Ứng dụng công nghệ chống IUU: Thách thức và cơ hội

Một chiếc điện thoại thông minh cài 4-5 phần mềm, thuyền trưởng vừa lái tàu, vừa nhập liệu. Sóng chập chờn, thiết bị đắt đỏ, nỗi lo mất tín hiệu có nguy cơ bị phạt tiền.

Đó là thách thức!

Nhưng cũng chính chiếc điện thoại ấy, giúp người vợ ở nhà yên tâm biết thông tin của chồng giữa biển khơi. Những phần mềm được may đo theo nhu cầu, giúp cảng cá quản lý tàu ra vào chỉ bằng một cú chạm.

Đó là cơ hội!

Làm sao để công nghệ thực sự là bạn đồng hành chứ không phải gánh nặng? Làm sao để gỡ thẻ vàng về khai thác thủy sản bằng sự đồng bộ dữ liệu?

Tọa đàm phát thanh với chủ đề: Ứng dụng công nghệ chống IUU - Thách thức và cơ hội, phát sóng vào 16h-17h Chủ nhật (07/12) trên tần số FM 91Mhz VOV Giao thông các khu vực: Duyên Hải, Hà Nội, TP.HCM và ĐBSCL; cùng hệ thống nền tảng số của Ban VOV Giao thông Quốc gia.

Với sự tham gia của 2 vị khách mời: Ông Hồ Anh Sơn - Phụ trách Cảng cá Lạch Quèn, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An; Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh ở xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An.

PV: Tại cảng cá Lạch Quèn - cảng sôi động nhất Nghệ An, ông có thể giới thiệu đôi nét về cảng và các hoạt động thực hiện quy định chống khai thác IUU?

Ông Hồ Anh Sơn: Cảng Lạch Quèn thành lập năm 2004, quy mô lớn với tàu từ 350-700 CV. Từ khi EC cảnh báo "thẻ vàng" năm 2017, chúng tôi tập trung tuyên truyền để ngư dân nắm bắt luật.

Cảng thực hiện nghiêm chỉ đạo cấp trên: Yêu cầu lắp thiết bị giám sát hành trình, cài đặt eCDT, khai thác đúng vùng tuyến. Tàu về phải cung cấp thông tin sản lượng và nộp nhật ký khai thác đầy đủ.

PV: Thưa thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh, anh và các thuyền viên trên tàu đang chấp hành quy định chống khai thác IUU như thế nào?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Tàu tôi có 10 anh em. Ra khơi là chấp hành nghiêm chỉnh, luôn kiểm tra kỹ thiết bị giám sát hành trình để đảm bảo phòng chống IUU. Anh em xác định làm tốt nhiệm vụ để góp phần giúp đất nước sớm gỡ được "thẻ vàng".

PV: Vậy anh nhận thức thế nào về lợi ích khi chúng ta gỡ được "thẻ vàng" EC?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Thuận lợi lớn nhất là hải sản của mình dễ dàng xuất khẩu sang nước khác, từ đó giá trị sản phẩm cao hơn, mang lại thu nhập tốt hơn cho ngư dân sau mỗi chuyến biển.

PV: Còn theo ông Hồ Anh Sơn, ông đánh giá thế nào về sự chuyển biến nhận thức của ngư dân tàu trên 15m trong những năm gần đây đối với quyết tâm gỡ thẻ vàng?

Ông Hồ Anh Sơn: Các cấp rất quan tâm vấn đề này. Sau 2 năm tuyên truyền ráo riết, nhận thức ngư dân chuyển biến tích cực. Ban đầu họ không hiểu, nhưng nay đã thấy bất lợi của thẻ vàng nên chấp hành rất nghiêm.

Tàu trên 15m đã lắp giám sát hành trình 100%. Việc ghi nhật ký khai thác cũng tốt hơn. Đặc biệt về công nghệ, 90% ngư dân đã tự cài đặt được eCDT. Nhật ký điện tử giúp chính xác và nhanh gọn hơn. Bà con đều mong muốn sớm tháo gỡ thẻ vàng.

PV: Với số lượng hơn 700 tàu cá, công tác kiểm tra, kiểm soát chứng chỉ thuyền trưởng, máy trưởng và quy định xuất bến hiện nay có nghiêm ngặt không?

Ông Hồ Anh Sơn: Việc quản lý hồ sơ pháp lý cực kỳ nghiêm ngặt. Khi xuất bến, Tổ liên ngành kiểm tra chặt chẽ toàn bộ chứng chỉ thuyền trưởng, máy trưởng và an toàn kỹ thuật trên tàu.

Bên Biên phòng phối hợp kiểm soát rất sát sao, thiếu một chứng chỉ cũng tuyệt đối không cho xuất lạch. Kiểm tra đúng từng con người, đăng ký đi bao nhiêu người thì trên tàu chỉ được bấy nhiêu, không thể sai lệch.

Nghệ An "số hóa" nghề cá: Từ nhật ký điện tử đến phủ sóng giám sát hành trình

Hơn 7 năm nỗ lực gỡ "thẻ vàng" IUU, Nghệ An - địa phương có đội tàu hùng hậu bậc nhất cả nước - đang bước vào giai đoạn nước rút. Cuộc chiến này không chỉ có sóng gió ngoài khơi, mà còn là cuộc "cách mạng số" ngay trên bờ.

Khi dữ liệu chưa đồng bộ, thiết bị chưa chuẩn hóa, những người làm công tác quản lý tại Nghệ An đang xoay xở thế nào để biến công nghệ thành "cánh tay nối dài" thay vì là gánh nặng cho ngư dân?

Trở về sau chuyến biển dài ngày, ngư dân Hồ Đức Tạo (xã Quỳnh Phú) không giấu được nỗi lo lắng. Dù chuyến này tàu trúng lớn, nhưng nỗi ám ảnh về thiết bị giám sát hành trình (VMS) vẫn luôn thường trực. Chỉ một lần mất tín hiệu quá 6 tiếng do lỗi nhà mạng, anh từng đối mặt với án phạt hàng chục triệu đồng.

"Quan trọng là do nhà mạng. Mất tín hiệu từ năm ngoái, cứ mất 6 tiếng rồi lại tự có. Năm ngoái tôi bị xử phạt 20 triệu. Giờ thay máy mới của Bách Khoa thì ổn định hơn được 2 tháng nay. Nguyện vọng chúng tôi là làm răng cho cái nhà mạng ổn định để ngư dân đi máy giám sát không bị mất tín hiệu 24/24."

Khó khăn về thiết bị là có thật, nhưng tư duy của người đi biển đang thay đổi. Anh Nguyễn Văn Tiến, một ngư dân dạn dày kinh nghiệm chia sẻ, anh em đều hiểu rằng: Muốn bán được cá, muốn vươn khơi bền vững thì phải tuân thủ luật chơi quốc tế.

"Ngư trường Việt Nam hiện tại đánh bắt không có mấy. Nhưng nói chung cán bộ Việt Nam bảo vệ cho ngư dân, mình cũng phải quy củ, được kiểm soát, chứ ra nước ngoài là họ phạt ngay."

Đang nhập liệu tay kết hợp máy cho bà con ngư dân, anh Trần Quang Khải, nhân viên cảng cá Lạch Quèn (tỉnh Nghệ An) cho biết, hiện nay anh đang nhập liệu qua máy tính 4 hệ thống: VNFishBase, dữ liệu tàu cá nghề cá quốc gia; Hệ thống giảm sát tàu cá VMS; một bảng tính Google Sheet; một hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản eCDT.

Bên cạnh đó, một số chỗ vẫn cần hồ sơ giấy ghi nhật ký khai thác, giám sát sản lượng qua cảng, thủ tục kiểm tra từng tàu. Nếu máy móc không trục trặc, anh mất trung bình 20 phút hoàn thành một bộ hồ sơ.

“Bà con đến đây thì được biết là mình là một trong ba cái cảng cá là chỉ định nhưng mà cũng có một số bà con là có lẽ là về cái chữ viết hoặc là một số vấn đề về kỹ năng liên quan đến khai báo đăng ký thì cũng tương đối là hạn chế.

Mong muốn của mình đấy là hiện nay, nghề cá khai thác của Việt Nam đang còn khá nhiều cái phần mềm, cho nên thao tác công việc thực hiện nhiệm vụ thì nó cũng tương đối mất thời gian. Mong Cục thủy sản có thể gom lại thành một để cho đỡ thời gian cho người thực hiện nhiệm vụ tại các cảng cá”.

Rời cầu cảng, VOV Giao thông Quốc gia tìm gặp ông Phan Tiến Chương – Giám đốc Ban quản lý Cảng cá Nghệ An. Là người "đứng mũi chịu sào" tại các cửa ngõ ra vào, ông Chương thừa nhận một thực tế nan giải: Đó là sự "vênh" nhau của dữ liệu.

"Dữ liệu tàu cá khi cơ quan quản lý nhà nước kiểm tra hoặc trích xuất báo cáo thì số liệu nó sẽ vênh nhau, vênh nhau rất lớn. Ví dụ hôm nay tàu cá xuất nhập cảng cá Nghệ An có thể 40-50 chiếc, nhưng dữ liệu ở lực lượng Biên phòng có thể nhiều hơn hoặc ít hơn. Bởi vì nhiều tàu làm thủ tục nhập lạch ngay đầu cửa trạm Biên phòng nhưng chưa vào cảng mà chạy về bến cá tư nhân."

Dù còn nhiều khó khăn trong việc khớp nối dữ liệu giữa các lực lượng, nhưng theo ông Phan Tiến Chương, điểm sáng lớn nhất chính là việc ứng dụng linh hoạt công nghệ để hỗ trợ ngư dân.

Tại Nghệ An, phần mềm nhật ký khai thác điện tử (eCDT) không rập khuôn máy móc, mà đang được "may đo" cho phù hợp với trình độ của bà con, thậm chí là những người không biết chữ.

"Chúng tôi hướng tới nút bấm hình ảnh để cho ngư dân dễ thao tác. Ngư dân không đọc được chữ tên cá thì nhìn hình ảnh con cá thu là biết được, chỉ có nhiệm vụ ấn nút buông lưới, thu lưới. Chúng tôi cũng đang đặt hàng các nhà cung cấp viết phần mềm để ngư dân nhập dữ liệu bằng giọng nói luôn. Ví dụ chỉ cần nói 'mẻ một 5 tấn', 'mẻ hai 3 tấn' là máy tự nhập, hỗ trợ ngư dân rất tốt."

Từ những nút bấm hình ảnh đến dự định nhập liệu bằng giọng nói, Nghệ An đang nỗ lực tối đa để "bình dân hóa" công nghệ. Ông Chương khẳng định, đây là con đường bắt buộc để hướng tới một nghề cá trách nhiệm và hội nhập:

"Hồi xưa là nghề cá nhân dân, còn bây giờ là đi khai, về báo. Sản phẩm khai thác phải có nguồn gốc rõ ràng, đó là yêu cầu bắt buộc của toàn thế giới. Vì Ủy ban châu Âu EC có gỡ thẻ vàng hay không thì nghề cá Việt Nam cũng phải quản lý có trách nhiệm. Chứ sắp tới đây Mỹ cũng yêu cầu, nếu mình không làm đến nơi đến chốn, gần 4 triệu tấn cá mỗi năm chỉ đi loanh quanh trong nước thì chết."

Rõ ràng, phần mềm đã có những bước tiến dài. Tuy nhiên, để hệ thống vận hành trơn tru, hạ tầng thiết bị ngoài khơi phải đảm bảo kết nối liên tục. Về vấn đề này, ông Mai Hồng Phong – Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư Nghệ An cho biết, tỉnh đang quyết liệt xử lý vấn đề thiết bị không đạt chuẩn để đồng bộ hóa với nỗ lực số hóa trên bờ.

"Định hướng của chúng tôi là kiên quyết rà soát, loại bỏ các thiết bị kém chất lượng. Mục tiêu là phủ sóng 100% tàu cá phải được trang bị thiết bị giám sát hành trình đạt chuẩn quốc gia. Chúng tôi đang phối hợp với các đơn vị cung cấp để có chính sách hỗ trợ ngư dân chuyển đổi, đảm bảo dữ liệu phải được kết nối thông suốt, liên tục."

Từ những "nút bấm hình con cá" dành cho ngư dân không biết chữ, đến tầm nhìn về nhập liệu bằng giọng nói của ông Phan Tiến Chương, hay quyết tâm phủ sóng thiết bị chuẩn của ông Mai Hồng Phong - tất cả đang vẽ nên bức tranh về một nghề cá hiện đại tại Nghệ An.

Số hóa không phải để làm khó dân, mà là để mỗi chuyến tàu ra khơi đều an toàn, minh bạch, đưa thủy sản Việt Nam vươn xa hơn trên bản đồ thế giới.

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Máy em hiện có 3 phần mềm: Bách Khoa, nhật ký điện tử và eCDT. Nhật ký điện tử rất gọn, đánh bắt con gì chỉ cần bấm vào điện thoại, không phải viết giấy rườm rà.

Ngoài ra, app giám sát hành trình giúp vợ ở nhà theo dõi, nếu mất tín hiệu thì báo ngay ra biển để em khắc phục, tránh bị phạt oan.

PV: So với làm thủ tục giấy trước đây, anh thấy ứng dụng này cải thiện thế nào? Những người không rành công nghệ có dễ sử dụng không?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Nhanh gọn hơn nhiều nên anh em rất thích. Ứng dụng có hình ảnh trực quan như con cá hố, cá chim... chỉ cần bấm vào là được. Ai cũng dùng được, kể cả người viết chữ không thạo.

PV: Xin ông Sơn giới thiệu rõ hơn về tính năng và ưu điểm của nhật ký điện tử này?

Ông Hồ Anh Sơn: App được cài trên tàu, định vị qua GPS. Ngư dân chỉ cần bấm chọn tọa độ thả và thu lưới, hệ thống tại cảng sẽ nắm bắt ngay. Khi tàu về, chúng tôi chỉ cần đối chiếu dữ liệu trên app.

Ngư dân không phải ngồi chép tay từng mẻ như xưa, chỉ cần nhập sản lượng và loại cá có sẵn trên máy. Cách này giúp rút ngắn thời gian và độ chính xác rất cao cho cả cảng và ngư dân.

PV: Ứng dụng này đã được triển khai rộng rãi chưa?

Ông Hồ Anh Sơn: Hiện mới thí điểm trên 25 tàu tại Lạch Quèn được 2 tháng. Tuy lợi ích nhiều nhưng vẫn còn thách thức lớn là hệ thống mạng, sóng biển chập chờn khiến việc đồng bộ đôi khi bị gián đoạn.

Nhưng nhìn chung mặt thuận lợi vẫn chiếm ưu thế.

Thách thức trong ứng dụng công nghệ

PV: Xin được hỏi anh Hồ Văn Thịnh, VOV Giao thông Quốc gia cũng đi khảo sát tương đối nhiều các thuyền trưởng và cả các ngư dân dọc các tỉnh Duyên Hải của Việt Nam từ Ninh Bình đến Thanh Hóa và hôm nay là đến ở Nghệ An. Chúng tôi cũng hiểu được rằng là bà con ngư dân cũng có rất nhiều những băn khoăn, những cái khó khăn gặp phải trong quá trình thực thi những cái chính sách của chúng ta, đặc biệt là về câu chuyện ứng dụng công nghệ.

Vậy anh có thể chia sẻ một vài những cái khó khăn, điển hình mà bà con ngư dân và chính bản thân anh cùng các đồng nghiệp của mình ở trên tàu gặp phải trong quá trình chúng ta đi biển khi mà ứng dụng công nghệ?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Khó khăn lớn là cửa lạch nhỏ, tàu đông nên khi xuất lạch thường bị ùn ứ, va chạm, gây mất đoàn kết. Về thiết bị giám sát hành trình, tôi thấy bất cập việc thay đổi liên tục, tốn kém cho dân. l

Máy VMS hay bị mất tín hiệu, quá 6 tiếng là bị phạt, trong khi nhiều khi lỗi do nhà mạng hoặc lúc ngủ quên không biết. Ở đây không có tin nhắn báo về điện thoại khi mất tín hiệu.

PV: Tức là anh mong muốn công nghệ giúp đẩy nhanh thủ tục xuất bến và thiết bị giám sát cần ổn định, tránh lãng phí? Anh cũng đang dùng nhiều phần mềm cùng lúc?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Đúng vậy. Tôi dùng tới 4-5 phần mềm: xem gió, nhật ký điện tử... Thông tin thời tiết thì nghe đài Duyên Hải. Chưa gặp cảnh phải "nhảy cóc" tàu lấy tin, nhưng khi mất tín hiệu, người nhà báo ra là tôi phải chụp ảnh tọa độ ngay để làm bằng chứng, tránh bị phạt oan.

PV: Từ chia sẻ của ngư dân, ông thấy khó khăn thực tế trong ứng dụng công nghệ giám sát là gì?

Ông Hồ Anh Sơn: Việc chuyển đổi công nghệ đúng là khó khăn và tốn kém. Ngư dân mong muốn chuyển đổi một lần nhưng thực tế phụ thuộc vào nhà mạng và công nghệ thay đổi.

Dù vậy, quy định bắt buộc tàu phải có giám sát hành trình 24/24 nên ngư dân phải tìm hiểu lựa chọn thiết bị tốt.

PV: Về vấn đề thống nhất dữ liệu đang bị phân mảnh, ông có đề xuất gì?

Ông Hồ Anh Sơn: Chúng tôi rất mong muốn dữ liệu được đồng bộ toàn diện giữa Chi cục, Biên phòng và Cảng cá.

Hiện tại dữ liệu nhiều khi bị trục trặc, không khớp giữa trung ương và địa phương gây khó khăn. Cần đồng bộ nhanh, chính xác để tạo thuận lợi cho ngư dân và cơ quan quản lý.

Giải pháp, kiến nghị và mong muốn

PV: Thưa anh Thịnh, anh có mong muốn gì về ứng dụng công nghệ để giúp cảnh báo sai phạm và giản tiện thủ tục cho ngư dân?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Hiện tại máy móc đã có cảnh báo khi tàu đến gần đường biên giới để quay đầu, tránh vi phạm vùng biển nước ngoài. Mong muốn lớn nhất của tôi là các thủ tục hồ sơ được rút gọn, đơn giản hóa.

Vì trình độ văn hóa của ngư dân còn hạn chế, làm cái gì ngắn gọn thì dân dễ hiểu và dễ thực hiện hơn.

PV: Anh có muốn thống nhất các ứng dụng hiện nay vào một ứng dụng chung cho người đi biển không?

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Tôi cần nhất là ứng dụng dự báo gió bão phải thật chuẩn để biết đường tránh trú an toàn. Nếu nhà nước tích hợp được cả dự báo thời tiết và quản lý tàu cá, nhật ký vào chung một ứng dụng để hỗ trợ ngư dân tốt hơn thì chúng tôi rất cảm ơn.

PV: Thưa ông Sơn, từ góc độ quản lý, ông có đề xuất giải pháp công nghệ thực tiễn nào để tháo gỡ khó khăn hiện nay?

Ông Hồ Anh Sơn: Đề xuất lớn nhất của cảng cá là cấp trên nên tích hợp dữ liệu tàu cá vào hệ thống dữ liệu quốc gia. Cần sự liên thông dữ liệu đồng bộ giữa Cảng cá, Biên phòng và Chi cục Thủy sản. Để khi cần, chỉ mở phần mềm ra là nắm được toàn bộ thông tin từ VMS đến các tình huống xử lý, đúng theo tinh thần chỉ đạo của Chính phủ.

PV: Cuối cùng, xin hai khách mời gửi thông điệp ngắn gọn đến bà con và các cơ quan chức năng.

Ông Hồ Anh Sơn: Để có ngành thủy sản bền vững, không ai khác ngoài ngư dân phải là người hiểu luật, nắm rõ luật và chấp hành nghiêm túc các khuyến nghị của EC.

Thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh: Tôi chỉ mong các cấp các ngành tạo điều kiện thuận lợi nhất, hỗ trợ để anh em ngư dân yên tâm bám biển, đi đến nơi về đến chốn an toàn.

PV: Xin được cảm ơn thuyền trưởng Hồ Văn Thịnh và ông Hồ Anh Sơn đã có cuộc chia sẻ rất cởi mở, thẳng thắn và cũng rất cụ thể từ phía cơ sở và những người trực tiếp tham gia công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp IUU.

Có thể thấy rằng, bên cạnh những khó khăn, thách thức trong quá trình chuyển đổi số, công nghệ đang thực sự mở ra cơ hội để kiểm soát và định hướng nghề cá của Việt Nam phát triển kỷ luật, bền vững và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.