Sài Gòn sống và yêu: Giữ hồn nghệ thuật pháp lam

Anh đã ứng dụng nghệ thuật này vào đời sống hiện đại, mang đến luồng sinh khí mới cho ngành thủ công mỹ nghệ nước nhà. 

Nghệ thuật pháp lam, một phần của di sản văn hóa dân tộc Việt Nam, không chỉ là sự kết hợp tinh tế giữa kỹ thuật và tâm linh, mà còn là hình ảnh phản ánh đời sống, tôn thờ giá trị tinh thần của cộng đồng qua các thế kỷ. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, nghệ thuật này đang phải đối mặt với nguy cơ mai một. Giữa nhịp sống hối hả và xu thế toàn cầu hóa, liệu pháp lam có thể đứng vững?

Câu trả lời đến từ một thế hệ nghệ nhân trẻ, những người đang không ngừng nỗ lực để bảo tồn và phát huy nghệ thuật này trong một thế giới đầy thử thách.

Trương Thanh Tùng – một chàng trai trẻ lặng lẽ nhưng bền bỉ anh đã dành trọn 5 năm để hồi sinh nghệ thuật pháp lam, loại hình nghệ thuật từng được xem là di sản cung đình, nay đứng trước nguy cơ mai một:

"Đến với pháp lam là một cái duyên, pháp lam là một nghệ thuật thất truyền ở Việt Nam thời điểm đó mình chỉ đi theo đam mê thôi chứ không nghĩ xa về nó. Có 3 yếu tố để mình quyết định đi theo pháp lam: rất thích thủ công mỹ nghệ; thứ 2 là pháp lam Việt Nam mang giá trị lịch sử; thứ 3 là ở Việt Nam chưa ai nghiên cứu sâu góc độ kỹ thuật".

Pháp lam hiểu một cách đơn giản là tên gọi loại sản phẩm mĩ thuật có cốt làm bằng đồng, bên ngoài được vẽ một hoặc nhiều lớp men màu rồi đem nung mà thành. Do cách thức chế tác đặc biệt nên pháp lam không chỉ đẹp về mặt hình thức mà còn có độ bền về mặt cơ, hóa, lý, tức có khả năng chống chịu cao trước sức va đập, hoặc sự ăn mòn của môi trường và khí hậu.

Những tác phẩm pháp lam không chỉ là những sản phẩm thủ công tinh xảo, mà còn chứa đựng giá trị tâm linh sâu sắc. Các đồ vật như tranh, tượng, lọ hoa, chuông chùa đều được trang trí bằng pháp lam, làm nổi bật sự hòa hợp giữa nghệ thuật và tín ngưỡng.

Tuy nhiên, trong suốt nhiều thập kỷ qua, pháp lam đang dần mai một vì nhiều lý do: thiếu nguồn nhân lực, sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, và nhất là sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng của xã hội. Những thế hệ trước đã góp phần gìn giữ, nhưng giờ đây, trách nhiệm đó đang được chuyển giao cho những người trẻ kế thừa và phát huy.

"Trong quá trình nghiêm cứu pháp lam chỉ cần một bước tiến nhỏ thôi bản thân cũng thấy rất vui. Có những hôm nung men với lửa quá cao vô tình sản phẩm đạt được như mình mong muốn, vui lắm. Chỉ mong đến sáng hôm sau lại được làm tiếp, nghiên cứu trong vòng hơn 2 năm thì có được sản phẩm ổn định hơn", anh Tùng chia sẻ.

Mỗi ngày, anh Tùng dành nhiều giờ đồng hồ ngồi trên bàn để làm pháp lam. Trên kệ để hàng chục hộp đựng men đủ màu sắc, xuất xứ từ trong nước, Nhật Bản, Trung Quốc. Trong hơn hai năm đầu, gần như mọi sản phẩm pháp lam Tùng làm đều thất bại do phối màu không đẹp, chất liệu men không phù hợp, nung chưa đạt tiêu chuẩn. Nhưng chính những thất bại ấy đã giúp anh kiên trì và hoàn thiện kỹ thuật của mình:

"Khó khăn về kiến thức và tài liệu, hầu như những kinh nghiệm đạt được là bắt đầu từ những sai lầm, có những lần nung quá nhiệt thì lại đạt được như mình mong muốn, có nhiều cái vô tình mình đã đạt được trong thành công. Khó khăn tiếp theo và hiện tài là về tài chính vì mình đã dừng công việc kiếm tiền để tập trung cho pháp lam".

Anh Tùng cho biết, pháp lam có 3 loại: Họa pháp lam là kỹ thuật phủ một lớp men mỏng lên bề mặt kim loại nền, rồi vẽ trực tiếp các họa tiết lên đó. Trong khi đó, tạm thai pháp lam là khoét các họa tiết lên bề mặt kim loại sau đó mới phủ men lên những ô trống. Men được pha trộn với các oxit kim loại để tạo ra nhiều màu sắc đa dạng.

Trước khi phủ lên bề mặt kim loại, men cũng được nghiền mịn thành dạng bột, hòa với nước hoặc dầu để tạo thành hỗn hợp lỏng. Kim loại để làm pháp lam chủ yếu là đồng đỏ nguyên chất, đôi khi là vàng hoặc bạc. Mảnh đồng phải được làm sạch, chà nhám cho nhẵn mịn trước khi phủ men.

Cuối cùng là kháp ti pháp lam, đây là kỹ thuật khó nhất, đòi hỏi người thợ sử dụng những sợi kim loại mảnh, uốn thành hoa văn rồi cố định lại để tạo bộ khung trước khi đặt lên miếng đồng. Sau đó các lớp men nhiều màu sẽ được phủ kín các ô trống ở những họa tiết.

"Tất cả pháp lam thì có 3 kỹ thuật cơ bản như thế, tuy nhiên bây giờ trên thế giới các nghệ sĩ chỉ cần nắm cơ bản về men, kim loại thì họ sẽ sáng tạo ra nhiều kỹ thuật mới. Bản thân cũng sáng tạo ra 1 kỹ thuật mới đó là kỹ thuật sơn mài lên men pháp lam, nhìn giống sơn mài nhưng không phải sơn mài, có anh chị nhìn giống gốm sứ nhưng không phải gốm sứ, men nó trong hơn và độ mỏng sơn mài không làm được. Nhiệt độ nung của pháp lam là từ 780 – 900 độ C tùy theo số dòng men, thời gian nung thì từ 30 giây đến 5 phút tùy theo độ lớn nhỏ của sản phẩm".

Ngày nay, nghệ thuật pháp lam vẫn tiếp tục phát triển và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực. Từ những đồ vật nhỏ như hộp đựng, gương, tranh ảnh cho đến các sản phẩm nội thất cao cấp, pháp lam mang lại một vẻ đẹp cổ điển nhưng không kém phần hiện đại. Mỗi tác phẩm đều chứa đựng tâm huyết của người nghệ nhân, là sự kết hợp giữa sự tỉ mỉ trong thủ công và tinh thần sáng tạo không ngừng.

Không chỉ có giá trị về mặt thẩm mỹ, nghệ thuật pháp lam còn phản ánh những giá trị văn hóa sâu sắc của người Việt. Các hình tượng được thể hiện trong những tác phẩm này đều mang những thông điệp tích cực, như sự bảo vệ của thần linh, sự bình an trong gia đình hay sự phát triển thịnh vượng trong cuộc sống.

"Việc gìn giữ văn hóa của Việt Nam thì giới trẻ cũng tiếp cận dần, bản thân mình cũng đang muốn gìn giữ và để nhiều người biết hơn. Mang hết những giá trị văn hóa của Việt Nam: Nghệ thuật pháp lam của Việt Nam; họa tiết, hình ảnh văn hóa Việt Nam; so với thế giới thì pháp lam Việt Nam thua thiệt thế giới rất nhiều, vì trên thế giới họ có một nền tảng rất sân, nhưng tin chắc rằng ứng dụng những hoa văn mang tính Á Đông thì sẽ hơn quốc tế nhiều".

Nghệ thuật pháp lam không chỉ là một nghề, mà là một di sản vô giá của văn hóa dân tộc. Và thế hệ trẻ, với lòng yêu nghề, sự sáng tạo và đam mê, đang tiếp tục viết nên những trang sử mới cho nghề này. Dù có thể đối mặt với nhiều thử thách, nhưng niềm tin vào sức sống mãnh liệt của pháp lam sẽ luôn là động lực để những người trẻ không ngừng bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật truyền thống này trong một thế giới đầy biến động.  

SỐNG Ở SÀI GÒN: Sài Gòn thơm thảo chuyện cắt tóc 0 đồng

Tại các tuyến đường đông người qua lại như Tô Hiến Thành, Lý Thái Tổ (Quận 10); Quang Trung (quận Gò Vấp) hay Phạm Văn Đồng (thành phố Thủ Đức) chúng ta dễ dàng bắt gặp các tiệm cắt tóc lề đường. Điều đặc biệt của các tiệm tóc này chính là, tất cả các khách hàng dù cắt tóc kiểu nào cũng đều được miễn phí.

Các tiệm tóc này hoạt động với tiêu chí 3 không: Không đồng, không địa chỉ và không từ chối khách hàng. Phần nhiều thợ tóc 0 đồng là học viên của các trung tâm, lớp học cắt tóc vì vậy khi cắt cho khách hàng, họ có người kèm cặp. Với những người khó khăn chuyện được cắt một mái tóc với giá 0 đồng không dừng lại ở chuyện tiền nong, mà còn cảm thấy thêm ấm lòng vì được quan tâm, san sẻ. 

Thời tiết Sài Gòn – TPHCM gần đây lạ, mùa lạnh ở lại lâu, chuyện mưa nắng cũng bất quy tắc thấy rõ, những cơn mưa trái mùa ào ạt đổ khiến người sống ở đất này cũng lắm phen bối rối.

Theo thời gian, dưới nhiều tác động, nhiều khía cạnh thay đổi, nhưng duy có một điều bất dịch, đó là cách người Sài Gòn đối đãi cùng nhau, vẫn y vậy trước sau, tử tế, hào sảng và rộng lòng.

Ở Sài Gòn, bạn nghĩ đi đâu để có một mái tóc đẹp? Có lẽ đây là một câu hỏi mở và câu trả lời sẽ đa phần mang tính chủ quan. Còn với riêng tôi, cho phép tôi được trả lời như kiểu một hoa hậu thân thiện, đó là “ở vỉa hè”, vì với tôi, cái đẹp được cảm nhận từ đôi mắt và cả từ trái tim.

Cụ thể nhé!

Lang thang giữa Sài Gòn, qua các cung đường như Lý Thái Tổ (quận 10), Quang Trung (quận Gò Vấp), Phạm Văn Đồng (thành phố Thủ Đức)…để mắt một chút, bạn sẽ dễ dàng bắt gặp những tiệm tóc dã chiến 3 không, gồm: không địa chỉ, không đồng, và không từ chối bất cứ vị khách nào. Tiệm tóc đơn giản như cách người ở Sài Gòn sống và đối đãi cùng nhau, chỉ gồm vài chiếc ghế xếp, vài chiếc gương soi, vài dụng cụ cắt tóc đơn giản và rất nhiều những nụ cười tử tế.

Ở đây có vị khách lớn tuổi đã nếm trải nhiều điều, ngày ngày vẫn mệt nhoài chuyện cơm áo gạo tiền

Có đứa trẻ, con chị công nhân, đúng ra tóc tai chỉ toàn được mẹ cắt

Có anh công nhân quê miền Trung vài năm rồi chưa tính chuyện về quê

Có chú chạy xe ôm công nghệ trân quý từng cuốc xe bất kể ngắn dài

Chung quy lại, đa phần đều là những hoàn cảnh khó. Bớt tiền cắt một mái tóc, có thêm ít sữa cho con, có thêm bữa cơm trưa đạm bạc. Cứ thế những người chung cảnh, người ta gặp gỡ nhau ở những tiệm tóc vỉa hè.

Người đời có câu “tiền nào của nấy”, nhưng thật ra không hẳn đúng ở trường hợp này, thậm chí còn ngược lại, cái người ta nhận về không chỉ là một mái tóc chỉn chu mà còn là cả một tấm lòng lớn chẳng thể dùng tiền để đo đếm.

Thực tế, thợ cắt tóc ở những tiệm tóc vỉa hè này bên cạnh những thợ chính cứng tay nghề, còn có những bạn trẻ đang trên đường xây ước mơ, dựng sự nghiệp. Người mới cần nhiều kinh nghiệm, đang cần cơ hội để thử mình, nên một điều có thể khẳng định, dù chưa xịn xò nhưng chắc chắc sẽ cẩn thận vô cùng, thử lạc vào thế giới này bạn sẽ thường trực nghe câu “anh xem em cắt vậy ổn không?”, “vậy được rồi anh há?”

Có vị khách lớn tuổi rôm rả nói, “không sao cắt hư thì cắt cao hơn tí, tóc mấy bữa lại dài”

Có người ngoài trông hơi khó, bảo là, “tiền sửa lại đắt hơn tiền đi cắt”

Mỗi người mỗi quan điểm, không tính chuyện đúng sai, chỉ biết là ở những tiệm tóc vỉa hè này, thường trực lắm, hay trong trạng thái đông người lui tới.

Ở không gian của tiệm tóc vỉa hè, điều người ta lo sợ nhất, hẳn là chuyện nắng mưa, còn lại đều rất lý tưởng. Ở đây người ta hết lòng kể với nhau về chuyện mình, chuyện đời, chuyện thời sự và thời tiết, ở đây có tiếng cười nói rôm rả, có lời cảm ơn vì được cắt mái tóc mới ưa nhìn.

Với nhiều người cắt một mái tóc chỉ là chuyện bỏ chút thời gian, nhưng với những hoàn cảnh khó, điều khiến họ nghĩ ngợi nhiều nhất lại là chuyện tiền nong. Thêm nữa, món quà nào chẳng chứa đựng niềm vui, và, họ cũng thế, cả người trao lẫn người nhận.

Tại Sài Gòn – TPHCM, mô hình cắt tóc 0 đồng không dừng lại ở những tiệm tóc vỉa hè mà còn cả ở những khu dân cư đông đúc, ở các khu chế xuất, khu công nghiệp hay các bệnh viện. Các hội nhóm trên mạng xã hội liên quan đến cắt tóc 0 đồng cũng hoạt động rất sôi nổi. Vậy nên, lần nữa khẳng định, Sài Gòn trước giờ vẫn vậy, rất thơm thảo và tử tế.

Nhắc đến tiệm tóc 0 đồng, bạn có thể nghĩ về những người thợ trẻ, cần trải nghiệm. Còn với tôi, tôi chọn nghĩ về những tấm lòng biết sẻ chia, và những nụ cười tươi vì mới được nhận quà!  

TIN YÊU

# Bảo hiểm xã hội TP.HCM vừa thông báo điều chỉnh lịch chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội (BHXH) hình thức nhận tiền mặt từ tháng 3 tới.

Cụ thể, chi trả bằng tiền mặt tại các điểm chi của bưu điện từ ngày 7 đến ngày 10 hằng tháng; tại các bưu cục của bưu điện trung tâm/huyện từ ngày 11 đến hết ngày 25 hằng tháng (lịch trước kia là ngày 4 hằng tháng). Trường hợp ngày chi trả trùng vào ngày thứ bảy, chủ nhật, ngày lễ, Tết thì ngày chi trả là ngày làm việc tiếp theo.

Bảo hiểm xã hội TP.HCM cũng đề nghị người hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội mở tài khoản để nhận lương hưu, trợ cấp qua tài khoản từ ngày 1 hằng tháng. Người dân có thể liên hệ với nhân viên chi trả/nhân viên ngân hàng tại điểm chi trả để được hướng dẫn đăng ký mở tài khoản ngay tại điểm chi trả (mang theo CCCD/thẻ căn cước).

# Lễ hội Áo dài TP.HCM lần thứ 11 năm 2025 sẽ diễn ra từ ngày 2/3 đến 9/3. Sự kiện nằm trong chuỗi hoạt động kỷ niệm 1.985 năm cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, 115 năm Ngày Quốc tế Phụ nữ và 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. hông qua các hoạt động của Lễ hội áo dài năm 2025, TPHCM mong muốn quảng bá hình ảnh một điểm đến “Cởi mở - Trẻ trung - Sống động - Hứng khởi - Hướng về tương lai”.

Theo khái toán kinh phí tổ chức Lễ hội Áo dài TP.HCM lần 11 năm 2025, tổng kinh phí tổ chức dự kiến hơn 20,7 tỉ đồng (cao hơn Lễ hội Áo dài năm 2024 hơn 2,7 tỉ đồng). Dự kiến, chương trình khai mạc diễn ra lúc 19h00 đến 21h00 ngày 7/3 tại Công viên Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh và phố đi bộ Nguyễn Huệ.

# Đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa (quận Tân Bình, TP.HCM)  hơn 4.800 tỷ đồng dự kiến thông xe toàn tuyến trước 30/4, giảm áp lực giao thông cửa ngõ sân bay Tân Sơn Nhất. Dự án đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa khởi công vào cuối năm 2022, có tổng vốn đầu tư hơn 4.800 tỷ đồng.

Tuyến đường chính dài hơn 4km, rộng từ 25 - 48m với 6 làn xe, kết nối thêm hai nhánh đường 18E và C2 rộng từ 3 - 4 làn xe. Công trình bao gồm một cầu vượt trước nhà ga T3 và hai hầm chui tại nút giao Trần Quốc Hoàn - Phan Thúc Duyện và Trường Chinh - Tân Kỳ Tân Quý.