Gò Công vọng tiếng đất lành

Tại Gò Công, người ta đã phát hiện một “Làng thành phố” - đô thị đầu tiên của đất Nam Kỳ. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Gò Công đã được trả về đúng vị trí và khát khao phục dựng lại những dấu xưa vang bóng một thời.

Nhắc đến Gò Công, nhiều sử sách ghi lại rằng, khi Chúa Nguyễn Phúc Tần (1620- 1687) cho tổ chức Nam tiến, người Việt bắt đầu khai khẩn vùng đất hoang hóa ở phương Nam. Khu vực Gò Công bây giờ xưa là một gò đất khá cao, có nhiều chim công trú ngụ, nên người ta gọi là Gò Công. Lần giở sử cũ, 265 năm trước, bán đảo Gò Công thu hút nhiều quan chức, địa chủ, nhà giàu có đến sinh sống, làm nhà cửa, phố xá buôn bán. Khi đó Gò Công được gọi là “Làng thành phố” của xứ Nam Kỳ lục tỉnh.

Ông Phan Thanh Sắc – Nhà nghiên cứu lịch sử địa phương cho biết: “Vùng Gò Công vừa giáp với biển Đông 32km, phía Bắc có sông Sa – Rạp, phía Nam có sông Cửa Tiểu, phía Tây có những con rạch, sau này Tây cho đào kinh Chợ Gạo thì từ trên cao nhìn xuống Gò Công quả là một vùng đất cù lao. 60 nhà thì đã lập thành làng, năm 1874 Tây đã gọi đây là Làng thành phố”.

Theo nghiên cứu của ông Phan Thanh Sắc, ngoài sự sung túc của chợ, đường sá, dãy phố thì ở Làng thành phố Gò Công xưa có sự đa dạng, đặc trưng của kiến trúc nhà ở. Khuôn viên mỗi nhà thường rào chắn bằng nhiều loại cây bụi thấp như: Dâm bụt, quýt dại, bùm sụm, bông trang. Nhà ở Làng thành phố Gò Công có nhiều kiểu nhà khác nhau.

Chẳng hạn, nhà chữ Nhất (gồm 3 gian hoặc 3 gian 2 chái thành một hàng ngang giống chữ Nhất); nhà chữ Nhị (hay còn gọi là nhà sắp đọi), tức giống úp 2 chén trong chạn chén, thành hình chữ Nhị; nhà chữ Tam (cũng gọi là nhà sắp đọi nhưng giống úp 3 chén, hình giống chữ Tam); nhà chữ Đinh (gồm 1 nhà ngang (nhà chính) và 1 nhà dọc (nhà phụ) kề nhau giống chữ Đinh.

Rõ rệt nhất là nhà Đốc Phủ Hải, nhà của bá hộ Mưu, của cả Trượng, của hội đồng Anna, của bà Lâm Tố Liêng… với vật liệu chủ yếu vẫn là gỗ, ngói, xi măng, gạch: “Mé ngoài tiền sảnh của các ngôi nhà cổ ở Gò Công xưa là kiến trúc kiểu Pháp. Từ tiền sảnh đó sẽ thấy một ngôi nhà có 3 căn – chái đôi. Lối nhà cổ ở Gò Công rất thấp, khi bão hoặc gió lớn không bị ảnh hưởng gì hết”.

Làng thành phố xưa cũng có hội quán của người Hoa, công sở của chính quyền thuộc địa. Những giai cấp này đã sớm sở hữu sớm những dãy nhà phố, nhà vườn, nhà kho, lẫm lúa, lăng mộ, chợ, nhà thờ, hồ nước.

Huy hoàng là vậy, nhưng trải qua nhiều thăng trầm, chiến tranh đã khiến dấu tích cũ ở Làng thành phố dần mai một. Những ngôi nhà xưa nằm trong lòng TP. Gò Công được bảo tồn, gìn giữ tốt hiện không còn nhiều. Một phần là do tác động theo năm tháng của tự nhiên, một phần là do chủ nhân của những ngôi nhà không đủ khả năng để bảo tồn, tôn tạo lại. Khi hỏi về Chủ sự Thiều, Chủ Phước, Pétrus Ký, Tổng Thứ, đại lộ Phạm Đăng Hưng... nhưng ai cũng lắc đầu. Những dãy nhà phố, hiệu buôn cổ ngày nay hầu như không còn. Dấu tích nhà xưa của một Làng thành Phố cũng dần được thay mới bằng những cơn sốt đất và kiến trúc nhà cao tầng.

Gò Công ngày nay cũng là vùng đất nổi tiếng với nhiều sản vật độc đáo, trong đó có đặc sản mắm tôm chà. Dù chỉ là món ăn dân dã, nhưng gần 200 năm trước, mắm tôm chà đã theo chân Thái hậu Từ Dụ vào cung đình Huế và nổi tiếng từ đó đến nay. Hiện tại ở Gò Công có chừng chục cơ sở sản xuất mắm tôm chà thương phẩm. Nhưng mỗi cơ sở đều chế biến theo phương thức bí truyền của gia đình.

Ông Cao Văn Hồ, người dân sống tại TP. Gò Công, tỉnh Tiền Giang cho biết: “Gò Công có 2 món ăn ngon nhất là mắm tôm chà và bánh hỏi. Dù ai xuôi ngược sông Tra, ghé ăn bánh hỏi mắm tôm chà Gò Công. Bánh hỏi cuốn thịt chấm mắm tôm chà là tuyệt vời luôn. Thái hậu Từ Dụ ngày xưa tiến cung Huế, mang cho vua an khen ngon và đây là món thứ 3 của cung đình Huế mà bậc hoàng gian dùng để ăn”.

Kế đến là là bánh nghệ ( bánh hỏi sợi lớn), vị ngọt, hương thơm, được làm hoàn toàn bằng tay. Bánh nghệ được làm từ bột gạo và bột nếp với tỷ lệ 2-1. Hiện nay các lò chỉ làm theo đơn đặt hàng, với giá 900 đồng/cái, mỗi ngày thu nhập 200 ngàn đồng. Ngon nên hiếm, ở vùng Gò Công hiện nay rất ít ai làm món bánh này bởi độ kỳ công, nhưng đã theo chân lưu dân nam tiến về Gò Công từ thuở xa xưa. Chính vì thế mà khi đến vùng đất này, ai cũng phải một lần ăn bánh nghệ.

Ông Lê Văn Kỷ, ngụ xã Tân Tây cho biết: “Bánh này se đâu có dễ, phải se bằng tay và kiên trì lắm mới làm được. Tài nghệ của người làm bánh nhanh thì 1 tiếng đồng hồ làm được 80 cái bánh. Trời nắng hay mưa gì cũng làm, se xong rồi mình để bánh tự nhiên rồi để vào hấp. Có khi trời mưa, bánh ỉ ỉ là phải hong bằng quạt máy”.

Nhắc đến Gò Công, người ta cũng không quên một ao Trường đua nhộn nhịp ngày nào. Năm 1917, người Pháp tổ chức cuộc đua xe đạp đầu tiên ở xứ này. Hiện nay, Xung quanh ao cải tạo thành khu công viên khang trang để người dân có nơi nghỉ ngơi hóng mát, tập thể dục sớm chiều.

Gò Công ngày nay đã trở thành thành phố trực thuộc tỉnh, đưa thị xã Gò Công trở lại vị thế thành phố khiến người dân vui mừng. Tuy nhiên, vùng đất gò này vẫn ước ao, một ngày nào đó, có thể khôi phục những nét cổ kính, vàng son một thuở của Gò Công xinh đẹp để phát triển du lịch như phố cổ Hội An!.