Địa phương đề xuất xây sân bay: Đầu tư thế nào cho hiệu quả?

Mặc dù dư địa phát triển của ngành hàng không rất lớn song do hạn chế về nguồn lực đầu tư nên mạng lưới sân bay tại Việt Nam còn mỏng. Hiện cả nước chỉ có 22 cảng hàng không đang khai thác. Vì thế, xây dựng hệ thống sân bay đáp ứng tầm nhìn phát triển dài hạn, sao cho hạ tầng giao thông thực sự trở thành bệ phóng cho nền kinh tế. Đặc biệt, giúp phát huy lợi thế tại những địa bàn giàu tiềm năng phát triển nhưng còn hạn chế về giao thương, như các tỉnh miền núi, cao nguyên, hải đảo... là các vấn đề đặt ra. Đây chính là lý do mà ngày 11/10, tại Hà Nội, Báo Đầu tư (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tổ chức tọa đàm “Sân bay nhỏ cho kinh tế địa phương cất cánh”.

Phát biểu tại tọa đàm, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực, Ủy ban Kinh tế Quốc hội khẳng định, việc địa phương đề xuất xây dựng sân bay là nhu cầu là chính đáng. Mặc dù vậy, ông Hiếu cũng cho rằng quyết định có xây dựng hay không cần có phản biện khoa học.

"Lợi ích của sân bay không chỉ dừng lại ở hiệu quả kinh tế của việc khai thác trực tiếp sân bay mà còn có lợi ích gián tiếp về kinh tế xã hội. Tuy nhiên, để xác định nhu cầu có thực sự chính đáng hay không, phương phải tính toán thực chất, kỹ càng về kế hoạch phát triển sân bay. Càng tính toán kỹ, sai sót càng giảm bớt", ông Hiếu nói.

Đặc biệt, ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh: “Khi quyết định phát triển một dự án hàng không thì các địa phương nên tham vấn từ sớm các chuyên gia về hàng không và nhà đầu tư xây dựng cụm cảng hàng không. Các địa phương khi có sân bay nằm trong tầm quy hoạch gần nhau sẽ xây dựng kịch bản, kế hoạch bổ trợ cho nhau, bởi nhiều sân bay địa phương nằm gần nhau nhưng lại có những thị trường khác nhau”.

Đồng quan điểm, TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam đánh giá nhu cầu của nhiều địa phương có sân bay là nhu cầu thực tế, không chỉ theo phong trào. Đây là cơ hội cho những vùng nghèo và khó khăn có cơ hội phát triển. Ông Thiên cũng nhấn mạnh hàng không sẽ thành xu hướng, đảm bảo sự di chuyển trong tương lai.

Ông Nguyễn Trọng Hài, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai đồng tình quan điểm đề xuất xây dựng sân bay là nhu cầu chính đáng của địa phương. Sau sân bay Vân Đồn của tỉnh Quảng Ninh, sân bay Sapa của Lào Cai là sân bay thứ 2 được Chính phủ phê duyệt chủ trương và giao cho tỉnh Lào Cai là cơ quan có thẩm quyền.

Dự án này có tổng mức đầu tư là 7.000 tỷ đồng và sẽ được xây dựng theo hình thức PPP (hợp tác công tư) đáp ứng được nhu cầu đi lại của 3 triệu khách mỗi năm. Để triển khai đầu tư, Lào Cai đã dùng ngân sách của tỉnh để xây dựng khu tái định cư, đảm bảo sắp xếp chỗ ở và ổn định cuộc sống cho dân cư khu vực quy hoạch. Kinh phí bỏ ra để xây dựng khu tái định cư vào khoảng 500 tỷ đồng và kinh phí giải phóng mặt bằng khoảng 530 tỷ đồng.

“Việc quy hoạch và đầu tư phát triển để đảm bảo kết nối hạ tầng giao thông. Tỉnh đã nỗ lực dùng ngân sách của địa phương xây dựng khu tái định cư, đảm bảo sắp xếp dân cư, cũng như để giải phóng mặt bằng. Xung quanh sân bay sẽ quy hoạch xây dựng những khu thương mại, du lịch, logistics... Khi đó, các nhà đầu tư mới nhìn thấy tiềm năng, lợi thế để đầu tư", ông Hài chia sẻ.

Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên cũng nói thêm hiện nay, sân bay Vân Đồn đã đánh dấu sự thay đổi cơ bản trong vấn đề đầu tư sân bay, rằng tư nhân cũng có thể thực hiện. Đây cũng là cơ hội cho Việt Nam phát triển thời gian tới với xu hướng chuyển sang tư nhân đầu tư.

Ông Nguyễn Văn Vịnh, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng, quy mô, hiệu quả đầu tư xây dựng, khai thác, vận hành (gắn với tổ chức vận tải) sẽ quyết định việc đầu tư phát triển sân bay. Đối với những nội dung này để nhà đầu tư quyết định. Nhà nước cần tạo một môi trường pháp lý minh bạch, rõ ràng để các nhà đầu tư yên tâm bỏ vốn đầu tư vào các sân bay địa phương theo phương thức PPP.

Tại Việt Nam, ông Nguyễn Văn Minh cho rằng, các địa phương nên xác định những phương án riêng, quy hoạch cụ thể, gần nhất với thực tiễn, giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội. Từ đó, nhà nước mới có thể có những những chính sách và chương trình phát triển hợp lý.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện quản lý kinh tế Trung ương bày tỏ sự quan tâm tới vấn đề quy hoạch cảng hàng không, ông cho rằng đầu tư hiệu quả là không dàn trải. Trong bối cảnh một số tỉnh thành có nhu cầu kết nối và phát triển sân bay để khai thác những tiền năng lợi thế tại địa phương, ông Cung nhận định trong trung hạn, kết nối hàng không là khả thi và hiệu quả.

“Phát triển kinh tế là nhu cầu hiện thực và cần được ủng hộ. Đồng thời, đi cùng đó phải tìm cách tạo những thể chế, công cụ mà các địa phương có thể sử dụng được, để các nhà đầu tư thấy có cơ hội phát triển và chính quyền địa phương có dư địa đủ mức để tận dụng những lợi thế sẵn có”, ông Cung cho hay.

Nhìn nhận dưới góc độ kinh nghiệm nước ngoài, ông Mick Werson, Chuyên gia Kinh tế trưởng NACO – một công ty thuộc Tập đoàn Royal Haskoning DHV cho rằng, Việt Nam nên tính tới việc quy hoạch hệ thống sân bay theo 3 lớp. Lớp trên cùng là các sân bay trung tâm lớn với lưu lượng hàng năm hơn 20 triệu lượt hành khách, xử lý phần lớn nhu cầu giao thông. Tầng thấp nhất là các sân bay địa phương hoặc cấp ba với ít hơn 1 triệu hành khách hàng năm. Và lớp ở giữa, còn được gọi là lớp cầu nối, giữ vai trò kết nối các sân bay trung tâm và sân bay địa phương.

Những sân bay này không chỉ có chức năng như một 'trung chuyển' trực tiếp cho các sân bay lớn trong mạng lưới tối ưu hóa vận tải mà còn là sân bay dự phòng chiến lược trong trường hợp các sân bay lớn bị quá tải. Nói cách khác, các sân bay trung tâm lớn không thể duy trì mạng lưới giá trị và lưu lượng giao thông vượt trội của chúng nếu không có các sân bay nhỏ.

Theo dự báo của Hiệp hội Vận tải hàng không quốc tế (IATA), tới năm 2035, hàng không Việt Nam sẽ phục vụ tới 136 triệu hành khách, gấp đôi số lượng dự kiến cho cả năm 2022 là 70-80 triệu lượt hành khách.

Với hạ tầng hàng không hiện tại, tại hội thảo nhiều chuyên gia kinh tế cùng nhận định rằng, bên cạnh sân bay lớn như Long Thành đang được khẩn trương thi công, Việt Nam cần có thêm các sân bay nhỏ. Các sân bay này ngoài phục vụ nhu cầu di chuyển hành khách và hàng hóa, còn là “bộ đệm” dự phòng cho các sân bay lớn, có ý nghĩa giúp thúc đẩy kinh tế địa phương, phục vụ an ninh quốc phòng cũng như thực hiện các chức năng khác nhằm hỗ trợ sản xuất lâm nghiệp, nông nghiệp, phòng chống cháy rừng…/.