Biến lá khóm thành sợi vàng

Trên những cánh đồng khóm ở xã Hỏa Lựu, TP Cần Thơ, sau mỗi vụ thu hoạch, lá khóm từng bị bỏ lại và đốt bỏ nay đang “đổi đời” theo một cách khác. Từ mô hình của ông Phạm Văn Nương cùng bà con HTX Sản xuất Thương mại Dịch vụ Cần Thơ Farm, lá khóm được thu gom, xử lý qua nhiều công đoạn để tạo ra những sợi tơ chắc chắn, phục vụ cho ngành dệt may. Câu chuyện ấy không chỉ cho thấy sự sáng tạo của người nông dân mà còn mở ra một hướng đi mới, góp phần giải bài toán phát triển bền vững cho vùng ĐBSCL.

Từ lá khóm bỏ đi đến sợi dệt bền vững

PV: Thưa ông, điều gì khiến ông quyết định tận dụng lá khóm để ép sợi thay vì chặt bỏ vườn khóm như cách làm trước đây của bà con địa phương?

Phạm Văn Nương: Tại vì từ trước đến nay, vườn khóm mà muốn phá bỏ thì phải chặt, dọn xuống mương, vừa tốn tiền nhân công, lại còn phải xịt thuốc, ảnh hưởng đến đất đai, sức khỏe và cả môi trường. Cho nên khi thấy bên công nghệ dệt may có loại sợi chỉ này, tôi mới nghĩ tới hướng làm mới. Ngày xưa, ông bà mình chưa có máy ép như bây giờ, người ta phải ngâm lá dưới mương, rồi vớt lên, lấy sợi đó để vá đồ. Còn bây giờ, với công nghệ mới, mình chỉ cần đi thu hoạch lá mang về ép lấy sợi.

PV: Quy trình làm ra sợi khóm, từ khâu chọn lá cho đến khi hoàn thiện và đưa về nhà máy dệt như thế nào thưa ông?

Phạm Văn Nương: Muốn làm được sợi khóm, trước mắt mình phải chọn được lá khóm đạt chất lượng. Thứ nhất là lá phải dài, đúng tiêu chuẩn, tức là lá khóm già. Sau đó đem về và đưa qua từng công đoạn. Công đoạn đầu tiên là ép lá. Công đoạn thứ hai là đánh sợi. Công đoạn thứ ba là cắt tỉa, loại bỏ những phần còn bám dính trên sợi.

Tiếp theo là khâu dội rửa, giặt cho thật sạch, rồi đưa vào máy ly tâm để sấy khô. Sấy xong thì đem ra phơi. Cuối cùng, mình mới đóng gói, chuyển về công ty để người ta tiếp tục xử lý, dệt bông và dệt thành sợi hoàn chỉnh.

PV:  Lá khóm như thế nào thì đạt tiêu chuẩn sản xuất và theo ông thấy thì giống khóm nào hiện nay ở địa phương cho chất lượng sợi đạt nhất?

Phạm Văn Nương: Thường thì tùy theo chất lượng lá khóm, nhất là lá tốt, lá dài. Nếu gặp trường hợp lá dài thì có thể thu được khoảng 1,5 đến 2 tấn lá. Bởi vì thông thường nông dân trồng khóm khoảng ba thiên mấy cây, tính bình quân mỗi bụi khóm già, chuẩn bị phá vườn, nếu lá dài thì một bụi có thể cho khoảng 1 kg lá trở lên.

Riêng giống khóm Cầu Đúc của mình thì lá đạt chất lượng tốt hơn so với nhiều giống khóm khác. Từ trước tới nay, sợi lấy từ giống khóm này cũng cho chất lượng cao hơn. So với khóm MD2 thì dù lá MD2 nhìn dài, nhưng lượng sợi thu được lại ít hơn so với lá khóm truyền thống ở vùng mình trồng từ xưa tới giờ.

PV: Hiện nay, việc thu mua lá khóm từ các nhà vườn như thế nào, thưa ông?

Phạm Văn Nương: Với lá khóm, tụi tôi phải trực tiếp vào từng vườn, chọn những vườn khóm đã lão, trồng lâu năm, chuẩn bị phá bỏ. Khi hỏi thăm được nhà vườn phá vườn, bước đầu họ sẽ chặt lá, gỡ ra, bó lại rồi đem ra cân cho mình.

Bên cạnh đó, tôi cũng kết hợp với lực lượng lao động tại chỗ. Chủ vườn cho mượn vườn, còn mình nhờ những người công nhân ở đó chặt lá, bó lại và cân bán cho mình. Giá thu mua hiện nay là 1.000 đồng mỗi kg. Sau khi cân xong, mình cho xe vào tận vườn để chở lá khóm về.

PV: Sắp tới, ngoài làm tơ khóm, ông có dự định gì thêm để nâng cao hiệu quả kinh tế và tăng thu nhập từ cây khóm cho nông dân?

Phạm Văn Nương: Tôi cũng chia sẻ với bà con rằng, nếu gia đình nào có nhu cầu phá vườn, phá rẫy thì có thể kết hợp với xưởng để thu gom lá khóm cho đạt chất lượng. Như vậy, nông dân vừa có thêm công ăn việc làm, vừa hạn chế được những chi phí và hệ lụy khác.

Phần bã sau khi ép sợi cũng không bỏ đi. Mình có thể tận dụng để ủ vi sinh, nuôi trùn quế. Trùn quế lại dùng làm thức ăn cho lươn, cho cá; còn phân trùn thì bón trực tiếp cho cây trồng. Như vậy là tạo thành một vòng khép kín, vừa tiết kiệm, vừa thân thiện với môi trường.

PV: Cảm ơn ông đã dành thời gian chia sẻ những thông tin về mô hình tận dụng lá khóm làm sợi, góp phần tạo sinh kế cho bà con và hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững.

Hướng làm mới nâng giá trị cây khóm cho nông dân

Xuôi dòng Cái Lớn nhớ khóm Ba Đình

Bánh khóm Tắc Cậu vươn xa qua mạng xã hội

Nâng tầm khóm Tắc Cậu

Trước đây, mỗi công rẫy khóm khi phá bỏ bà con phải tốn khoảng 1 triệu đồng chi phí nhân công, thì nay, người trồng khóm ở xã Hỏa Lựu, TP Cần Thơ và các vùng lân cận không những không tốn kém mà còn có thêm thu nhập từ việc bán lá khóm cho chi nhánh HTX Sản xuất Thương mại Dịch vụ Cần Thơ Farm do ông Phạm Văn Nương làm đại diện. Không chỉ mang lại nguồn thu cho người trồng khóm, mô hình thu mua và sản xuất sợi từ lá khóm còn được xem là hướng đi mới trong việc tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường.

Ông Phạm Văn Nương, chia sẻ: 

"Hiện nay, giá sợi khóm khoảng từ 160.000 đến 170.000 đồng mỗi kg. Nếu tính chi phí thì khá cao, bởi để làm ra được 1 kg sợi tơ ban đầu, cần tới khoảng 60 kg lá khóm. Trước đây, khi người dân phá vườn, chi phí dọn bỏ có thể lên tới 800.000 đến 1 triệu đồng. Còn bây giờ, khi mình thu mua lá khóm, trước hết là giúp nhà vườn giảm được khoản tiền phá vườn.

Thứ hai, tạo thêm công ăn việc làm cho người dân và lao động tại chỗ. Quan trọng hơn, việc này còn giúp giảm lượng lá khóm bị vứt xuống kênh rạch, hạn chế ô nhiễm môi trường nước, tránh tình trạng cá bị chết do ô nhiễm".

Không chỉ góp phần giảm chi phí cho người trồng khóm, mô hình này còn tạo ra chuỗi việc làm liên tục, từ khâu thu gom tại vườn đến sơ chế tại xưởng. Nhờ đó, nhiều lao động tại địa phương, đặc biệt là lao động nông thôn và phụ nữ, có thêm cơ hội tăng thu nhập mà không phải đi làm ăn xa.

Ông Nương, chia sẻ thêm: "Hiện nay, xưởng có khoảng 9 công nhân, cộng với tôi trực tiếp đi thu mua nữa là tổng cộng 10 người. Nếu nguồn lá ổn định, làm việc đều đặn, thu nhập của mỗi người khoảng 7,5 triệu đồng mỗi tháng, góp phần tạo công ăn việc làm cho bà con.

Đối với lao động thời vụ làm theo ngày, nếu đi làm trực tiếp ngoài nắng thì nam được trả khoảng 300.000 đồng/ngày, nữ khoảng 220.000 đồng/ngày.

Riêng công việc chặt và thu gom lá khóm để bán cho xưởng thì thu nhập của lao động nữ cũng có thể đạt khoảng 300.000 đồng/ngày. Trung bình mỗi ngày, một người chặt và bó được khoảng 300 kg lá, tương đương thu về 300.000 đồng".

Để sợi khóm đạt chất lượng và đáp ứng yêu cầu của ngành dệt may, khâu chọn nguyên liệu được HTX đặc biệt chú trọng. Từ độ tuổi của cây, chiều dài lá cho đến độ dai của sợi đều được sàng lọc kỹ lưỡng trước khi đưa vào sản xuất.

Chị Nguyễn Thị Hoài cho biết: "Theo tiêu chuẩn,  lá khóm phải dài khoảng từ 4 tấc rưỡi trở lên. Đó là lá khóm lão, càng già thì lượng sợi thu được càng nhiều. Sợi khóm rất chắc, đưa vào dệt may công nghiệp có thể làm được nhiều sản phẩm khác nhau, nhất là dệt may quần áo – hiện nay cũng đang khá thịnh hành".

"Tôi làm công việc này cũng lâu rồi. Thu nhập của lao động nữ mỗi tháng khoảng 7,5 đến 8 triệu đồng, còn lao động nam thì cao hơn. Thời gian làm việc từ 7 giờ đến 11 giờ buổi sáng, buổi chiều từ 1 giờ đến 5 giờ. Công việc của phụ nữ ở khâu này khá nhẹ, chủ yếu là đi thu mua lá khóm, đi vòng vòng trong khu vực này thôi", anh Nam, một công nhân chia sẻ.

Với hơn 2.000 hecta khóm trải dài trên địa bàn, xã Hỏa Lựu từ lâu gắn bó với cây khóm như một phần sinh kế của người dân. Khi cơ sở chế biến lá khóm thành sợi đi vào hoạt động, lá khóm không còn là phế phẩm mà trở thành hàng hóa, góp phần giữ gìn môi trường nông thôn xanh, sạch hơn.

Ông Võ Tứ Phương, Phó Chủ tịch Thường trực UBND xã Hỏa Lựu đánh giá mô hình này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế trước mắt mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho vùng khóm Hỏa Lựu:

"Đối với mô hình tận dụng lá khóm để làm sợi, tôi thấy mang lại hiệu quả rất tích cực cho địa phương. Thứ nhất là giúp giảm thiểu tác động đến môi trường, không gây ô nhiễm khu vực nông thôn, nhất là những nơi trước đây bà con còn sử dụng trực tiếp nguồn nước sinh hoạt.

Thứ hai là mô hình này góp phần giảm chi phí sản xuất, đồng thời tăng thêm nguồn thu cho người dân, nên bà con đánh giá là có hiệu quả rõ rệt.

Thứ ba, trong quá trình tổ chức thu mua và sản xuất, địa phương cũng đang hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu; tận dụng tối đa các phụ phẩm nông nghiệp, tránh lãng phí, qua đó nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho bà con trồng khóm".

Từ những bụi lá khóm từng bị bỏ lại ven rẫy, nay đã hình thành nên một chuỗi sản xuất mới. Mô hình cho thấy cách làm nông nghiệp đang dần thay đổi theo hướng tiết kiệm, xanh và bền vững hơn. Khi những phụ phẩm tưởng chừng vô giá trị được nhìn nhận đúng cách cũng là lúc nông thôn mở ra thêm những cơ hội sinh kế mới, gắn sản xuất với bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tại Hỏa Lựu, từ lá khóm hôm nay đang dệt nên những hy vọng mới cho ngày mai.