Phía sau tay lái không chỉ là kỹ năng điều khiển xe mà còn là trách nhiệm với tính mạng con người. Khi những vụ tai nạn nghiêm trọng liên tiếp xảy ra, dư luận bắt đầu đặt câu hỏi: Ai đang đào tạo và cấp phép cho những người cầm vô lăng?
Khi bài thi quan trọng hơn kỹ năng thực tế
Sáng sớm ở Brampton, một thành phố vùng ngoại ô tỉnh Ontario, Canada. Trời còn se lạnh, bãi thi sát hạch bằng lái xe hạng nặng đã tấp nập. Hàng dài xe tải đầu kéo đỗ im lìm, chờ đến lượt lăn bánh vào khu kiểm tra.
Giữa dãy xe, một người đàn ông đang loay hoay khởi động chiếc đầu kéo, ánh mắt căng thẳng, hai tay nắm chặt vô lăng. Đây là lần thứ hai anh thi lấy bằng G, loại giấy phép được điều khiển xe đầu kéo cỡ lớn, chạy xuyên quốc gia.
Lần đầu thi, anh trượt vì lùi xe không đúng vị trí, một lỗi khá phổ biến với tài xế đang trong quá trình học nghề. Nhưng điều bất thường ở chỗ, người đàn ông chưa hoàn thành chương trình đào tạo, mà vẫn được xác nhận đã tốt nghiệp.
Phóng viên kênh CBC thông tin: “Tài xế mới là một trong những nguyên nhân gây tai nạn nhiều nhất. Với những chuyến hàng nặng và đôi khi chứa chất nguy hiểm, hậu quả do một lỗi nhỏ có thể trở nên nghiêm trọng. Và câu hỏi đặt ra là: Liệu họ có được đào tạo một cách bài bản, nghiêm túc hay không?”
Từ năm 2017, Ontario áp dụng chương trình MELT, “Đào tạo bắt buộc đầu vào”, dành cho học viên muốn thi bằng G. Theo quy định, mỗi người phải hoàn thành ít nhất 103 giờ học, gồm cả lý thuyết lẫn thực hành, trước khi được cấp chứng nhận đủ điều kiện thi.
Thế nhưng, thực tế tại một số trung tâm ở Toronto và Brampton lại hoàn toàn khác. Nhiều cơ sở cố tình lách luật để cấp chứng nhận hàng loạt, bất chấp yêu cầu về chất lượng đào tạo.
Một khóa học bài bản có thể tốn trên 10.000 đô la Canada (gần 190 triệu đồng). Nhưng tại những nơi này, mức giá đào tạo “nhanh” chỉ là 4.500 đô la (85 triệu đồng), bao gồm học thực hành ngoài bãi và hai lần thi ễn phí. Toàn bộ phần lý thuyết được “rút gọn” thành vài buổi nói ệng, không tài liệu, không lớp học, không giáo viên được chứng nhận giảng dạy.
Tất cả những gì học viên học là lái xe đúng các bài thi sa hình, ví dụ như bài “S-back”, một kỹ thuật lùi vào bãi phức tạp. Trường dạy đúng bài đó, không hơn không kém, để “đảm bảo đậu”.
Một học viên xin giấu tên vì sợ ảnh hưởng đến cơ hội xin việc cho biết, từng theo học tại trung tâm Smart Truck Training Academy. Mức giá rẻ là điều anh thấy hấp dẫn nhất nhưng chất lượng thì vô cùng thất vọng: “Buổi học đầu tiên, tôi chỉ được bảo ngồi vào ghế lái và lùi xe, còn giảng viên thì đứng bên ngoài… tán gẫu. Vừa mới bắt đầu được vài phút, ông ta nhìn sang và bắt đầu la hét, đó dường như là “chiến lược giảng dạy” của họ, đó là cứ quát ầm lên”.
Một số học viên cho biết, họ được dạy lùi xe bằng cách quan sát cọc tiêu, đánh lái theo số vòng hướng dẫn trước. Không ai dạy cách phanh gấp, xử lý trơn trượt, hay đi trong điều kiện đường đèo núi, thời tiết xấu, những tình huống sống còn của nghề lái xe tải.
Tình trạng còn tệ hơn khi nhiều xe thực hành không trang bị ghế ngồi an toàn cho học viên thứ ba, họ buộc phải ngồi tạm trên những chiếc ghế gấp bằng vải, không dây an toàn.
Theo quy định, học viên chỉ được phép dự thi lấy bằng lái xe tải hạng nặng sau khi hoàn thành đủ số giờ đào tạo và được cấp chứng nhận đã tham gia chương trình “Đào tạo bắt buộc” MELT. Thế nhưng thực tế, một số trung tâm vẫn cho học viên tốt nghiệp, dù họ chưa hoàn thành chương trình, thậm chí gần như không được đào tạo đầy đủ.
Lời cảnh báo của giới chuyên môn
Một giám khảo sát hạch giấu tên, từng làm việc trong hệ thống thi bằng lái xe tại Ontario tiết lộ, có trung tâm chỉ tồn tại trên giấy, không sân tập, không giáo viên, nhưng vẫn cấp được chứng chỉ, bởi họ có người bên trong trung tâm sát hạch, có người chuyên ‘lo hồ sơ’ và chuyện hối lộ là không hiếm: “Mức hối lộ có thể lên tới 5.000 đô la cho một lần đỗ, nhưng đó không phải là vấn đề duy nhất.”
Ông Harry Hundle, đồng sáng lập công ty vận tải Line Force, đơn vị sở hữu hơn 150 xe đầu kéo, cho biết, nhiều tài xế mới được tuyển vào đã phải cho nghỉ việc chỉ sau vài tuần vì không đảm bảo an toàn vận hành: “Không ai dạy họ cách phân bổ trọng lượng hàng hóa, cách gắn rơ-moóc đúng kỹ thuật hay cách điều chỉnh giới hạn tải trọng. Học lý thuyết là một chuyện, còn thực hành thực tế lại là chuyện khác.”
Theo ông Hundle, phần lớn học viên được dạy để vượt qua bài thi, chứ không được đào tạo để hành nghề thực thụ.
Để bù đắp khoảng trống kỹ năng, Line Force buộc phải xây dựng chương trình đào tạo nội bộ, cho tài xế mới thực hành thực tế cùng các tài xế kỳ cựu trước khi chính thức cầm lái trên đường.
Nghị sĩ bang Ontario Lise Vaugeois, người từng là giáo viên dạy chương trình MELT, cho biết bà cảm thấy "kinh hoàng" khi biết những lỗ hổng nghiêm trọng đang tồn tại trong hệ thống. Theo bà, việc để những người không được đào tạo bài bản điều khiển các phương tiện cỡ lớn, di chuyển với tốc độ cao và vận chuyển hàng hóa khắp đất nước là một mối nguy hiểm thực sự, mạng sống của người dân đang bị đặt vào vòng rủi ro.
Bà cho rằng chính quyền bang cần nhanh chóng vào cuộc, xác nh và xử lý nghiêm các cơ sở đào tạo sai phạm, thậm chí đóng cửa nếu cần thiết, đồng thời phải thể hiện rõ với công chúng rằng nhà chức trách đang kiểm soát được tình hình.
Tại Việt Nam, sau khi tiếp nhận nhiệm vụ quản lý công tác đào tạo và sát hạch lái xe từ Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Công an đang triển khai hàng loạt biện pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đảm bảo an toàn giao thông và hạn chế tiêu cực trong việc cấp, đổi giấy phép lái xe.
Cụ thể, Bộ Công an đã chỉ đạo Cục Cảnh sát giao thông và các đơn vị liên quan tăng cường kiểm tra, giám sát toàn bộ quy trình đào tạo và sát hạch lái xe. Một trong những điểm nhấn là việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quá trình sát hạch. Các thiết bị và phần mềm hiện đại được triển khai nhằm giảm thiểu sự can thiệp của con người, tăng tính nh bạch, khách quan và công khai.
Lực lượng Cảnh sát giao thông được giao vai trò nòng cốt trong giám sát các trung tâm đào tạo, đảm bảo mọi hoạt động tuân thủ đúng quy định. Bên cạnh đó, công tác đào tạo cũng được yêu cầu nâng cao chất lượng, trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng thực tế cho học viên trước khi bước vào kỳ sát hạch. Các hành vi gian lận, tiêu cực trong đào tạo và sát hạch sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.
Việc siết chặt quản lý lĩnh vực này được kỳ vọng sẽ góp phần quan trọng trong việc nâng cao ý thức chấp hành luật giao thông, từ đó kéo giảm tai nạn do lỗi chủ quan của người điều khiển phương tiện.