Có mặt tại khu vực chợ khu phố 2, đường Hồ Học Lãm Phường An Lạc, hay chợ hoa Hồ Thị Kỷ và ngay cả ở các tuyến đường xung quanh những chợ đầu mối lớn tại TP.HCM, không khó để bắt gặp hình ảnh những đống rác thải ứ đọng, nước rỉ rác chảy tràn lan ra đường. Mùi hôi thối nồng nặc bốc lên, đặc biệt vào những giờ cao điểm hoặc lúc trời nắng gắt. Tình trạng này không chỉ gây ô nhiễm mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến giao thông và cuộc sống người dân.
Một người dân thường xuyên đi qua khu vực này bày tỏ sự bức xúc: “Bình thường tôi đi qua thì thấy đống rác này rất phản cảm ảnh hưởng mỹ quan thành phố, ảnh hưởng giao thông, nhiều khi chạy xe tránh rác va vào ô tô. Nhưng mà lâu ngày không thấy xử lý gì cả”.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đến từ hạ tầng chợ ở nhiều nơi đã xuống cấp, hệ thống thu gom, xử lý nước thải không đảm bảo. Ngoài ra, một nguyên nhân lớn đến từ chính ý thức của một bộ phận tiểu thương và người dân.
Nhiều người vẫn giữ quan niệm "buôn bán thì phải có rác”: “Chợ thì đương nhiên phải có đống rác đó, buổi trưa tầm 1h đến 2h thì có xe của công ích tới thu gom. Bây giờ thì hơi dơ bẩn nhưng mà đến khi chợ tan rồi thì sạch”.
Quan điểm "buôn bán thì phải có rác" và ý thức vứt rác bừa bãi đã trở thành gánh nặng cho những người làm công tác vệ sinh. Họ là những người trực tiếp đối mặt với sự ô nhiễm hàng ngày. Chị Nguyễn Thị Kim Huệ, một nhân viên thu gom rác, chia sẻ: “Bức xúc chứ, nhiều khi rác thải họ vứt tràn lan đầy nhóc luôn. Trời mưa thì rất vất vả, nước rác trôi lềnh bềnh thì chúng tôi phải vớt, gom rác lại”.
Nguyên nhân của tình trạng này là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố: ý thức kém của một bộ phận người dân, tiểu thương và cả tình trạng hạ tầng chợ xuống cấp, thiếu khu vực tập kết và xử lý rác thải, nước thải đạt chuẩn. Đáng chú ý, tình trạng ô nhiễm tập trung xảy ra ở các khu vực buôn bán tự phát bên ngoài chợ.
Ông Phan Anh Tuấn, Trưởng phòng Quản lý An toàn Thực phẩm và Môi trường tại Ban Quản lý chợ đầu mối Hóc Môn cho biết: “Những ai đủ điều kiện kinh doanh thì mới vào chợ để chấp hành những quy định của pháp luật còn bên ngoài thì lại không, buôn bán thì rác đổ đầy ngoài đường ai quản lý, ai thu gom, rồi ai chịu trách nhiệm về vệ sinh môi trường. Chính quyền thành phố cần phải có biện pháp xử lý mạnh tay hơn”.
Thực tế, thành phố đã thực hiện nhiều giải pháp như tăng cường xe thu gom, lắp đặt camera xử phạt, vận động... nhưng các biện pháp này dường như chỉ mang tính đối phó tạm thời, không giải quyết được gốc rễ vấn đề khi ý thức người vi phạm chưa đổi và hạ tầng chưa được cải thiện.
Mới đây, Nghị định 60 của Chính phủ đã đề ra một khung pháp lý mới, mở đường cho việc chuyển đổi mô hình quản lý chợ truyền thống sang hình thức doanh nghiệp hoặc hợp tác xã, đồng thời giao quyền đầu tư công về cho địa phương quyết định. Đây được xem là cơ hội để hoạt động của các chợ dân sinh đi vào nề nếp.
Tiến sĩ Trần Huỳnh Thanh Nghị, Giám đốc chương trình đào tạo Kinh tế - Đại học Kinh tế TP.HCM, cho rằng cần phải quy hoạch lại hệ thống chợ một cách bài bản: “Mình phải có những kế hoạch, quy hoạch về phát triển chợ bài bản hơn. Chợ không hiệu quả hoặc là quy mô hoạt động của chợ thấp quá thì chúng ta có thể kiến nghị trung ương sửa Nghị định 60 chấm dứt hoạt động của chợ, thu hồi hạ tầng lại.”
Để giải quyết dứt điểm vấn nạn rác thải tại các chợ dân sinh, TP.HCM cần một cú hích mạnh mẽ, không chỉ là các giải pháp tình thế không chỉ trong việc nâng cấp hạ tầng, mà còn là sự quyết liệt trong quản lý, xử lý các điểm kinh doanh tự phát, và quan trọng nhất là sự thay đổi căn cơ trong nhận thức của cả người bán và người mua.