng hóa là những người chịu trách nhiệm chính đối với việc sản xuất, phân phối hàng hóa. Câu chuyện dữ liệu của người bán, xác thực danh tính của người bán, dự án luật này sẽ làm rõ.

Thứ ba là hạ tầng cơ sở dữ liệu bởi vì hiện nay cơ sở dữ liệu chúng ta có nhưng chưa có sự kết nối và chưa được khai thác hiệu quả."

Trong bối cảnh kinh tế thế giới duy trì tăng trưởng với động lực đến từ dịch vụ, tiêu dùng số và đổi mới sáng tạo, kinh tế số Việt Nam đang cải thiện rõ rệt và dần trở thành trụ cột mới của tăng trưởng. Theo các dự báo, năm 2025, quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam có thể vượt mốc 30 tỷ USD – con số cho thấy dư địa phát triển rất lớn, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về một khuôn khổ pháp lý đủ mạnh và đủ linh hoạt.

Từ góc nhìn của các nền tảng công nghệ, Luật Thương mại điện tử mới được kỳ vọng sẽ tạo ra một môi trường minh bạch hơn cho toàn thị trường. Ông Nguyễn Lâm Thanh, Tổng giám đốc TikTok Việt Nam nhận định: "Khung pháp lý mới thì tôi đã nhìn thấy thì chắc chắn sẽ minh bạch hơn so với truyền thống rất nhiều. Bởi vì tất cả những nội dung chúng ta đưa lên, hàng hóa nào đưa lên, ai là người bán, ai là người vận chuyển thì tất cả những câu chuyện đấy được lưu lại và như thế môi trường sẽ minh bạch hơn."

Minh bạch, công bằng và không cản trở đổi mới

Ngay sau khi Luật được thông qua, Chính phủ sẽ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật Thương mại điện tử. Theo đó, các văn bản hướng dẫn phải bảo đảm rõ ràng, khả thi, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành; không tạo thêm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp và người dân; đồng thời chuyển mạnh sang cơ chế hậu kiểm dựa trên dữ liệu và quản lý rủi ro, xác định rõ trách nhiệm của từng chủ thể tham gia thị trường.

Tuy nhiên, từ phía cộng đồng doanh nghiệp, vẫn còn những băn khoăn nhất định về cách thiết kế chính sách để vừa tăng cường quản lý, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Ông Đậu Anh Tuấn, Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam – VCCI cho rằng: “Hiện nay, hệ sinh thái thương mại điện tử tại Việt Nam rất đa dạng và phức tạp: từ các nền tảng công nghệ lớn, thương hiệu uy tín, đến hàng trăm nghìn hộ kinh doanh nhỏ lẻ; từ doanh nghiệp logistics, thanh toán đến các hình thức mới như livestream bán hàng, tiếp thị liên kết.

Vì thế, từ góc độ của cộng đồng doanh nghiệp, VCCI cho rằng, chính sách cần được thiết kế hài hòa giữa mục tiêu quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững của cả hệ sinh thái”.

Một vấn đề khác được nhiều doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI quan tâm là sự bình đẳng trong cạnh tranh, đặc biệt với các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới.

Ông Phan Mạnh Hà – Giám đốc đối ngoại Shopee Việt Nam cho biết, hiện vẫn tồn tại sự chênh lệch đáng kể về nghĩa vụ pháp lý: "Cần tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng cho các bênh, tránh tình trạng “bảo hộ ngược”, tức là vô tình tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp không hiện diện tại Việt Nam.

Bên cạnh đó mong muốn Luật cho phát các sàn có nhiều quyền hơn trong nâng cao chất lượng dịch vụ thương mại điện tử gồm dịch vụ thanh toán và vận chuyển. Vấn đề hàng giả, hàng nhái trên môi trường TMĐT sắp tới sẽ khác khi buộc định danh nhà bán hàng".

Với những quy định mới về định danh người bán, quản lý livestream bán hàng, cũng như trách nhiệm pháp lý của các nền tảng nước ngoài, Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ tạo “luật chơi” minh bạch và công bằng hơn cho toàn thị trường.

Đây không chỉ là bước hoàn thiện thể chế, mà còn là nền tảng quan trọng để thương mại điện tử Việt Nam phát triển bền vững, đóng góp ngày càng lớn cho tăng trưởng kinh tế số trong giai đoạn tới./.