Cắt giảm thủ tục xây dựng, đừng lược bớt trách nhiệm

Đây được xem là một bước đột phá trong việc giảm thủ tục hành chính cho người dân, tuy nhiên, công tác quản lý và hậu kiểm cần được thực hiện thể nào để đảm bảo chất lượng, an toàn công trình và không phá vỡ kiến trúc đô thị? 

Lên phường xin giấy phép xây dựng là công việc khiến anh T. Đ. H ở Hà Nội, phải “đau đầu” suốt nửa năm qua. Biết bao lần đi lại, biết bao thủ tục, giấy tờ đã thực hiện nhưng hồ sơ của anh vẫn chưa thể hoàn thiện:

"Đất hợp pháp, không tranh chấp, đóng thuế đầy đủ. Muốn xây cái nhà thì họ đòi hỏi phải có sổ đỏ. Họ nói luôn là cần những cái này, cái này chẳng hạn thì dễ xử lý. Nhưng xin được cái này thì họ lại bảo thiếu cái kia, rất là gây khó dễ cho người dân".

Tin vui với anh H. và nhiều người dân là tới đây, họ có thể không cần xin cấp giấy phép xây dựng tại các khu vực đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và thiết kế đô thị theo Luật Kiến trúc. Thay vào đó, cơ quan quản lý sẽ thực hiện hậu kiểm dựa trên hồ sơ mà chủ đầu tư đăng ký với chính quyền địa phương. Đây là nội dung được Bộ Xây dựng trình bày tại họp báo Chính phủ thường kỳ, theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng về cắt giảm thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng.

Hầu hết người dân đều đồng tình ủng hộ chủ trương này:

"Xin giấy phép xây dựng thì mình thấy đúng là gây phiền hà cho người dân, phải đi lại, làm giấy tờ, ảnh hưởng nhiều đấy. Bây giờ bỏ giấy phép thì người dân rất ủng hộ".

"Trước sau thì người ta vẫn phải xây, có giấy phép xây dựng hay không có thì người ta vẫn làm bằng cách nọ hay cách kia. Đấy cũng là chỗ dễ xảy ra tiêu cực".

"Đi kiểm tra, nếu đất hợp pháp thì phải tạo điều kiện cho nhân dân xây dựng. Đi nhắc nhở nhân dân về an toàn lao động và môi trường không ảnh hưởng lúc thi công xây dựng".

Theo GS. Đặng Hùng Võ, Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, việc cắt giảm thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng là tín hiệu tốt trong việc chuyển từ quản lý bằng tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Lấy dẫn chứng về nút thắt đã tồn tại suốt 25 năm qua, ông Đặng Hùng Võ cho biết, nhiều doanh nghiệp FDI từng bày tỏ họ không cần những ưu đãi về tiền sử dụng đất hay một số loại thuế liên quan, mà họ chỉ cần thực hiện nhanh các thủ tục để quá trình chuẩn bị đầu tư không bị lỡ kế hoạch tài chính.

Đồng tình với sự cần thiết của việc bỏ giấy phép xây dựng ở các khu vực đã có quy hoạch, Luật sư Lê Cao, Luật sư điều hành Công ty Luật FDVN, Đoàn Luật sư TP. Đà Nẵng cho rằng, dù người dân phải làm rất nhiều việc để có được giấy phép nhưng thực tế ở nhiều nơi, trật tự xây dựng vẫn không được đảm bảo khi thiếu hoạt động kiểm tra, giám sát. Gỡ bỏ rào cản thủ tục hành chính cần đi kèm những biện pháp thực thi đúng và hiệu quả:

"Khi có giấy phép người ta cũng chưa chắc tuân thủ, vậy bây giờ bỏ giấy phép rồi thì rủi ro rất lớn là người ta sẽ tùy tiện trong việc xây dựng, không tuân thủ các tiêu chí về an toàn xây dựng, phòng cháy chữa cháy… Khi hậu quả đã có rồi thì xử lý rất khó, hệ thống quy hoạch đô thị sẽ dễ bị phá nát, buộc phải tháo dỡ hay lãng phí công trình đã xây lên.

Bỏ giấy phép nhưng phải tăng cường quản lý, chúng ta phải xây dựng một nguồn dữ liệu, một hệ thống quản lý về xây dựng trực tuyến. Chúng ta phải có những thiết kế mẫu, những tiêu chí kỹ thuật cho những khu đô thị cụ thể. Từ thông tin người dân đăng ký, cơ quan quản lý nắm được thông tin ngày khởi công xây dựng công trình, giám sát hoạt động xây dựng, đảm bảo công trình phù hợp với kiến trúc và quy hoạch chi tiết của khu vực đất đai đó".

Để quản lý và giám sát hiệu quả các công trình xây dựng, KTS. Ngô Doãn Đức, Nguyên Phó chủ tịch Hội KTS Việt Nam nhấn mạnh vai trò của quy hoạch và trách nhiệm của chính quyền cơ sở khi bỏ cấp huyện sắp tới:

"Anh phải có quy hoạch thì người dân mới biết là nhà xây trong phạm vi này. Công bố quy hoạch ra, anh sẽ giải thích quy hoạch ấy, hướng dẫn thực hiện, có quy định về chiều cao, các quy định khác. Chứ còn cấp phép, đi dò cầu thang ở đâu, bể phốt chỗ nào,… là không cần thiết. Hậu kiểm thì hậu kiểm cái gì?

Đó là an toàn về môi trường, phòng cháy chữa cháy, an ninh, trật tự. Bây giờ việc tập trung về xã gắn liền với địa bàn hơn. Xã, phường nay lớn hơn ngày trước do sáp nhập. Chúng ta phải nghĩ một chút trước khi ban hành để thấu đáo vấn đề, để mong muốn xóa bỏ giấy phép phát huy được tính tích cực, chứ không để hệ lụy rồi lại đi “chữa”.

Về quản lý chất lượng công trình, GS. Đặng Hùng Võ cho rằng Bộ Xây dựng cần nghiên cứu kỹ lưỡng những giải pháp số khi bỏ giấy phép xây dựng:

"Có ý kiến cho rằng quy hoạch không liên quan chất lượng công trình xây dựng. Tôi cho rằng chúng ta cần nắm chặt câu chuyện quản lý chất lượng công trình xây dựng. Ví dụ, tất cả mọi người xây dựng đều phải có thiết kế kỹ thuật cụ thể.

Trình tự xem xét thiết kế kỹ thuật này hoàn toàn có thể sử dụng biện pháp tự động trên không gian số, không để xảy ra tình trạng đang xây thì đổ sập. Đơn giản thủ tục hành chính là một cách nói, cái gì cần quản lý thì vẫn phải quản lý chặt, nhưng những gì rườm rà thì có thể đơn giản hóa".

Trong hành trình cải cách hành chính đầy thử thách, giấy phép xây dựng từ lâu được xem như một nút thắt, không chỉ khiến người dân, doanh nghiệp mất thời gian, chi phí, công sức, mà còn là góc khuất cho sự nhũng nhiễu và tiêu cực.

Bỏ giấy phép xây dựng ở các khu vực đã có quy hoạch là một bước chuyển mạnh mẽ, tuy nhiên, dưới góc nhìn của VOV Giao thông, gỡ “chỉ rối” cần tăng thước đo hậu kiểm để “chiếc áo” đô thị không xộc xệch.

Đầu tiên, cần khẳng định cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng là bước đi đúng hướng, chạm trúng mong mỏi bấy lâu của người dân và doanh nghiệp. Ở những khu vực đã có quy hoạch 1/500, thiết kế đô thị được duyệt đầy đủ, chi tiết đến từng mốc giới, độ cao, mật độ xây dựng… thì việc yêu cầu người dân phải xin giấy phép là thủ tục không cần thiết.

Việc cắt giảm không chỉ tạo điều kiện cho quá trình xây dựng, phát triển, tránh tạo rào cản tâm lý cho người dân, doanh nghiệp, mà còn giảm áp lực cho cơ quan quản lý, truyền đi thông điệp mạnh mẽ về cải cách thể chế: không kiểm soát hình thức, không can thiệp một cách mệnh lệnh, hành chính vào cuộc sống người dân.

Tuy nhiên, mọi sự cắt giảm đều cần đi kèm một cơ chế giám sát tương ứng. Giấy phép xây dựng từng là một công cụ để cơ quan chức năng kiểm tra hồ sơ kỹ thuật, đảm bảo công trình tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn, quy chuẩn kiến trúc, phòng cháy chữa cháy, bảo vệ môi trường…

Bởi trên thực tế, từng có khu vực đã có quy hoạch chi tiết nhưng thực tế thì nhà cửa lộn xộn, tầng cao tầng thấp bất nhất. Nếu giờ đây lại bỏ giấy phép mà không siết chặt thực thi quy hoạch thì chẳng khác nào “thả gà ra để đuổi”, khiến các đô thị manh mún lại càng trở nên chắp vá.

Mỗi thành phố như một “chiếc áo” lớn, đẹp hay xộc xệch, chỉn chu hay chắp vá phụ thuộc vào khâu quy hoạch và quản lý. Khi giấy phép xây dựng được cắt giảm, cơ quan quản lý phải thay thế bằng một công cụ khác để “chiếc áo” ngay ngắn và đúng nếp.

Ở đó, hậu kiểm chính là “thước may” phải được nắm chắc. Không thể trông đợi người dân tự giác 100%, bởi lợi ích có xu hướng vượt lên ý thức, nhất là trong lĩnh vực bất động sản đầy tính đầu cơ. Một khi không còn cơ chế duyệt trước thì cơ chế kiểm sau phải cực kỳ rõ ràng, nghiêm khắc và hiệu quả.

Ai chịu trách nhiệm kiểm tra? Kiểm tra ở giai đoạn nào? Mức phạt ra sao nếu xây sai? Cơ quan nào có quyền yêu cầu tháo dỡ? Những câu hỏi này cần được trả lời rành mạch bằng quy định pháp luật cụ thể, chứ không phải bằng tinh thần “vận dụng linh hoạt”.

Để làm được điều đó, trước hết, cần đảm bảo chất lượng của bản quy hoạch và thiết kế đô thị ban đầu, tránh tình trạng “có cũng như không”. Những đồ án quy hoạch cần được đầu tư thực sự về mặt chuyên môn, có chiều sâu, có tính dự báo và phù hợp điều kiện phát triển thực tế. Nếu nền móng quy hoạch đã yếu kém thì việc hậu kiểm sau này chỉ còn là “chữa cháy”.

Sau khi đã có quy hoạch và thiết kế đô thị chất lượng, dữ liệu cần được số hóa, công khai và dễ tiếp cận. Nếu người dân có thể tra cứu rõ ràng, minh bạch, thì không cần phải “xin” ai, chỉ cần “làm đúng”. Hạ tầng công nghệ phải được đầu tư nghiêm túc, các ứng dụng số phải vận hành hiệu quả, đồng bộ từ trung ương đến địa phương.

Đặc biệt, trong bối cảnh cả nước chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp thì vai trò, trách nhiệm của cấp xã sẽ nặng nề hơn. Không còn cấp trung gian, lực lượng tại chỗ sẽ là “tuyến đầu” trong kiểm tra, giám sát trật tự xây dựng. Điều này đòi hỏi cấp cơ sở không chỉ được trang bị đầy đủ về năng lực chuyên môn, mà còn phải có cơ chế phối hợp rõ ràng với các ban, ngành quản lý xây dựng cấp tỉnh.

Cán bộ phường, xã phải đủ trình độ để hậu kiểm. Phải có chế tài đủ răn đe. Và quan trọng nhất: phải có sự minh bạch trong từng khâu, từ quy hoạch, thẩm định thiết kế đến giám sát xây dựng. Bởi khi quyền hạn được trao nhiều hơn thì việc bỏ giấy phép có thể trở thành góc khuất để phát sinh tiêu cực, nhũng nhiễu dưới hình thức kiểm tra tùy tiện, xử lý không nhất quán. Không thể để một cải cách lớn lại bị lu mờ bởi những biểu hiện hành chính cũ, nơi người dân vẫn phải đi “cửa sau” cho những công trình hợp lệ.

Cuối cùng, một thành phố văn minh không chỉ được giám sát bằng cơ quan quản lý, mà còn được giám sát bằng cả cộng đồng. Khi người dân có đủ thông tin, được khuyến khích tham gia giám sát công trình trong khu phố mình sống, họ sẽ trở thành lực lượng nhanh nhạy nhất để phát hiện, tố giác những sai phạm. Cộng đồng càng chủ động, chính quyền càng minh bạch thì kỷ cương đô thị càng vững bền.

Bỏ giấy phép xây dựng nói riêng và cắt giảm thủ tục hành chính nói chung là bước tiến đáng kể trong hành trình cải cách thể chế, hướng đến một bộ máy phục vụ thay vì quản lý thuần túy, chuyển từ tư duy “xin - cho” sang “tuân thủ - giám sát”, từ cơ chế quản lý giấy tờ sang quản lý bằng công nghệ.

Nhưng để điều đó trở thành một bước tiến thực chất thì cần một bộ máy đủ năng lực, đủ trách nhiệm và sẵn sàng thích ứng với cách làm mới. Từ đó, góp phần định hình những đô thị văn minh, trật tự, nơi mỗi công trình đều được “may đo” chuẩn mực trong khuôn khổ pháp luật.