Đưa xe buýt trường học Mỹ vào kỷ nguyên xanh
Trong 100 năm qua, những vòng quay của bánh xe buýt trường học cứ thế tiếp diễn, lặp đi lặp lại mà chẳng có cải tiến gì đáng kể. Những “khủng long vàng” chạy dầu diesel phun khói khắp thị trấn, và hoàn toàn không có cách nào theo dõi “hành khách nhí quý giá nhất” của nước Mỹ.
Người tiên phong thay đổi là bà Ritu Narayan, một người mẹ đồng thời là kỹ sư quyết tâm biến thách thức đưa đón trẻ em thành cơ hội đổi mới: “Bạn có thể theo dõi đơn pizza, theo dõi kiện hàng, nhưng lại chẳng hề biết con mình đang ở đâu”.
Khi Ritu Narayan chuyển tới Silicon Valley và lập gia đình, bà nhận ra những thách thức đưa đón con trẻ vẫn giống hệt như mẹ bà từng đối mặt ở Ấn Độ.
Bà Ritu luôn trăn trở với câu hỏi: “Không có gì thay đổi. Vấn đề này kéo dài qua nhiều thế hệ, là một vấn đề mang tính xã hội. Tại sao công nghệ không được áp dụng, và làm sao tôi có thể cách mạng hóa toàn bộ hệ thống này?”
Ngay cả tại trung tâm của dịch vụ giao hàng tận nhà, đúng giờ, người ta cũng chưa từng nghĩ đến chuyện áp dụng cách đó với con cái mình.
“Đây là một vấn đề hiển hiện nhưng bị bỏ quên. Ít ai nhận ra rằng xe buýt học đường là hệ thống vận tải hành khách lớn nhất nước Mỹ. Mỗi ngày, 27 triệu trẻ em di chuyển hai lượt trên hạ tầng này”, bà Ritu nói.
Trước thực tế này, bà Ritu đã xây dựng đội xe buýt điện thông nh, cho phép phụ huynh theo dõi hành trình, thông tin tài xế và giờ giấc, đảm bảo an toàn, đặc biệt cho trẻ em có nhu cầu đặc biệt.
Với những gia đình có trẻ mắc chứng tự kỷ như Mateo, việc biết chính xác khi nào chuyến xe tới nơi là một yếu tố mang tính bước ngoặt trong giáo dục.
Cô Lizbeth Zamora, mẹ của bé Mateo, đang theo dõi hoạt động chiếc xe buýt trường học chở con trai qua ứng dụng Zum, chia sẻ: “Đôi khi họ báo rằng xe sẽ tới sớm một chút hay muộn một chút, còn giờ thì vẫn đúng giờ. Hệ thống còn cung cấp thông tin tài xế cho phụ huynh. Năm học đầu tiên con đi xe buýt chạy bằng dầu diesel. Con khá khó chịu vì tiếng ồn. Thỉnh thoảng con cứ lấy tay bịt tai. Tiếng ồn làm con khó chịu. Giờ với những chiếc xe buýt điện này, gần như chẳng nghe thấy gì. Vấn đề ấy không còn nữa.”
“Xe buýt ban ngày, nhà máy điện ban đêm”
Ứng dụng Zum đang làm thay đổi thị trường vận tải học sinh trị giá 50 tỷ USD ở Mỹ bằng cách điện hóa xe buýt trường học và số hóa hệ thống, vốn đang phục vụ 27 triệu học sinh đi lại hai lượt mỗi ngày. Đây là một dịch vụ thiết yếu đối với trường học và các học khu.
Bà Ritu đã áp dụng công nghệ để tạo ra sự đột phá trong lĩnh vực này, với mục tiêu điện hóa xe buýt trường học. Hiện có khoảng nửa triệu xe buýt trường học đang lưu thông, nhưng chưa đến 2% trong số đó là xe điện.
Gần đây, Học khu Thống nhất Oakland đã trở thành đơn vị đầu tiên trong cả nước chuyển sang xe buýt điện 100%. Điều đặc biệt là toàn bộ 74 chiếc xe buýt ở đây đều được sạc hai chiều. Zum đã triển khai toàn bộ mô hình và hệ sinh thái này từ tháng 8/2024.
Bà Kimberly Rainey, Giám đốc Điều hành phụ trách Giao thông, Học khu Thống nhất Oakland, cho biết: “Chúng tôi đã cho họ một cơ hội. Thậm chí thử nghiệm với những học sinh khó tính nhất để kiểm chứng độ ổn định của ứng dụng và công nghệ. Kết quả thật tuyệt vời. Phụ huynh đều rất thích. Chúng tôi thích gọi nó giống như sự kết hợp giữa Uber, Lyft với FedEx, kiểu Amazon kết hợp với Tesla. Và chúng tôi đã gộp tất cả lại với nhau thành một hoạt động gần như hoàn hảo.”
Xe buýt điện hiện vẫn đắt gấp hai đến ba lần xe buýt chạy dầu diesel truyền thống. Để giải quyết thách thức này, Zum cho phép bán phần điện dư thừa từ xe buýt sau giờ tan trường trở lại lưới điện, từ đó giảm chi phí. Bởi đây không chỉ là xe buýt, mà còn là những cục pin khổng lồ di động.
Khi được triển khai trên quy mô lớn, những đội xe buýt điện này có thể góp phần tăng khả năng chịu tải của lưới điện. Hiện 74 chiếc xe buýt ở Oakland cung cấp 2,1 gigawatt-giờ năng lượng, tương đương với điện năng cho 400 hộ gia đình mỗi năm.
Zum đã có mặt tại 14 bang, 4.000 trường học trên khắp nước Mỹ, và đang tăng trưởng rất nhanh, đặt mục tiêu triển khai 10.000 xe trong vài năm tới, mở ra viễn cảnh “xe buýt ban ngày, nhà máy điện ban đêm”.
“Tôi tin rằng biến đổi khí hậu là điều không tránh khỏi, và điện hóa là con đường duy nhất. Giấc mơ của tôi là toàn bộ 27 triệu trẻ em ở Mỹ đều được đi học bằng xe buýt điện trong vài năm tới", bà Ritu nói.
Còn tại Việt Nam, TP.HCM có kế hoạch phủ xanh 100% xe buýt điện vào năm 2030, bắt đầu từ các tuyến xe buýt mới vận hành từ năm 2025 sẽ sử dụng hoàn toàn xe điện và năng lượng sạch. Hiện thành phố có hơn 2.200 xe buýt, trong đó khoảng 550 xe đang dùng điện hoặc nhiên liệu sạch, đồng thời đang phát triển hệ thống trạm sạc xe điện quy mô lớn phục vụ hơn 600 xe điện, trong đó có cả xe buýt, với kinh phí dự kiến khoảng 400 tỷ đồng.
Trong khi đó, Hà Nội đã và đang thí điểm triển khai xe buýt điện với hơn 200 xe điện được đưa vào sử dụng trên các tuyến, hướng tới lộ trình chuyển đổi toàn bộ sang xe buýt điện vào năm 2035. Thành phố khảo sát hơn 1.300 địa điểm lắp trạm sạc, nhằm đảm bảo hạ tầng cho giai đoạn 2025-2035. Hà Nội cũng lên kế hoạch thí điểm xe buýt điện chuyên chở học sinh, vừa tăng an toàn, vừa giảm phát thải.
Các công ty như VinFast đã ra mắt xe buýt điện cỡ nhỏ cùng phiên bản xe chuyên chở học sinh tích hợp các công nghệ giám sát an toàn và dịch vụ chuyên nghiệp thuần điện, mở ra mô hình vận tải học đường hiện đại và xanh tại Việt Nam.
Tuy vậy, chi phí đầu tư ban đầu cho xe buýt điện vẫn cao gấp 3-4 lần so với xe xăng, tạo áp lực lớn cho doanh nghiệp và trường học. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng cần thêm chính sách hỗ trợ, đầu tư hạ tầng và mô hình dịch vụ để bắt kịp xu hướng xanh toàn cầu.