Không để “nước ngọt” gây ra hệ quả “đắng”

Những con số “biết nói” về sức khỏe cộng đồng đang gióng lên hồi chuông báo động: thừa cân, béo phì, tiểu đường, bệnh tim mạch và nhiều hệ lụy không thể đảo ngược, mà nguyên nhân đến từ những thứ “ngọt ngào”. Trước thực trạng này, đề xuất đưa nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gram/100ml vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt đang được coi là một giải pháp căn cơ và kịp thời.

Theo thống kê của tập đoàn nghiên cứu thị trường toàn cầu Euromonitor International, từ năm 2009 đến năm 2023, lượng nước giải khát có đường mà người Việt tiêu thụ đã tăng gấp 4 lần, từ 18,5 lít/người/năm lên 66,5 lít.

Đặc biệt, ở lứa tuổi thanh thiếu niên từ 13 đến 17 tuổi, cứ ba em thì có một em uống nước ngọt ít nhất một lần mỗi ngày. Không dừng lại ở đó, hơn 43% thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 11 đến 25 uống từ hai lon nước ngọt mỗi lần sử dụng.

Đằng sau con số tưởng như “ngọt ngào” đó là những hệ lụy “đắng ngắt” về sức khỏe. Trẻ em uống nước ngọt thường xuyên có nguy cơ béo phì cao gấp 2,5 lần so với trẻ không uống. Một nghiên cứu tại TP.HCM cho thấy, nhóm trẻ uống nước ngọt thường xuyên có nguy cơ thừa cân, béo phì cao hơn gấp 3 lần. Nguy cơ sâu răng cũng tăng 22% ở trẻ uống nước ngọt hàng ngày.

Bác sĩ Đào Thị Hằng Nga, giảng viên bộ môn nha khoa trẻ em, Viện Đào Tạo Răng Hàm Mặt, Trường ĐH Y Hà Nội nhấn mạnh: “Việc sử dụng đồ ăn, thức uống có đường hàng ngày đã làm tăng nguy cơ gây hủy khoáng bề mặt răng, xuất hiện các lỗ sâu gây ê buốt và đau nhức, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe răng miệng. Các nghiên cứu điều tra gần đây cho thấy, với những trẻ sử dụng nước ngọt có ga hay đồ uống có đường hàng ngày thì tỷ lệ sâu răng tăng lên đến 22%. Các loại nước ngọt có ga có pH acid thấp gây mòn men răng, gây ê buốt nhiều. Đồng thời các loại nước uống này thường có màu, làm răng bị xỉn, ố màu, khiến trẻ kém tự tin khi giao tiếp.”

Không chỉ là gánh nặng sức khỏe, tình trạng này còn đe dọa đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Ước tính đến năm 2030, Việt Nam có thể có gần 2 triệu trẻ em từ 5 đến 19 tuổi bị thừa cân, béo phì. Đến năm 2060, tổn thất kinh tế từ hệ quả của các bệnh liên quan đến béo phì có thể lên đến hơn 103 tỷ USD mỗi năm, tương đương 2,8% GDP.

TS.BS Huỳnh Nam Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo Dinh dưỡng và Thực phẩm, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết rõ hơn về hệ lụy sâu rộng của việc tiêu thụ quá mức đồ uống có đường: “Đồ uống có đường là một sản phẩm chứa nhiều đường tự do. Các nghiên cứu đã chứng minh tác hại của nó đối với sức khỏe con người, đặc biệt là các bệnh rối loạn chuyển hóa như thừa cân, béo phì, đái tháo đường, cao huyết áp và các bệnh tim mạch – đặc biệt là bệnh mạch vành và tử vong do mạch vành. Đối với trẻ em ở lứa tuổi đang lớn, đồ uống có đường ảnh hưởng theo hai thái cực: Một là gây thừa cân, béo phì – tỷ lệ này đang gia tăng rất nhanh trong học đường; Hai là gây thiếu dinh dưỡng do trẻ no ảo trước bữa ăn chính, dẫn đến biếng ăn, suy dinh dưỡng.”

Để ngăn chặn xu hướng đáng lo ngại này, Chính phủ đã trình Quốc hội Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), lần đầu tiên đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gram/100ml. Đề xuất này không chỉ thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn phù hợp với khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF).

Ngày 9/5/2025, tại phiên thảo luận của Quốc hội, đại diện cơ quan soạn thảo đã khẳng định: “Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường đáng lẽ nên được triển khai sớm hơn nữa” bởi đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra thừa cân, béo phì ở giới trẻ.

Việt Nam là quốc gia thứ hai trên thế giới và là nước đầu tiên ở Châu Á phê chuẩn Công ước quốc tế về Quyền trẻ em. Luật Trẻ em của nước ta cũng quy định rõ ràng về quyền được sống khỏe mạnh, được phát triển toàn diện. Thậm chí Uỷ ban Quyền trẻ em Liên hợp quốc cũng khuyến nghị Việt Nam cần có các biện pháp để ngăn ngừa thừa cân, béo phì ở trẻ em. Vì vậy, chủ động bảo vệ trẻ em khỏi nguy cơ từ đồ uống có đường là hoàn toàn cần thiết.

Bà Vũ Kim Hoa – Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam cho biết: “Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt quy định sẽ áp thuế đối với đồ uống có đường thì tức là không phải toàn bộ các sản phẩm mà chỉ áp thuế đối với các sản phẩm nước giải khát có đường với hàm lượng đường trên 5g đường/100ml. Tổ chức Y tế Thế giới cũng đã khuyến nghị việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là biện pháp quan trọng bởi nó mang lại 3 hiệu quả, đó là cải thiện sức khỏe cộng đồng, tăng thu cho ngân sách nhà nước và giúp giảm chi phí về chăm sóc sức khỏe đối với các bệnh có liên quan và giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.

Việc chúng ta đề xuất áp thuế với đồ uống có đường có hàm lượng trên 5g/100ml sẽ góp phần thúc đẩy việc chuyển đổi sản xuất các sản phẩm tiêu dùng lành mạnh, sản phẩm ít đường có lợi cho sức khỏe trẻ em và cộng đồng mà không cản trở đến việc tiếp cận đồ uống có đường của trẻ em.”

Hiện nay, đã có ít nhất 108 quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, và đã mang lại hiệu quả cả về nhận thức và hành động từ phía người tiêu dùng cũng như nhà sản xuất. Việc đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt tại Việt Nam là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Bộ Y tế.

Đề xuất này là “bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng” bởi đây là một trong các nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn vì một Việt Nam khỏe mạnh hơn.