Di dời nhà ven kênh rạch TP.HCM: Hành trình hơn 3 thập kỷ

TP.HCM là một trong những đô thị sôi động bậc nhất cả nước nhhưng len lỏi giữa sự hào nhoáng ấy, vẫn còn một "Sài Gòn" khác, một gương mặt khác của đô thị đang từng ngày mong mỏi được đổi thay. Đó là cuộc sống của hàng chục ngàn hộ dân bên những dòng kênh đen kịt, nơi những căn nhà tạm bợ, lụp xụp đã tồn tại qua mấy thế hệ.

Hành trình di dời, giải tỏa nhà ven kênh rạch, trả lại sự trong lành cho những dòng sông và mang đến cuộc sống mới cho người dân là một câu chuyện dài hơn 3 thập kỷ của thành phố. Và đến nay hành trình ấy vẫn chưa thể về đích.

Đi dọc Kênh Đôi, rạch Văn Thánh, hay rạch Xuyên Tâm..., một khung cảnh vừa quen thuộc lại vừa nhói lòng hiện ra. Đó là những dãy nhà san sát, chen chúc tạo thành những con hẻm nước ngoằn ngoèo, tối tăm. Những căn nhà được chắp vá tạm bợ bằng đủ thứ vật liệu như những tấm tôn cũ kỹ hoen gỉ, mấy mảnh ván ép cong vênh, những tấm bạt nhựa bạc màu theo mưa nắng. Nhiều căn nhà còn lấn hẳn ra mặt nước, chống đỡ một cách mong manh bởi những cây cột xiêu vẹo, lúc nào cũng như chực chờ đổ sập xuống dòng kênh.

Bên dưới, dòng nước không còn nhận ra màu sắc tự nhiên, mà đặc quánh một màu đen kịt, lờ đờ trôi, lềnh bềnh đủ loại rác thải sinh hoạt, từ túi ni-lông, hộp xốp cho đến những thứ không thể gọi tên. Cuộc sống của người dân nơi đây, qua bao thế hệ, đã gắn liền với sự ô nhiễm và nỗi lo về an toàn, dịch bệnh:

“Có thời điểm, bên chỗ này nước ngập vô trong nhà luôn, ô nhiễm, xác động vật người ta thả trôi đầy, rác nhiều lắm, nước sông đục mờ.”

“Hai bên dòng kênh người dân ở rất đông nên rác, phế thải người ta vứt xuống rất là hôi thối”.

“Mùi hôi thối ô nhiễm môi trường, người già với con nít thường sinh ra dịch”.

Những khó khăn ấy không chỉ là câu chuyện của một vài người mà là thực trạng của hàng chục ngàn hộ dân suốt nhiều năm qua. Nhìn lại từ năm 1993 đến nay, thành phố đã nỗ lực không ngừng và di dời được hơn 44.300 căn nhà tại các dòng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Tàu Hủ - Bến Nghé, Tân Hóa - Lò Gốm... Từ những dòng kênh chết, nhiều nơi đã trở thành những công viên xanh mát, những con đường ven sông khang trang, làm thay đổi hoàn toàn bộ mặt đô thị.Tuy nhiên, hành trình vẫn còn dang dở. Các kế hoạch sau năm 2005 liên tục không đạt mục tiêu do thiếu vốn và vướng mắc trong giải phóng mặt bằng.

Trước thực trạng trên, vừa qua, thành phố đưa ra qua Quyết định 2988, với mục tiêu đến năm 2030 sẽ cơ bản hoàn thành việc di dời, tái định cư cho toàn bộ người dân sống trên và ven kênh rạch.

Ông Thân Vĩnh Long, Phó trưởng Phòng Phát triển đô thị - Sở Xây dựng TP.HCM cho biết hiện trên địa bàn TP.HCM hiện còn 398 dự án/tuyến sông, kênh rạch chưa triển khai với tổng quy mô di dời khoảng 39.600 căn nhà:

“Trước mắt, trong năm 2025, TP.HCM sẽ tập trung hoàn tất chủ trương chấp thuận đầu tư, đăng ký nhu cầu vốn đầu tư công giai đoạn tiếp theo để triển khai thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị, di dời nhà trên và ven các kênh rạch như: rạch Văn Thánh, rạch Ông Bé, rạch Bà Lớn, rạch Nhảy - rạch Ruột Ngựa, rạch Bàu Trâu.

Trước đây, tỉnh Bình Dương cũ và Bà Rịa - Vũng Tàu cũ chưa có chương trình di dời nhà ven kênh rạch, hiện thành phố đang chỉ đạo Sở Xây dựng rà soát lại số lượng và có thể điều chỉnh lại đề án của thành phố”.

Một trong những điểm sáng hiện nay là dự án nạo vét, cải tạo bờ Bắc Kênh Đôi, thuộc phường Chánh Hưng. Dọc theo con kênh, nhiều căn nhà đã bắt đầu được tháo dỡ. Tiếng xe ba gác, tiếng người gọi nhau í ới, tiếng đồ đạc được khuân vác và đâu đó chúng ta có thể thấy những nụ cười xen lẫn chút bùi ngùi khi gói ghém lại những kỷ vật đã gắn bó suốt bao năm qua.

Gặp chúng tôi giữa lúc đang phụ giúp hàng xóm chuyển những món đồ cuối cùng, anh Huỳnh Văn Đông, một trong những hộ dân đã đồng thuận bàn giao mặt bằng, không giấu được niềm vui trên gương mặt đẫm mồ hôi:

“Nhà mình bị ảnh hưởng khoảng 15m2. Hiện tại mỗi m2 nhà mình được bồi thường 93 triệu, mình thấy khá phù hợp. Mình cũng mong muốn người dân cùng chung tay đồng thuận để làm sao dự án được hoàn thành đúng tiến độ.”

Sự đồng thuận của những người dân như anh Đông là động lực lớn cho dự án. Theo kế hoạch, đến cuối tháng 7/2025 đã có 738 quyết định phê duyệt phương án bồi thường đã được ban hành; hơn 1.700 tỉ đồng đã được chi trả cho 557 hộ dân. Tuy nhiên, vẫn còn đó những trăn trở.

Ông Nguyễn Xuân Dinh, Phó trưởng Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị, UBND phường Chánh Hưng cho biết, vẫn còn 44 trường hợp vướng mắc:

“Đối với số lượng còn lại (44 trường hợp) chưa ban hành phê duyệt phương án bồi thường hỗ trợ tái định cư là do những trường hợp này mua bán, chuyển nhượng bằng giấy viết tay sau ngày 1/7/2014. Hiện địa phương cũng đang xin ý kiến Thành phố để tháo gỡ khó khăn đối với những trường hợp này.”

Trái ngược với không khí tất bật, hối hả di dời, trao trả mặt bằng tại bờ Bắc Kênh Đôi, tại Rạch Văn Thánh thời gian dường như trôi chậm lại, đè nặng lên sự chờ đợi mòn mỏi của người dân. Họ sống trong một trạng thái lo lắng, chờ đợi, dù biết nhà mình nằm trong diện giải tỏa nhưng không rõ ngày nào đi, chính sách ra sao.

Cuộc sống cứ thế tạm bợ qua ngày, nhà cửa xuống cấp cũng không dám sửa, muốn đầu tư buôn bán cũng không dám. Nỗi lo về một tương lai bất định cứ treo lơ lửng trên đầu mỗi ngày. Sống bên con rạch này hơn 30 năm, chứng kiến bao đổi thay của thành phố nhưng cuộc sống của gia đình mình vẫn quẩn quanh bên dòng nước đen, bà Nguyễn Thị Lan chia sẻ:

“Giải tỏa để di dời sớm để còn làm bờ kè sạch sẽ, vệ sinh môi trường thì thích lắm. Nhưng mà về chỗ ở mới, cũng mong sao nhà nước hỗ trợ tái định cư gần gũi hoặc đền bù thỏa đáng.”

Những tâm tư, nguyện vọng ấy hoàn toàn chính đáng. Hành trình hồi sinh những dòng kênh không chỉ là câu chuyện về chỉnh trang đô thị, mà còn là việc sắp xếp, ổn định lại cuộc sống cho hàng vạn con người. Giấc mơ về một cuộc sống mới bên những dòng kênh trong xanh, sạch đẹp đang đến gần hơn bao giờ hết.

Hy vọng rằng, với những chính sách hợp lòng dân và sự quyết tâm cao độ, mục tiêu hoàn thành di dời toàn bộ nhà ven kênh rạch của thành phố vào năm 2030 sẽ không còn là một kế hoạch xa vời và giấc mơ đôi bờ sẽ sớm trở thành hiện thực.