Thực hiện chức năng phản biện xã hội, thời gian gần đây, báo chí tích cực tham gia phòng chống tiêu cực, tham nhũng. Nhiều vụ tham nhũng được phát hiện, xử lý có đóng góp không nhỏ của đội ngũ báo chí. Tuy nhiên, trên thực tế, những người làm báo tham gia đấu tranh chống tiêu cực gặp rất nhiều trở ngại, khó khăn, bị “trù dập”, cô lập, thậm chí bị hành hung, trong khi cơ chế bảo vệ nhà báo chưa thực sự hoàn thiện.
Vụ việc mới nhất là ngày 13/6/2017, phóng viên Đài Truyền hình Việt Nam bị tấn công tại Sóc Sơn, Hà Nội khiến máy quay phim bị hư hại hoàn toàn. Trước đó, vào khoảng cuối tháng 3/2016, nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, chuyên trách điều tra của Báo Lao động bị hành hung dã man. Cuối tháng 4 vừa qua, trong lúc tác nghiệp, phóng viên Trần Đại (thường trú của một cơ quan báo chí tại tỉnh Thanh Hóa) bị xịt hơi cay vào mặt.
Thực tế, những người làm báo tham gia đấu tranh chống tiêu cực gặp rất nhiều trở ngại, khó khăn
Trước tình trạng một số nhà báo bị hành hung, ngăn cản khi đang tác nghiệp, nhiều đại biểu Quốc hội đặt vấn đề nhà báo cần được bảo vệ khi tác nghiệp vì hành vi cản trở nhà báo tác nghiệp không những ảnh hưởng trực tiếp đến nhà báo, cơ quan báo chí mà còn ảnh hưởng đến quyền được thông tin của người dân, xã hội, cần phải lên án và phải được xử lý nghiêm theo quy định pháp luật. Đại biểu Bùi Văn Cường, đoàn Gia Lai cho rằng:
Về nguyên tắc là chúng ta phải bảo vệ đối với phóng viên, đồng thờ là người lao động trước những hành vi xâm hại, xâm phạm. Luật Báo chí cũng đã nêu rất rõ, nếu người nào cản trở những tác nghiệp chính đáng của phóng viên thì phải bị xử lý theo quy định của pháp luật. Cơ quan chức năng cần phải vào cuộc và xử lý để đảm bảo sự công nh của pháp luật, cũng như quyền, lợi ích chính đáng của phóng viên thì đó mới có tác dụng răn đe, xã hội ổn định.
Luật Báo chí năm 2016 đã quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc đảm bảo quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận, quyền tác nghiệp của nhà báo, phóng viên; đồng thời cũng quy định chế tài xử lý vi phạm đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm quy định pháp luật về báo chí, trong đó có hành vi cản trở nhà báo, phóng viên hoạt động đúng pháp luật. Đại biểu Phan Nguyễn Như Khuê khẳng định: Hành động đe dọa, uy hiếp tính mạng, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của nhà báo, phóng viên; phá hủy, thu giữ phương tiện, tài liệu, cản trở nhà báo, phóng viên hoạt động nghề nghiệp đúng là hành vi vi phạm pháp luật, bởi đây là quyền cơ bản của con người:
Dù không phải nhà báo đi chăng nữa thì tôi cho rằng không thể để có hành xử đậm mùi bạo lực về quan hệ xã hội được. Dù không phải hay nhà báo hay một công dân, hay công chức tác nghiệp nào đó chúng ta cũng hành xử trong văn hóa tốt đẹp, chứ không thể lấy bạo lực để giải quyết mối quan hệ này.
Mới đây, Hội thảo “Đạo đức nghề báo và Kỹ năng tự bảo vệ khi tác nghiệp” được Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với Liên Chi Hội Nhà báo Đài Tiếng nói Việt Nam tổ chức, Nhà báo Đồng Mạnh Hùng, Tổng biên tập Báo Tiếng nói Việt Nam cho rằng: Bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp đã được quy định rõ trong Bộ Luật hình sự, Luật báo chí. Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều người không nhận thức được điều đó nên hành động không đúng mực, xâm hại đến tài sản, tính mạng của nhà báo. Chính vì vậy, các cơ quan chức năng cần có biện pháp để bảo vệ nhà báo tác nghiệp một cách tốt nhất:
Nhà báo khi tác nghiệp ngoài cây bút, trang giấy thì hầu như họ không có trang thiết bị nào bảo vệ chính bản thân mình. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động nghề nghiệp tôi nghĩ nhà báo cũng nên tuân thủ luật pháp. Muốn không bị hành hung khi tác nghiệp thì trước hết phải thực hiện đúng luật báo chí, sau đó phải có kỹ năng, cách thức bảo vệ. Khi có vấn đề gì xảy ra thì phải báo cơ quan chức năng, ngay cả cộng đồng dân cư họ cũng sẵn sàng bao bọc nhà báo. Bởi vì nhà báo hoạt động thì cũng là vì điều tốt đẹp nhất cho xã hội.
Cũng liên quan đến vấn đề này, Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh: Bảo vệ tính mạng, thân thể của mình khi tác nghiệp là điều cần thiết nhưng điều quan trọng hơn là bảo vệ thông tin nhà báo thu thập được. Thông tin đó phải chính xác, bổ ích phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Để làm được điều đó, nhà báo khi đi thực tế, tiếp cận nguồn tin phải xử lý chính xác, chuẩn mực, không để sơ hở, sai lầm. Bởi nếu sơ hở, sai lầm là nhà báo không tự bảo vệ mình. Trước hết là bảo vệ uy tín của nhà báo, bảo vệ năng lực chuyên môn của nhà báo và bảo vệ đạo đức nghề nghiệp của nhà báo. Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam Nguyễn Thế Kỷ khẳng định:
Pháp luật của nhà nước hay những quy định của Đảng đã bảo vệ quyền tác nghiệp nhà báo. Từ Trung ương đến Bộ, ngành địa phương phải tham gia vào đây để bảo vệ nhà báo. Thứ hai, cơ quan chủ quản lãnh đạo báo chí phải quan tâm đến việc bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp. Thứ ba, việc nhà báo tự bảo vệ mình, bảo vệ tính đúng đắn, bổ ích của nguồn tin của mình. Khi tác nghiệp, nhất là đi vào vấn đề đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, tội phạm thì nhà báo phải có kỹ năng nhất định để bảo vệ tính mạng và máy móc phương tiện để thực hiện nhiệm vụ được giao.
Nhiều ý kiến cho rằng, để khuyến khích và tạo niềm tin cho đội ngũ báo chí trong khi tham gia viết bài đấu tranh phòng chống tham nhũng, cần xem xét và xử lý nghiêm nh các vụ việc hành hung, trù dập nhà báo. Đặc biệt với những nhà báo khi thực hiện nhiệm vụ viết bài trong lĩnh vực phòng chống, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực thì cần coi hoạt động tác nghiệp là thi hành công vụ, đó chính là cơ chế vững chắc để đội ngũ nhà báo yên tâm tham gia đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực.