Sài Gòn sống và yêu: Giữ hồn Sài Gòn trong những nét cọ bảng hiệu vẽ tay

Trong những con phố sáng rực bảng đèn điện tử và những tấm biển mica bóng loáng, vẫn có người lặng lẽ ngồi bên khung gỗ, cẩn trọng từng đường cọ để viết tiếp ký ức xưa. Giữa Sài Gòn hối hả, Hoài Bảo một người trẻ chọn nghề vẽ biển hiệu tay, không chỉ làm ra những tấm bảng để gọi tên quán xá, mà còn hồi sinh một phần hồn phố cũ, gợi nhớ vẻ đẹp dung dị mà lắng sâu của thành phố đã qua nhiều mùa đổi thay.

Sinh ra trong một gia đình có cha từng công tác ở đơn vị tuyên huấn của quân đội, từ năm 13 tuổi, Hoài Bảo đã quen với mùi sơn, mùi dầu bóng, với những tấm ván gỗ dựng sẵn cho bảng hiệu, áp phích. Sau khi xuất ngũ, cha anh mở nhà vẽ, chuyên làm biển hiệu, banner, băng rôn quảng cáo. Cậu bé ngày nào vừa đi học vừa theo cha rong ruổi khắp phố, cầm cọ tô những dòng chữ, pha màu cho các mảng hình.

Chính nghề vẽ tay đã nuôi sống gia đình anh suốt nhiều năm, trước khi dần bị lấn át bởi công nghệ in phun, in decal từ đầu những năm 2000.

Khi nhắc lại quãng thời gian ấy, anh chậm rãi kể, giọng như vẫn còn vương sự bồi hồi: “Nghề vẽ tay đó mai một dần, chuyển qua quảng cáo, đèn điện tử hết. Nhưng rồi có cơ duyên, khi bộ phim Cô Ba Sài Gòn ra mắt, người ta tìm lại cái phong cách cũ, thì mình thấy hợp. Thế là mình lại cầm cọ vẽ lại.”

Từ bước ngoặt đó, giữa một thành phố ngày càng sáng choang biển hiệu đèn LED, bảng hiệu tay bất ngờ được nhiều quán cà phê, cửa hàng thời trang hay tiệm ăn lựa chọn như một dấu ấn riêng. Những phông chữ uốn lượn, những mảng màu đỏ vàng xanh rực rỡ như một “bức ảnh Sài Gòn cũ” hiện lên giữa phố.

Công việc tưởng chừng giản đơn, nhưng Hoài Bảo cho biết có những cái khó riêng mà chỉ người trong nghề mới hiểu: chọn loại cọ vừa tay, pha sơn sao cho màu không bị nhòe, giữ cho nét chữ đều và có hồn. Mỗi bảng hiệu hoàn thiện không chỉ đòi hỏi sự khéo léo, mà còn cả sự kiên nhẫn, tỉ mỉ đến từng chi tiết.Nhắc đến niềm vui được sống lại với nghề, anh Bảo cười hiền, ánh mắt ánh lên niềm tự hào:

“Mình thấy rất hạnh phúc khi là lớp trẻ nhưng lại được góp phần lưu giữ một cái nghề từng mất đi. Ra đường thấy biển hiệu mình đã vẽ, nó cũng làm đẹp cho thành phố này một chút bằng công sức của mình.”

Thực tế, Sài Gòn hôm nay vẫn còn lác đác những bảng hiệu xưa như tiệm chụp ảnh trên đường Trần Hưng Đạo, bảng hiệu tiệm vàng, tiệm sửa xe, hay vài quán cà phê ở khu Chợ Lớn giữ lại nét chữ vẽ tay từ mấy chục năm trước. Chúng như những chứng nhân thầm lặng, một nét văn hoá bình dị mà riêng biệt. Nhưng trong dòng chảy đổi thay, những người cầm cọ vẽ bảng hiệu tay gần như đã vắng bóng.

Sau hơn mười năm gắn bó với thành phố, vẫn thấy mình không rời xa được tình yêu dành cho từng con phố, từng hàng cây, từng tấm bảng hiệu cũ còn sót lại. Anh tâm sự, giọng trầm lắng, có chút say mê:

“Mình rất yêu quý đất Sài Gòn này. Yêu những con đường, những quán quen. Nhiều khi rảnh rỗi, mình chạy vòng vòng để xem lại những biển hiệu các tiền bối vẽ, để học hỏi rồi ứng dụng cho thiết kế của mình.”

Sài Gòn trong mắt anh không chỉ là nơi để lập nghiệp, mà còn là chốn chất chứa bao kỷ niệm, những buổi chiều rong xe máy ngang qua con hẻm quen, dừng lại ngắm một tấm bảng đã ngả màu theo năm tháng, hay niềm hạnh phúc khi khách hàng tìm đến, đặt anh vẽ một bảng hiệu mang đầy hơi thở xưa.

Chính những điều bình dị ấy đã dung dưỡng tình yêu, khiến anh kiên trì bám nghề giữa thời buổi công nghệ. Tình yêu đó thôi thúc anh tiếp tục công việc, dù trong lòng vẫn còn không ít trăn trở.

Anh nói khẽ, chứa đựng một nỗi lo chưa nguôi: “Không biết nghề này mình làm thì vẫn cứ làm thôi, nhưng liệu có mất đi không? Có ai kết nối để lưu giữ không? Mình mong có ai đó yêu thích thì mình sẽ sẵn sàng truyền lại, để giữ vững một nghề cũng là góp phần làm đẹp cho thành phố.”

Giữa Sài Gòn ngày một hiện đại, có một người trẻ vẫn kiên nhẫn ngồi cạnh những lon sơn, cây cọ, cẩn thận nâng lên, hạ xuống từng đường, từng nét. Trong mỗi bảng hiệu Hoài Bảo vẽ, không chỉ là tên gọi của một cửa hàng, mà còn là tình yêu anh dành cho thành phố nơi những gam màu ký ức vẫn còn cơ hội được ngân vang trên những con đường thân quen.

Và biết đâu, chính từ những tấm bảng hiệu nhỏ bé ấy, người ta tìm lại được chút hơi thở cũ của thành phố  nơi Sài Gòn không chỉ là những toà nhà chọc trời, mà còn có những mảnh ký ức được lưu giữ bằng mùi sơn, mùi gỗ, bằng những con chữ được viết bằng tay và cả bằng tình yêu.

Để rồi, trong dòng chảy hối hả của đời sống, những bảng hiệu tay vẫn hiện diện như một nốt lặng, một góc trầm giữa bản nhạc ồn ào. Chúng không chỉ là di sản của một nghề xưa, mà còn là lời nhắc nhở dịu dàng rằng: thành phố này đẹp nhất khi còn giữ được ký ức của chính mình. 

SỐNG Ở SÀI GÒN: Khoảng trống dưới cầu

Không gian dưới gầm cầu tại TP.HCM lâu nay bị lấn chiếm để buôn bán, đậu xe, đổ rác…mất an ninh trật tự và tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ, ảnh hưởng đến kết cấu công trình. Nhiều biện pháp như dựng rào chắn, tăng cường kiểm tra đã được triển khai nhưng tình trạng tái lấn chiếm vẫn tiếp diễn.

Thực tế này đặt ra yêu cầu thành phố phải có giải pháp quản lý hiệu quả hơn, đồng thời nghiên cứu tận dụng hợp lý gầm cầu nhằm đáp ứng nhu cầu dân sinh, tạo thêm không gian công cộng cho đô thị.

Ở một đô thị đông đúc như TP.HCM, từng mét vuông đất đều quý giá. Thế nhưng, nghịch lý là nhiều khoảng trống dưới gầm cầu vốn có thể trở thành không gian công cộng hữu ích lại đang bị bỏ mặc cho tình trạng lấn chiếm, rác thải, buôn bán tự phát. Những vấn đề này sẽ không khó để bắt gặp tại cầu Chà Và, Phú Mỹ, Rạch Chiếc…và rất nhiều cây cầu khác trên địa bàn TPHCM.

Điều đáng nói là vấn đề này không mới. Dù nhiều năm, các ngành chức năng đã triển khai đủ biện pháp như dựng rào chắn, tăng cường tuần tra, xử phạt. Thế nhưng kết quả chỉ mang tính tạm thời. Bởi sau khi đoàn kiểm tra rời đi, tình trạng lấn chiếm lại tái diễn như một vòng luẩn quẩn không có lối thoát. Suy cho cùng, nhìn lại, vấn đề tồn tại là vì chúng ta chỉ đuổi và dẹp, chứ chưa đưa ra giải pháp quản lý hiệu quả hơn.

Ở một đô thị đất chật người đông thì không gian gầm cầu cần tính toán kỹ lưỡng để tận dụng, chứ không thể mãi để trống. Đặc biệt trong bối cảnh TP.HCM thiếu trầm trọng bãi đỗ xe, sân chơi, nhà vệ sinh công cộng… thì việc bỏ hoang không gian ấy chính là một sự lãng phí. Nhiều chuyên gia quy hoạch đã đề xuất tận dụng gầm cầu cho những công trình phù hợp như công viên nhỏ, khu tập thể dục, bãi giữ xe.... Quan trọng hơn, khi không gian này được “hợp thức hóa” cho một mục đích rõ ràng, có đơn vị quản lý và giám sát, nó sẽ không còn bị biến thành “vùng xám” cho những hành vi vi phạm.

Biết là vậy nhưng cũng cần làm chậm và chắc. Bởi không gian gầm cầu nằm trong phạm vi bảo vệ kết cấu hạ tầng giao thông, lại tiềm ẩn rủi ro cháy nổ nếu sử dụng sai cách. Đơn cử là vụ việc xảy tại Hà Nội vừa qua, khi từng bố trí bãi xe dưới gầm cầu Vĩnh Tuy rồi xảy ra vụ cháy nghiêm trọng thiêu rụi hàng trăm phương tiện. Do đó, mọi ý tưởng tận dụng đều phải đặt an toàn giao thông, an toàn kết cấu và phòng cháy chữa cháy lên hàng đầu.

Về pháp lý, Luật Đường bộ hiện hành chưa cho phép khai thác gầm cầu. Nhưng nhu cầu thực tế buộc chúng ta phải tính đến việc sửa đổi, bổ sung luật để tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Sở Xây dựng TP.HCM đã kiến nghị Bộ Xây dựng báo cáo Quốc hội, Chính phủ theo hướng trao quyền cho UBND tỉnh, thành quyết định sử dụng gầm cầu cho mục đích công cộng. Đây có thể xem là bước đi cần thiết để giải bài toán vừa đáp ứng nhu cầu dân sinh, vừa bảo đảm trật tự, an toàn.

Tuy nhiên, luật chỉ là một phần. Thực tiễn còn đòi hỏi cách làm quyết liệt và đồng bộ hơn. Không thể để tình trạng “phát hiện – xử lý – tái phạm” kéo dài mãi. Thay vào đó, thành phố cần có chiến lược phân loại không gian gầm cầu, nơi nào tuyệt đối không được sử dụng vì nguy cơ cao; nơi nào có thể khai thác tạm thời làm bãi giữ xe, khu sinh hoạt cộng đồng; nơi nào nên cải tạo thành mảng xanh. Mỗi điểm khai thác cần có đơn vị quản lý cụ thể, quy chế vận hành và chế tài giám sát nghiêm ngặt.

Hơn nữa, việc tận dụng gầm cầu không thể chỉ do Sở Xây dựng “ôm” một mình, mà cần có Sở Quy hoạch - Kiến trúc và cả lực lượng công an, phòng cháy chữa cháy. Bên cạnh đó, chính quyền cơ sở phải giữ vai trò giám sát thường xuyên, thay vì chỉ chờ kiểm tra định kỳ.

Có thể thấy, chuyện gầm cầu ở TP.HCM cho thấy rõ một bài toán nan giải trong quản lý đô thị, một bên là nhu cầu rất thực của người dân, một bên là quy định pháp luật và nỗi lo về an toàn. Cấm đoán tuyệt đối thì không giải quyết được, thực tế cho thấy biện pháp “khóa chặt” đã không hiệu quả.

Vậy hướng đi hợp lý hơn là “mở có kiểm soát”, tức là cho phép khai thác một phần, nhưng phải có chọn lọc và giám sát chặt chẽ. Khi làm được điều đó, gầm cầu sẽ không còn là chỗ rác rưởi, tệ nạn ẩn náu, mà trở thành phần không gian đô thị hữu ích, góp phần làm cho thành phố văn minh, đáng sống hơn.