Hà Nội sống và yêu: Con phố “mùa nào thức nấy”

Nơi đây không chỉ là chốn mua sắm, mà còn là nơi lưu giữ những kỷ niệm, những câu chuyện văn hóa đậm đà bản sắc Hà Thành. Từ khi nào con phố bán đồ Giáng sinh? 

Mỗi dịp Giáng Sinh về, phố Hàng Mã (Hà Nội) lại trở thành một điểm đến không thể bỏ qua đối với những người yêu thích không khí lễ hội và sự bày trí đặc sắc. Nằm ở khu vực trung tâm thủ đô, phố Hàng Mã nổi tiếng không chỉ với các sản phẩm truyền thống phục vụ nhu cầu thờ cúng mà còn là nơi cung cấp hàng hóa phục vụ các dịp lễ hội, đặc biệt là Giáng Sinh.

Nếu như các bạn có thời gian đi qua con phố trong dịp này thì chắc chắn sẽ thấy sự trang hoàng, lấp lánh, lung linh của con phố. Dạo một vòng quanh phố Hàng Mã, tôi nghĩ ngay đến một cái tên để đặt cho con phố này, đó là: phố mùa nào thức nấy của Hà Nội, biến đổi theo từng mùa, từng dịp lễ hội.

Nhà văn Nguyên Ngọc Tiến chia sẻ: "Trước khi phố Hàng Mã ra đời, phố này họ vẫn bán đồ mã là chính. Cho đến đầu thế kỷ 20, phố Hàng Mã cùng với phố Hàng Lược trở thành chợ bán hoa dịp tết Nguyên đán của Hà Nội. Đến khoảng đầu thế kỷ 20, ngoài việc bán vàng mã ra thì người phố Hàng Mã bán thêm mặt hàng khác là đồ chơi trung thu cho con trẻ như mặt nạ bồi giấy, mặt nạ chú tễu, mặt nạ con trâu rồi đèn ông sao…

Việc bán đồ Mã bị hạn chế hơn vào nửa cuối thế kỷ 20 nhưng bán đồ chơi trung thu vẫn duy trì cho tới ngày hôm nay. Sau khi đổi mới, phố Hàng Mã dần thay đổi. Người ta bắt đầu kinh doanh thêm nhiều mặt hàng, đặc biệt là mặt hàng đồ chơi nhập từ nước ngoài. Thế nhưng, cuối thế kỷ 20 chủ yếu phố này vẫn chưa bán các mặt hàng dành cho ngày Noel vì những năm đó quan niệm về ngày Noel chưa trở thành rộng rãi và chưa được quan tâm như ngày hôm nay.

Khoảng đầu thế kỷ 21 là những năm 2000 trở lại đây khi ngày Noel trở thành một ngày được giới trẻ quan tâm, đặc biệt là những người kinh doanh làm dịch vụ như cafe, ăn uống thì bắt đầu nghĩ đến trang trí Noel thì phố Hàng Mã lại trở thành địa điểm cung cấp chính các thứ phục vụ cho dịp Giáng sinh và năm mới Dương lịch".

Con phố này có một lịch sử lâu đời cùng những lần chuyển đổi các mặt hàng. Từng dịp lễ khác nhau, mỗi nhà lại cùng thay đổi mặt hàng kinh doanh khiến cho con phố khoác lên mình chiếc áo mới. Những người dân sinh sống lâu ở phố cổ đã được nhìn cách mà con phố “chuyển mình” từ thời xưa cho tới thời nay:

"Từ năm 80 Hàng Mã rất vui, bán những đồ hàng truyền thống. Thời bao cấp rất sinh động và thích lắm. Bây giờ thì thay đổi nhiều, bán xung quanh, tất cả các ngày lễ đều bán. Ngày rằm tháng 8 họ cũng bán đồ chơi như ngày xưa nhưng có thêm mặt hàng nhập từ Trung Quốc, rồi ngày lễ Haloween. Ngày xưa Hàng Mã làm gì bán cây thông Noel, họ vẫn bán đồ truyền thống nhưng bây giờ họ bán cả vì theo thời cuộc mà".

"Phố Hàng Mã bây giờ thay đổi rất nhiều vì thời xưa bao cấp không nhộn nhịp như bây giờ mà không có nhiều đồ bán như bây giờ. Bây giờ thời buổi văn minh, cơ chế thị trường mở thì họ sẽ mùa nào thức nấy họ sẽ bán theo nhu cầu. Chẳng hạn trước họ chỉ bán mã, nhưng bây giờ họ bán cả mùa trung thu, haloween và noel. Sau đó đến tết âm lịch thì họ bán đồ phục vụ, bày cả những đồ cổ ra bán nên cũng tấp nập sầm uất".

Người lớn, con trẻ đi chơi phố đều ghé qua đây để hoà mình vào không khí Giáng sinh ở con phố nhỏ. Trong ký ức của bạn Ngọc Phương (sinh sống tại phố Hàng Than, Hà Nội) thì mỗi dịp Noel khi nhỏ là rất háo hức để được đi phố Hàng Mã:

"Thật ra thì ngày còn nhỏ, Giáng sinh với thế hệ bọn mình thì vẫn còn mới lắm. Giáng sinh trong ký ức của mình thời đó nó chỉ là một ngày lễ của người nước ngoài. Tuy nhiên, vì mình sinh ra ở phố gần Hàng Mã nên cũng được bố mẹ cho đi Hàng Mã thì mình cũng thấy thích lắm. Có ông già Noel, cây thông, tuần lộc rồi đèn nhấp nhánh.

Lớn hơn một chút khi đi học có bạn thì giáng sinh như một trào lưu của giới trẻ thời đó. Đến ngày đấy thì chúng mình rủ nhau ra Hàng Mã mua những bờm tuần lộc, cùng chụp ảnh. Đơn giản chỉ là đi dạo phố để hoà mình vào không khí của ngày Noel thôi".

Điểm nhấn trên con phố Hàng Mã những ngày này chính là những sản phẩm đồ chơi Giáng sinh 2024 như trang phục ông già Noel, gấu nhồi bông, tuần lộc, hươu... làm nổi bật con phố "đắt đỏ bậc nhất" thủ đô Hà Nội. Thay vì đồ nhựa dễ vỡ, hầu hết các cửa hàng trên phố Hàng Mã bày bán nhiều mặt hàng giáng sinh làm từ chất liệu bền vững như gỗ tái chế, vải dạ, và giấy kraft.

Qua mỗi năm, các mặt hàng ở đây cũng phong phú và đa dạng hơn. Các chủ hàng cũng cập nhật thêm nhiều cách bài trí để thu hút khách mua. Việc trang trí cửa hàng, thay đổi mặt hàng buôn bán tuy có bận rộn nhưng với các chủ hàng, chỉ cần đông khách là vui rồi:

"Chị bán hàng được 15,16 năm. Mùa nào sẽ kinh doanh mặt hàng ấy, trung thu bán đồ trung thu, giáng sinh sẽ bán đồ Noel, tết bán đồ tết. Liên tục bận rộn xoay quanh công việc suốt. Cứ đông khách là vui rồi".

Đi dọc con phố 300 mét, bạn sẽ nhận thấy mùi hương của quế, của cây thông và tiếng nhạc Giáng Sinh nhẹ nhàng vang lên, khiến cho mỗi bước chân như lạc vào một thế giới thần tiên. Với vẻ đẹp lung linh ấy, phố Hàng Mã là điểm đến không thể bỏ qua của những ai yêu thích không khí Giáng Sinh rộn ràng và đầy sắc màu. Quả thực, phố “mùa nào thức ấy” của Hà Nội cũng rất biết cách chiều lòng người…

SỐNG Ở HÀ NỘI

Phố Hàng Bông dài gần 1km, là một trục phố quan trọng ở phía Nam khu phố cổ Hà Nội, nhưng ít ai biết rằng, con phố này từng được gọi với 6 cái tên khác nhau. Nghề làm đồ bông trên phố Hàng Bông cũng có một lịch sử thú vị. Mời quý vị cùng tìm hiểu qua bài viết sau của nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến.

Hà Nội nằm giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ nhưng vào mùa đông từng có tuyết rơi và nước hồ Gươm đóng bằng. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” chép, thời nhà Lý, vào tiết lập xuân năm 1102 và 1114 “Thăng Long có tuyết rơi, đó là điềm lành”.

Theo tài liệu lưu trữ tại Trung tâm dự báo Khí tượng Thủy văn Trung ương, thời Lê, nước hồ Hoàn Kiếm đã đóng băng. Cũng theo tài liệu lưu trữ ở đơn vị này, thời tiết năm 1955 ở Hà Nội rất lạnh, đỉnh điểm là ngày12/1/1955, nhiệt độ đo được trong lều là 2,7 độ C, nhiệt độ ngoài trời thấp hơn, khoảng 1-2 độ C.

Ở nhiệt độ này, nước các hồ Hà Nội hình thành váng băng, tức là lớp băng mỏng. Trong nửa cuối thế kỷ 20, có năm lạnh đến mức cá trong các ao hồ nội, ngoại thành chết cóng. Ngày 24/1/2016 trên đỉnh Vua  của núi Ba Vì cao hơn 1296  mét cũng có tuyết, trước đó năm 1986 đỉnh núi Vua cũng có tuyết.

Trong thời kỳ phong kiến, Hà Nội là trung tâm chính trị, cũng là trung tâm kinh tế lớn nhất Đại Việt nên còn gọi là Kẻ Chợ. Ngoài buôn bán, Kẻ Chợ có các cơ sở sản xuất, vì thế mới hình thành phố bắt đầu  bằng chữ Hàng.

Hải Phòng và thành phố Nam Định cũng có phố bắt đầu bằng chữ Hàng nhưng phố Hàng Bông thì chỉ có ở Hà Nội. Phố này vừa sản xuất vừa bán các mặt hàng chống rét bằng sợi bông gồm: áo, chăn, đệm. Sử sách chép, phố có gia đình chuyên bật chăn bông, làm đệm bông, các loại áo bông trần cho đàn ông đàn bà.

Để làm áo bông trần hay áo lót bông cho đàn bà con gái, thợ phố Hàng Bông sẽ dàn mỏng sợi giống  như làm chăn, song thay vì trần bằng vải xô, người ta dùng vải mộc đã nhuộm. Sau khi trần  từng  miếng theo kích cỡ, thợ sẽ khâu thành áo. Tuy nhiên áo bông trần hở cổ, không có khuy nên các bà các cô thắt thêm dây lưng vừa để hai vạt khép lại, vừa làm duyên và dây lưng cũng để bọc tiền bên trong.  

Thợ Hàng Bông cũng bắt chước các mẫu  áo rét nhập từ Trung Quốc, họ chế thêm hàng  khuy cài bằng vải, làm áo ngũ thân lót bông chéo vạt, lớp ngoài bằng sa tanh trơn hay gấm hoa bán cho tầng lớp trung lưu. Phố Hàng Bông cũng có áo bông dành cho đàn ông nhưng khác với áo đàn bà là không có tay, múi trần cũng hình quả trám. Ấo trấn thủ của bộ đội thời kháng chiến chống Pháp có xuất xứ từ kiểu áo bông này, chỉ khác là áo trấn thủ cài khuy bên hông còn áo bông trần thì dùng dây buộc.

Cuối thế kỷ 19, thực dân Pháp chiếm Hà Nội. Để người Âu sống ở Hà Nội và các tỉnh miền Bắc chống đỡ cái rét tê tái vì độ ẩm trong không khí rất cao, các nhà buôn đã nhập khẩu chăn  len, chăn sợi, chăn lông cừu, các kiểu quần áo rét từ Châu Âu sang. Nhận thấy đồ chống rét Châu Âu vừa sang, vừa ấm nên người Việt có điều kiện đã trút bỏ đồ cũ thay bằng đồ mới. Vì không thể cạnh tranh được nên các  cơ sở sản xuất ở Hàng Bông lụi tàn phải chuyển nghề. Tuy nhiên vẫn còn một số gia đình lấy các sản phẩm từ bông của làng nghề truyền thống Trát Cầu (huyện Thường Tín) về bán buôn cho khách khác các tỉnh.

Sau năm 1954, cơ chế kinh tế thay đổi, nhà nước thành lập các xí nghiệp, hợp tác xã chuyên sản xuất các sản phẩm chống rét. Sản phẩm được giao cho cửa hàng mậu dịch quốc doanh bán cho người tiêu dùng vì thế nghề buôn mặt hàng bằng bông chấm dứt sau nhiều thế kỷ tồn tại.  

TIN YÊU

# Phở Hà Nội chính thức trao quyết định ghi danh “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia” ở hạng mục tri thức dân gian. Có được danh hiệu này không chỉ thể hiện quyết tâm cao của các cấp chính quyền Hà Nội mà còn khẳng định tinh thần cộng đồng của các chủ thể phở Hà Nội trong việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản trong cuộc sống hiện đại.

# Năm 2024 là năm thứ 6 liên tiếp Hà Nội được vinh danh tại các giải thưởng du lịch thế giới. Đặc biệt, đây là năm đầu tiên Hà Nội được vinh danh ở cả 3 hạng mục, gồm: "Điểm đến thành phố hàng đầu châu Á", "Điểm đến thành phố du lịch ngắn ngày hàng đầu châu Á" và "Điểm đến văn hóa hàng đầu Việt Nam".

# Hơn 70 gian hàng đến từ 60 quốc gia, vùng lãnh thổ sẽ tham gia Liên hoan ẩm thực Quốc tế 2024 diễn ra từ ngày 7 và 8 -12- 2024 tại Khu Ngoại giao Đoàn (298 Kim Mã, Vạn Phúc, Ba Đình, Hà Nội). Các gian hàng của Việt Nam sẽ giới thiệu và quảng bá nhiều món ăn truyền thống, trong đó không thể thiếu di sản văn hóa phi vật thể Phở Việt Nam, các món nem...

Từ ngày 1/12/2024 - 1/1/2025, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) sẽ diễn ra các hoạt động tháng 12 với chủ đề “Chợ phiên vùng cao - Chào năm mới 2025” nhằm giới thiệu những nét văn hóa đầu Xuân với các nghi lễ, lễ hội, phong tục tập quán truyền thống, đặc trưng của các dân tộc...