Đừng chờ đợi chính sách, kinh tế tuần hoàn bắt đầu từ chính bạn

Với Việt Nam, việc chuyển mình sang mô hình kinh tế tuyến tính sang mô hình kinh tế tuần hoàn đòi hỏi những bước đi chiến lược và sự học hỏi từ các mô hình thành công trên thế giới.

PV VOV Giao thông đã có cuộc đối thoại với Giáo sư Benedikt, Hans-Peter - Trường Đại Học Phát Triển Bền Vững Eberswalde (Cộng Hòa Liên Bang Đức) về những gợi ý của ông cho những mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.

PV: Kinh tế tuần hoàn đã giúp thay đổi tư duy về nền kinh tế như thế nào để đạt được “tăng trưởng bao trùm"? 

Giáo sư Benedikt, Hans-Peter: Kinh tế tuần hoàn là một phương pháp rất tốt để giới thiệu một phong cách kinh tế mới. Điều này có nghĩa là, mô hình cũ mà chúng ta gọi là kinh tế tuyến tính — tức là từ điểm bắt đầu đến khi kết thúc (vòng đời sản phẩm kết thúc ở bãi rác. Chúng ta sản xuất, sử dụng và sau đó là vứt bỏ).

Ngược lại, kinh tế tuần hoàn có nghĩa là từ điểm bắt đầu này đến điểm bắt đầu khác (vòng đời sản phẩm được tái sinh). Nó bắt đầu ngay từ khâu thiết kế, tiếp tục qua quá trình tiêu dùng, sản xuất và sau đó chúng ta tái sử dụng nó. Đây là một cách tiếp cận hoàn toàn khác trong cách chúng ta tư duy về kinh tế. 

PV: Đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, việc chuyển đổi từ mô hình tuyến tính sang mô hình tuần hoàn đòi hỏi những thay đổi hệ thống đáng kể, thường đi kèm với chi phí ban đầu cao cho công nghệ và cơ sở hạ tầng. Theo kinh nghiệm của Giáo sư, rào cản quan trọng nhất mà các quốc gia đang phát triển phải vượt qua là gì?

Giáo sư Benedikt, Hans-Peter: Đúng vậy, khi nhắc đến kinh tế tuần hoàn, chúng ta thường nghĩ ngay đến các giải pháp công nghệ cao. Chúng ta có xu hướng chờ đợi những chính sách từ Chính phủ hay các phát minh đột phá từ những tập đoàn tiên tiến.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy những mô hình kinh tế tuần hoàn thành công nhất lại thường bắt đầu từ những giải pháp đơn giản (low-tech), xuất phát từ chính cá nhân và cộng đồng của bạn.

Như tôi đã đề cập, rác thải thực chất là nguồn tài nguyên - hay nói cách khác là “tiền đang nằm ngay trên đường” - và vấn đề nằm ở cách chúng ta ứng xử với môi trường. Rất nhiều ý tưởng xuất sắc về kinh tế tuần hoàn đã khởi nguồn từ quy mô nhỏ với công nghệ giản đơn, sau đó mới phát triển thành hình mẫu cho cộng đồng.

Vì vậy, đừng chờ đợi chính sách hay những giải pháp công nghệ xa vời để cải thiện điều gì đó. Nó bắt đầu từ chính bạn, từ những việc giản đơn nhất trong cuộc sống, cùng với bạn bè và gia đình mình. Đó chính là bản chất của kinh tế tuần hoàn.

PV: Giáo sư đánh giá thế nào về vai trò của các tổ chức giáo dục đại học, không chỉ trong việc nghiên cứu kinh tế tuần hoàn, mà còn trong việc nuôi dưỡng tư duy cần thiết, kỹ năng liên ngành và thay đổi phương pháp tiếp cận?

Giáo sư Benedikt, Hans-Peter: Giáo dục là một vấn đề cực kỳ quan trọng trong việc phát triển các phương pháp tiếp cận kinh tế tuần hoàn. Tôi muốn kể cho các bạn nghe một câu chuyện ngắn: Khi tôi thực hiện bài giảng tại một trường đại học ở Hà Nội, các sinh viên đã hỏi tôi về chiếc xe ô tô của mình.

Họ hỏi tôi: “Thầy là một giáo sư giàu có và đến từ Đức, vậy thầy có bao nhiêu chiếc ô tô?”. Câu trả lời của tôi là: “Tôi không sở hữu chiếc ô tô nào suốt 20 năm qua, bởi vì đó chính là cách chúng ta bắt đầu nền kinh tế tuần hoàn”.

Chúng ta phải suy nghĩ về những gì thực sự cần thiết, những gì chúng ta thực sự nên sử dụng cho cuộc sống và để có chất lượng cuộc sống tốt hơn. Liệu chúng ta có thực sự cần một chiếc xe mới, hay chúng ta nên tạo ra các giải pháp cho xã hội để có thể chia sẻ phương tiện đi lại, chẳng hạn như dùng chung xe trong gia đình hoặc trong cộng đồng?

Đó chỉ là những vấn đề nhỏ, nhưng mọi thứ luôn bắt đầu từ chính bản thân bạn.

PV: Nếu mục tiêu là tăng trưởng thực sự bền vững và bao trùm nhờ kinh tế tuần hoàn, chúng ta không thể chỉ dựa vào các số liệu truyền thống như GDP. Giáo sư cho rằng các quốc gia nên ưu tiên những chỉ số hoặc thước đo cụ thể nào để đo lường chính xác tiến trình hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn, vốn mang lại cả phúc lợi xã hội lẫn sức khỏe môi trường?

Giáo sư Benedikt, Hans-Peter: Đúng vậy, để phát triển nền kinh tế tuần hoàn, Chính phủ cần chú trọng xây dựng các chính sách cho các giải pháp xanh thực thụ và thiết lập các cơ chế hỗ trợ những ý tưởng sáng tạo trong lĩnh vực này. Thông thường, các chính trị gia hay nhìn nhận tăng trưởng kinh tế theo tư duy truyền thống – tức là tập trung vào việc giúp doanh nghiệp tối đa hóa lợi nhuận.

Tuy nhiên, lợi nhuận không nên là mục tiêu duy nhất; nền kinh tế cốt yếu phải phục vụ xã hội. Với những mô hình kinh doanh hướng tới lợi ích cộng đồng, Chính phủ cần có các chương trình hỗ trợ cụ thể cho các doanh nghiệp xã hội, ví dụ như thông qua các quy định về ưu đãi thuế – điều này sẽ thúc đẩy một nền kinh tế nhân văn hơn.

Qua trao đổi với các doanh nhân Việt Nam, tôi nhận thấy chúng ta cần những hành động thực chất thay vì chỉ dừng lại trên văn bản. Tôi cũng được biết về mô hình của Malaysia. Họ có hệ thống tích điểm kinh tế tuần hoàn (“tích điểm xanh”).

Đây là những bài học kinh nghiệm quốc tế quý giá mà Việt Nam có thể học hỏi để hiện thực hóa nền kinh tế tuần hoàn trong tương lai.

PV: Giáo sư đánh giá như thế nào về nhận thức và sự sẵn sàng của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam trong lộ trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh hiện nay?

Giáo sư Benedikt, Hans-Peter: Ấn tượng của tôi là tại Việt Nam đó là rất nhiều người đã nhận thức được rằng chuyển đổi sang kinh tế xanh là vấn đề sống còn cho tương lai. Tôi đã thấy những ý tưởng rất hay và những doanh nhân tâm huyết bắt đầu hành động, nhưng theo quan điểm của tôi, bấy nhiêu vẫn là chưa đủ.

Chúng ta cần tạo ra áp lực tích cực để buộc nền kinh tế và giới kinh doanh phải tư duy thực chất hơn về phát triển bền vững. Tôi nhìn thấy rất nhiều dư địa để các doanh nghiệp Việt Nam có thể vừa làm kinh doanh tốt, phục vụ xã hội, mà vẫn đảm bảo được lợi nhuận.

Hãy nhìn vào tỷ lệ tái chế, hay nhìn vào việc liệu chúng ta có thực sự cần tiêu thụ nhiều sản phẩm đến thế không? Rác thải nhựa đang là một vấn đề nhức nhối và Việt Nam vẫn còn nhiều việc phải làm để cải thiện.

Đúng như bạn nói, chúng ta cần bắt đầu từ giáo dục, tiếp tục bằng việc hỗ trợ các doanh nhân; nhưng điểm mấu chốt là bạn phải bắt đầu từ chính cuộc sống, từ ý tưởng và cộng đồng của mình. Bạn có thể bắt đầu ngay ngày mai mà không cần đợi các quy định của Chính phủ. Chính sách là quan trọng, nhưng hành động của mỗi cá nhân ngay ngày mai mới là điều quyết định.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!