Cần có đề án “trường đạt chuẩn quốc gia” ở ĐBSCL

Trường Tiểu học Bùi Thị Xuân, thành phố Vị Thanh vừa được UBND tỉnh Hậu Giang công nhận trường đạt chuẩn quốc gia (QG) mức độ 1 sau thời gian dài phấn đấu xây dựng. Điểm khó của Bùi Thị Xuân khi xây dựng đạt chuẩn là tiêu chí cơ sở vật chất và thiết bị dạy học.

Trước đây trường không có phòng chức năng, nhà trường chỉ có 1 văn phòng dùng chung cho ban giám hiệu, kế toán, thủ quỹ… Việc được đưa vào sử dụng 5 phòng học, 6 phòng chức năng mới đã giúp trường đảm bảo phòng lớp học tập hoàn chỉnh.

Năm 2004, tỉnh Hậu Giang được chia tách từ tỉnh Cần Thơ cũ, toàn địa bàn chỉ có 1 trường đạt chuẩn QG mức độ 2. Hậu Giang đã tập trung mọi nguồn lực để xây dựng trường học, xóa trắng các điểm tre lá tạm bợ. Giai đoạn 2016 – 2018 là những năm mà Hậu Giang liên tiếp có nhiều trường học mới.

Đầu nhiệm kỳ 2015-2020, toàn tỉnh có 141/339 trường đạt chuẩn QG, chiếm tỷ lệ 41,6%. Đến đầu năm 2022, con số này đã được tăng lên gần gấp đôi với 263/320 trường học từ mầm non đến THPT đạt chuẩn, chiếm tỷ lệ 82,19%.

Thành tích là vậy, nhưng Hậu Giang vẫn đang gặp rất nhiều thách thức. Đã từ lâu, Hậu Giang không có thêm một ngôi trường mới mà chỉ công nhận lại các trường cũ đã được nâng cấp. Năm 2020, tỉnh xây dựng đề án Trường đạt chuẩn quốc gia giai đoạn 2020- 2025 với tổng kinh phí 5.000 tỉ đồng. Khi trình HĐND thì không được phê duyệt vì nguồn kinh phí quá lớn. Sau đó đề án được cắt gọt còn 3.000 tỉ nhưng đến nay vẫn giậm chân tại chỗ.

Bà Trần Thị Huyền, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hậu Giang cho biết: Mỗi năm như vậy Sở GD-ĐT Hậu Giang chỉ tăng 1% để dành nguồn lực cho tất cả các huyện sửa chữa lại các trường. Trường đạt chuẩn quốc gia 5 năm là hết hạn, phải công nhận lại, nếu không công nhận lại thì tự nhiên nó sẽ mất đi.

Thế nên mình cứ phải đáo lại, đầu tư lại rồi công nhận lại. Năm 2020 Bộ Giáo dục ban hành thông tư số 13,14 quy định cơ sở vật chất và cơ sở hạ tầng theo chuẩn. Ví dụ diện tích, khối phòng phải theo thông tư thì hiện nay rất khó đạt chuẩn quốc gia. Lí do hiện tại quỹ đất đã không còn thì khó để mở rộng, trường ngày xưa mình toàn xây theo diện tích cũ.

Nên trong các cuộc hội thảo, các Sở đề đề nghị Bộ điều chỉnh lại thông tư cho phù hợp. Hoặc mình phải quy hoạch một địa điểm khác cho giáo dục chẳng hạn, nhưng việc quy hoạch lại mình chưa tính tới đâu.

Ở một nơi khác, trường tiểu học Hùng Vương, TP Vĩnh Long xây dựng với diện tích 705m2. Đây là trường điểm nên số lượng học sinh khá đông, 20 lớp với 940  học sinh, trung bình mỗi lớp hơn 40 học sinh, diện tích chưa tới 1m2/HS.

Trong khi đó, quy định trường đạt chuẩn quốc gia ở khu vực thành thị phải là 6m2/học sinh. Trường vướng tiêu chí về diện tích, mặc dù đã đạt các tiêu chuẩn khác nhưng chuyện đạt chuẩn quốc gia vẫn phải tạm gác lại để tìm giải pháp. Hiện Vĩnh Long có 257/412 trường mầm non, phổ thông đạt chuẩn quốc gia.

Theo quy định để đạt chuẩn quốc gia (QG) nhà trường phải đạt 5 tiêu chuẩn: Tổ chức và quản lý; Xây dựng đội ngũ giáo viên; Xây dựng cơ sở vật chất; Thực hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục; Hoạt động và chất lượng giáo dục. Không ít trường đã nỗ lực để đạt chuẩn QG nhưng chỉ vì vướng một tiêu chí mà không thể đạt chuẩn được. Chuyện mở rộng diện tích trường xem như vấn đề nan giải.

Trường học đạt chuẩn QG được được hiểu là trường có đầu tư về cơ sở vật chất theo đúng tiêu chuẩn; môi trường sư phạm và cảnh quan nhà trường được cải thiện. Khuôn viên nhà trường được mở rộng; các sân chơi bãi tập, thư viện và các phòng chức năng… được xây dựng, hoàn thiện theo quy chuẩn. Đội ngũ cán bộ, giáo viên được đầu tư, phát triển, nâng cao về số lượng, chất lượng và loại hình nhằm đáp ứng hiệu quả và nhu cầu giáo dục. 

Ngoài khó khăn đặc trưng ở ĐBSCL như vùng trũng, vùng thấp, nền đất yếu nên chi phí đầu tư xây dựng cao hơn so với vùng khác thì vấn đề khó nhất mà các trường gặp phải là xây dựng cơ sở vật chất. Trường diện tích nhỏ có thể xây nâng tầng thì đủ phòng học, phòng chức năng nhưng sân chơi, bãi tập thì không thể làm được… Diện tích nhà trường nhỏ hẹp, không thể mở rộng thêm nhưng số lượng học sinh lại tăng lên hằng năm.

Ông Trần Thanh Bình – Giám đốc Sở GD-ĐT Cần Thơ cho biết: Hiện nay số trường ở Cần Thơ đạt chuẩn là 336/447 trường. Hiện TP đang tập trung để xây dựng trường chuẩn quốc gia, dự kiến đến năm 2025 tỉ lệ này đạt 85% để đáp ứng được tiềm năng phát triển của thành phố.

ĐBSCL có tỷ lệ phòng học/lớp học, tỷ lệ phòng học kiên cố hóa bình quân thấp nhất cả nước. Đối với giáo dục mầm non, để ĐBSCL có điều  kiện về phòng học và thiết bị dạy học ngang bằng cả nước cần đầu tư bổ sung 2.400 phòng học, cải tạo, nâng cấp 2.100 phòng học.

Ở bậc tiểu học, để ngang bằng mức trung bình của cả nước ĐBSCL cũng cần đầu tư mới khoảng 900 phòng học, cải tạo, nâng cấp khoảng 4.300 phòng học; bậc THCS cần đầu tư cải tạo, nâng cấp khoảng 1.857 phòng học; bậc THPT cần đầu tư cải tạo, nâng cấp khoảng 223 phòng học. Đó là chưa nói tới số phòng học bộ môn cần đầu tư mới và đầu tư trang thiết bị dạy học.

Mức chi ngân sách địa phương trung bình cho một học sinh mầm non, phổ thông cả nước là 8.372,6 nghìn đồng trong khi đó với ĐBSCL chỉ là 7.380,2 nghìn đồng. Như vậy mức chi của ĐBSCL thấp hơn bình quân chung của cả nước là 11,9%.

Do địa hình sông nước, kênh rạch, đi lại không thuận lợi nên ĐBSCL còn là khu vực có số điểm trường nhiều nhất cả nước và là khu vực duy nhất có điểm trường ở cấp THPT. Bài toán sắp xếp, dồn trường dồn lớp là cấp thiết nhưng lại khó “thẳng tay” bởi nếu xác nhập thì một lượng lớn học sinh càng thêm vất vả, khó khăn trên hành trình đến trường.

Tất tả những gánh nặng này đổ dồn lên vai của địa phương thì vượt quá sức gồng gánh. Ngành GD-ĐT định nghĩa rằng: Trường chuẩn quốc gia phải thực chất, phải điển hình, để khẳng định thương hiệu giáo dục của tỉnh nhà với các tỉnh bạn và khu vực.

Trong khi đó, các trường đạt chuẩn mới và tiếp tục được công nhận lại cần nguồn kinh phí rất lớn, quỹ đất nhiều vậy thì ĐBSCL rất cần một đề án quốc gia về trường đạt chuẩn quốc gia, có sự hỗ trợ từ TW, Bộ, Ngành.

Ông Trần Thanh Bình – Giám đốc Sở GD-ĐT Cần Thơ cho biết: Xây dựng đề án trường chuẩn quốc gia cho các tỉnh ĐBSCL thì vấn đề này rất cần thiết. Góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, chất lượng giáo viên và cả cơ sở vật chất. Chúng tôi cũng kiến nghị Bộ GD-ĐT có điều chỉnh bộ tiêu chí chuẩn quốc gia sao cho phù hợp với đặc thù của tình địa phương ĐBSCL.

Có thể thấy rằng một khi hệ thống trường, lớp được đầu tư, xây dựng, đảm bảo đạt chuẩn sẽ góp phần quan trọng trong phát triển giáo dục đào tạo và đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực của vùng… Đầu tư xây dựng trường cận chuẩn để đạt chuẩn, đặc biệt là xây dựng trường chuẩn QG ở vùng ven để giảm áp lực học sinh cho các trường nội ô xem như là một trong những giải pháp để các địa phương phát triển vững mạnh hệ thống trường đạt chuẩn QG trong thời gian tới.

Đảm đương nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự phát triển của vùng ĐBSCL trong thời gian tới, tính đến nay các tỉnh, thành ở ĐBSCL đã có kế hoạch hoặc đã ban hành đề án xây dựng trường chuẩn QG được chia theo giai đoạn đến năm 2025, 2030. Theo đó nguồn kinh phí cho các kế hoạch, đề án này cũng rất lớn vì đa số các trường xây dựng trước đây đã cũ, hầu như phải xây dựng mới hoàn toàn.

Ở ngành giáo dục, cái “chuẩn” cao nhất phải là chất lượng giảng dạy và học tập thật. Trường đạt chuẩn QG trong bối cảnh này được đề ra là “chiếc chìa khóa vàng” để nâng chất lượng giáo dục toàn diện. Được học trong ngôi trường khang trang, tiện nghi, rộng rãi, chất lượng đào tạo tốt… tương lai của học sinh càng thêm rộng mở.

Nhưng để có trường đạt chuẩn, địa phương phải đối mặt khó khăn về tài chính. Nếu muốn hệ thống giáo dục ĐBSCL phát triển mạnh mẽ hơn thì “chìa khóa vàng nâng cao dân trí, mở rộng nhân tài” phải được đầu tư đúng mức. Đây cũng là góc nhìn được thể hiện qua bài bình luận sau, mời quý thính giả lắng nghe.

ĐBSCL đã từng bước thoát khỏi tình trạng là "vùng trũng giáo dục phổ thông". Đây là thành quả của một quá trình nỗ lực kiên trì, lâu dài của Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các địa phương. Nay bắt tay vào thực hiện nhiệm vụ quan trọng xây dựng trường học đạt chuẩn quốc gia, là điều khiến người đứng đầu địa phương, ngành giáo dục phải nhiều đêm trăn trở.

Cái khó đến từ muôn vàn những lý do, nguyên nhân. Trong đó có bắt nguồn từ nhận thức về ý nghĩa, giá trị và tầm quan trọng của việc xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia đáp ứng yêu cầu cuộc cách mạng 4.0 chưa thật sự đồng đều trong đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và các lượng lực ngoài xã hội.

Rồi đến nguồn lực đầu tư xây dựng trường chuẩn hạn chế, ví như để xây dựng trường chuẩn quốc gia một cách bài bản thì phải có phòng học đa năng với tầm 2 - 3 tỷ, trong khi ngân sách địa phương và huy động xã hội hóa khó khăn.

Số lượng học sinh trong những năm gần đây tăng cao, có những năm tăng đột biến cho nên công tác dự báo học sinh rất khó. Điều này ảnh hưởng đến công tác xây dựng trường chuẩn, bởi số trường không được xây dựng mới, dẫn đến phải tăng số lớp/trường và số học sinh/lớp mà theo quy định trường chuẩn quốc gia bậc tiểu học không quá 30 lớp, nếu quá thì không được công nhận trường chuẩn.

Chính vì thế, ĐBSCL cần có một đề án thống nhất xây dựng trường chuẩn quốc gia từ Bộ GD-ĐT để làm nội lực tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, nhà giáo và cấp ủy, chính quyền địa phương, nhân dân về ý nghĩa và tầm quan trọng của xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia, nhằm xây dựng môi trường giáo dục tốt, góp phần xây dựng nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của vùng.

Cái cần nhất là sự quan tâm đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý và đội ngũ giáo viên, nhân viên trong các nhà trường.

Xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng bên trong, nghĩa là xây dựng bộ phận làm công tác tư vấn, đôn đốc, thúc đẩy các thành viên trong nhà trường thực hiện đầy đủ, chất lượng các tiêu chí trường chuẩn cũng tự đánh giá, kiểm định đảm bảo các tiêu chí được thực hiện chất lượng và bền vững.

Cuối cùng là xây dựng các hệ điều kiện để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng trường chuẩn quốc gia, như quy trình đánh giá chặt chẽ, gắn công tác thi đua - khen thưởng; môi trường làm việc văn hóa thân thiện trong nhà trường và huy động các nguồn lực từ ngân sách và xã hội hóa để xây dựng trường chuẩn. Có như vậy, giáo dục vùng ĐBSCL mới thật sự phát triển mạnh mẽ, để học sinh tự hào được học trong một ngôi trường có kiểm định chất lượng.

Khi trúng tuyển vào ngưỡng cửa đại học, cao đẳng, thậm chí là khi ứng tuyển việc làm, “thành tích” của ngôi trường đào tạo đạt chuẩn quốc gia chính là “chiếc vé” nhiều may mắn để học sinh tranh cử những vị trí tiềm năng khi xin việc.