Khu dân cư hạn chế giao thông: Lợi ích sức khỏe hay "rào cản" cuộc sống?

Được ca ngợi là giải pháp xanh cho thành phố, nhưng đồng thời cũng bị chỉ trích là đẩy ùn tắc sang các tuyến phố lớn, dự án trở thành tâm điểm của các cuộc tranh luận gay gắt.

Vậy giải pháp khu phố hạn chế giao thông là gì và có thực sự là "liều thuốc" cho căn bệnh ô nhiễm kinh niên của đô thị hiện đại? Lợi ích từ sức khỏe cộng đồng liệu có đủ sức thuyết phục những người đang phải chịu cảnh ùn tắc, kẹt xe mỗi ngày?

Những con phố yên bình nhờ hạn chế xe cơ giới

Những con phố rợp bóng cây, không còn tiếng ồn động cơ, trẻ em tự do đạp xe, người lớn thong thả đi bộ, đó không chỉ là bức tranh lý tưởng mà còn là thành quả thực tế từ chính sách "Khu phố hạn chế giao thông" tại London, Anh.

Ở những nơi này, người ta dựng hàng loạt chướng ngại vật như bồn cây, biển báo hay rào chắn để ngăn chặn ô tô đi qua, tạo môi trường an toàn thuận lợi cho người đi bộ và xe đạp.

Theo các nhà phát triển dự án, không những giúp giảm thiểu ô nhiễm và tắc nghẽn giao thông trong khu dân cư, giải pháp còn mang lại lợi ích sức khỏe cộng đồng vượt xa mong đợi. Một nghiên cứu mới đây cho thấy: dự án có thể mang lại lợi nhuận sức khỏe gấp tới 100 lần chi phí ban đầu, con số khiến cả giới chuyên gia phải bất ngờ.

Ông Garmon Garth, nhà vận động đấu tranh cho quyền lợi của người đi xe đạp ở khu Hackney, London chia sẻ: “Khu phố hạn chế giao thông mở ra cuộc sống lành mạnh hơn, di chuyển dễ dàng hơn. Chúng kiến tạo những khu dân cư yên tĩnh, nơi các trụ chắn ngăn chặn dòng xe cộ ồ ạt, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho xe đạp và các gia đình tự do di chuyển. Trước đây, những con đường gánh chịu hàng nghìn lượt xe cơ giới mỗi ngày, một cảnh tượng hoàn toàn khác biệt so với sự nhộn nhịp của xe đạp mà chúng ta thấy hôm nay."

Nghiên cứu từ Đại học Westminster, dẫn đầu bởi Giáo sư Rachel Aldred, khảo sát cư dân tại ba quận Enfield, Kingston và Waltham Forest, những địa phương tiên phong triển khai mô hình khu dân cư hạn chế giao thông. Kết quả cho thấy, tại các khu vực này, số lượng người đi bộ và đạp xe tăng đáng kể, song song với xu hướng giảm tỷ lệ sở hữu ô tô cá nhân.

Một nghiên cứu độc lập khác tại Hackney ghi nhận mức giảm ấn tượng gần 60% lưu lượng xe cộ bên trong khu vực. Chất lượng không khí cũng có những cải thiện đáng kể, khi hầu hết điểm triển khai dự án cho thấy sự sụt giảm nồng độ khí NO2.

Tranh cãi và thách thức

Theo đánh giá của Bộ Giao thông Anh, bên cạnh những lợi ích về sức khỏe như giảm bệnh tật và tử vong sớm, giải pháp "Khu phố hạn chế giao thông" còn đóng góp vào việc cắt giảm lượng khí thải CO2, thúc đẩy giao thông bền vững và thậm chí mang lại tác động tích cực đến an ninh trật tự, làm giảm tỷ lệ tội phạm. Một khảo sát trên 800 cư dân cho thấy, cứ 4 người thì có 1 người cho biết, dự án khuyến khích họ tăng cường các hoạt động thể chất như đi bộ, chạy bộ hoặc đạp xe.

Bà Jane Harris, một cư dân London, người tham gia chiến dịch ‘Để những con đường an toàn hơn’ bày tỏ: “Tôi thực sự mong các chính trị gia ngừng tranh cãi và nhìn nhận thực tế cuộc sống của người dân. Khu vực này giờ đây an toàn hơn, khỏe mạnh hơn và cộng đồng cũng trở nên gắn kết hơn."

Tuy nhiên, các "Khu phố hạn chế giao thông" không nhận được sự đồng thuận tuyệt đối từ mọi phía. Những ý kiến phản đối cho rằng, việc hạn chế phương tiện giao thông trong khu dân cư đẩy lưu lượng xe dồn về các trục đường chính, làm gia tăng tình trạng ùn tắc và ô nhiễm cục bộ.

Bên cạnh đó, xuất hiện những lo ngại về khả năng tiếp cận của các phương tiện khẩn cấp như xe cứu thương hoặc cứu hỏa. Một số tiểu thương cũng bày tỏ sự không hài lòng, về tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh do thay đổi thói quen di chuyển của khách hàng.

Ông Hussein Kaplan, chủ một cửa hàng bán đồ ăn nhanh cho biết: “Vào buổi sáng, khách hàng của tôi thường lái xe qua đây, dừng lại mua sandwich, cà phê, hay một số đồ ăn vặt khác. Nhưng giờ thì hoàn toàn chấm dứt. Có thể tương lai tôi sẽ phải đóng cửa hàng”

Trên mạng xã hội, nguyên Thủ tướng Anh Rishi Sunak cho rằng ô tô đóng vai trò thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày của các gia đình, đồng thời chỉ trích Đảng Lao động vì bị cho là "chống đối người lái xe" và không thấu hiểu điều này.

Đã có trường hợp, một dự án bị chính quyền địa phương buộc dỡ bỏ. Nguyên nhân chính là do vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng vì gây ra tình trạng chậm trễ đáng kể cho thời gian di chuyển của xe buýt.

Ông Lord Callanan, chính trị gia thuộc Đảng Bảo thủ nêu quan điểm: “Khu vực hạn chế giao thông có thể hiệu quả ở một số nơi, nhưng ở những nơi khác, có lo ngại rằng chúng chỉ đơn thuần đẩy giao thông sang các khu vực lân cận, gây ùn tắc."

Theo các chuyên gia, dù còn nhiều tranh cãi, không thể phủ nhận rằng các "Khu dân cư ít xe" đang mở ra một hướng đi mới cho các đô thị hiện đại: ưu tiên con người hơn phương tiện, sức khỏe hơn tốc độ.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, những sáng kiến như dự án Khu phố hạn chế giao thông cho thấy giá trị vượt lên mọi tranh luận. Vấn đề còn lại là làm thế nào để lắng nghe tiếng nói của cộng đồng, điều chỉnh linh hoạt các chính sách và tìm ra giải pháp cân bằng lợi ích – để mỗi khu phố đều thực sự trở thành một nơi đáng sống.

Nhìn từ câu chuyện Khu phố hạn chế giao thông ở London, bài học cho giao thông Việt Nam trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, tình trạng ô nhiễm không khí, ùn tắc giao thông và tai nạn đường bộ vẫn đang là những thách thức nhức nhối. Trong khi đó, những mô hình hạn chế xe cơ giới, thúc đẩy đi bộ, đạp xe và giao thông xanh lại gần như vắng bóng.

Theo các chuyên gia, để cải thiện tình trạng ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường, cần áp dụng những giải pháp đồng bộ như phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại, khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường như xe buýt điện, và xây dựng các khu vực hạn chế xe cơ giới . Việc học hỏi và điều chỉnh mô hình tiên tiến trên thế giới phù hợp với điều kiện Việt Nam có thể là bước đi cần thiết để hướng tới một môi trường sống trong lành và bền vững hơn cho các đô thị.