Tôi người Việt Nam: Người đem sự sống và thắp giấc mơ cho nhiều trẻ em

Ông lặng lẽ ngồi trong phòng hội chẩn, cùng các ê-kíp trẻ phân tích từng ca mổ khó, truyền lại kinh nghiệm quý báu để đàn em vững vàng tay nghề. Nụ cười hiền hậu, giọng nói chậm rãi, con người ấy đã đi qua hai thế kỷ, chứng kiến những khúc cua lớn của lịch sử dân tộc.

Trước năm 1975, ông là thiếu tá quân y trong quân đội Việt Nam Cộng hòa. Sau ngày đất nước thống nhất, ông quyết định ở lại, lặng lẽ trở thành "sứ giả" nối nhịp giữa hai miền, giữa những con người từng ở hai phía. Thời kỳ Đổi mới, ông ghi dấu ấn với vị trí kíp trưởng ca mổ tách song sinh Việt – Đức, một ca phẫu thuật vang danh thế giới, rồi lùi lại, nhường ánh hào quang cho thế hệ sau.

Ít ai biết, ông cũng từng là Đại biểu Quốc hội khóa XI, XII, góp phần xây dựng nền tảng cho lĩnh vực y tế và ghép tạng của Việt Nam. Hơn tám mươi năm miệt mài phụng sự, trao cơ hội sống và thắp lên hy vọng cho biết bao trẻ em, Giáo sư Trần Đông A trở thành biểu tượng của y đức, lòng kiên nhẫn và một đời sống ý nghĩa.

Vào một ngày cuối tháng 7 năm 2025, chúng tôi hẹn gặp Giáo sư Trần Đông A tại nhà riêng ở phường An Khánh (Thành phố Thủ Đức), TP. Hồ Chí Minh. Đúng 9 giờ sáng, chuông reo, ông bước ra trong trang phục áo sơ mi, quần tây lịch sự để đón khách. Trên bàn, ba chồng tài liệu đã được chuẩn bị sẵn sàng cho buổi phỏng vấn. Ông cho biết sức khỏe và tinh thần vẫn minh mẫn, đủ sức vào viện làm việc một ngày mỗi tuần. Trước 80 tuổi, ông vẫn tự lái ô tô đi làm, nhưng vì quá tuổi quy định, ông chuyển sang đi taxi.

Cuộc đời ông đã vang danh về những đóng góp cho y học, cho bệnh nhi và xa hơn là cho Tổ quốc, dân tộc. Trong không khí cả nước đang hướng đến kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945 - 2/9/2025), Giáo sư Trần Đông A đã dành cho chúng tôi cuộc gặp gỡ quý giá, để tâm sự về một cuộc đời đã đồng hành cùng đất nước, kinh qua bao thăng trầm lịch sử, nhưng trái tim luôn miệt mài phụng sự.

Thăng trầm cùng đất nước

Sinh năm 1941 tại Nam Định, ông nội và nhiều người thân của ông tham gia cách mạng. Vì hoàn cảnh chiến tranh ly loạn, ông theo cha vào Sài Gòn làm thuê kiếm sống. Đến năm 1954, sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, ông cùng gia đình chờ đợi đất nước thống nhất nhưng lại chưa được toại nguyện.

Thêm một lần chia cách, ông vẫn nhớ mãi những lời dặn dò của ông nội gửi qua lá thư, như kim chỉ nam cho cả cuộc đời sau này:

 “Đến Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954, cả gia đình chờ đợi sau tổng tuyển cử sẽ sum họp Bắc – Nam, nhưng không có. Nước Việt Nam bị chia đôi. Bố và ông nội có liên lạc qua thư từ. Tôi có nhớ lời dặn của ông: ‘Việt Nam nay đã hòa bình / Mà con xa bố cháu xa ông / Nam – Bắc hai miền dù cách biệt / Chung lòng xây đắp một non sông’.”

Vào thập niên 60, với thành tích học giỏi vượt trội, ông thi đỗ vào ngành y khoa và được chọn là một trong ba người của cả miền Nam được học phẫu thuật nhi từ các giáo sư đến từ Pháp. Tốt nghiệp, chàng bác sĩ trẻ Đông A buộc phải sung quân và trở thành bác sĩ quân y của chính quyền Việt Nam Cộng hòa với cấp hàm thiếu tá. Năm 1975, hòa bình lập lại, dù có nhiều cơ hội đi nước ngoài nhưng ông quyết định ở lại vì, như ông nói: “Trẻ em Việt Nam cần tôi”.

Năm 1988, ông làm kíp trưởng ca mổ tách song sinh dính liền Việt – Đức nổi tiếng khắp thế giới, trong bối cảnh y tế Việt Nam lúc bấy giờ bị bao vây, cấm vận và gặp rất nhiều khó khăn. Từ thành công ấy, ông được mời tham gia nhiều hội thảo quốc tế tại Hungary, Bỉ, Mỹ, Nhật và Pháp. Sau này, bằng những mối quan hệ của mình, ông đã giới thiệu nhiều đàn em, học trò sang Pháp tu nghiệp. Khi họ trở về, đã tự chủ được những ca mổ phức tạp như các cặp song sinh dính liền Phi Long – Phi Phụng hay ca Trúc Nhi – Diệu Nhi cách đây 5 năm. Khi đó, Giáo sư Đông A chỉ đứng làm cố vấn.

Những đóng góp mang tầm vóc lịch sử

Những năm tháng tu nghiệp ở Pháp, Giáo sư Đông A đã âm thầm ấp ủ một kế hoạch mới, kế hoạch “hồi sinh” những em bé chết mòn vì suy gan, suy thận. Năm 2005, khi trúng cử Đại biểu Quốc hội khóa XI, ông tháp tùng nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (khi ấy là Bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh) trong chuyến cứu trợ bão lụt. Lãnh đạo hỏi ông có gì đáng để kỷ niệm 30 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ông trả lời ngay là ghép tạng, đặc biệt là ghép gan cho trẻ em là khó nhất. Ngay lập tức, ông được lệnh lên đường sang Bỉ, mang theo hồ sơ bệnh án của nhiều trẻ em bị teo đường mật bẩm sinh, yêu cầu các giáo sư nước bạn hỗ trợ.

Phía Bỉ yêu cầu rất nhiều điều kiện về phòng mổ, dụng cụ chuyên dụng mà khi đó chúng ta không có gì trong tay. Chỉ trong 4 tuần, với chỉ đạo bằng phương pháp chỉ định thầu, Bệnh viện Nhi đồng 2 đã có đủ trang thiết bị để thực hiện hai ca mổ ghép gan đầu tiên vào ngày 5/12/2005: 

“Sự thành công của hai ca ghép gan đầu tiên cho hai bé chưa đến 3 tuổi, trong đó một bé chưa đến 1 tuổi, được Đài truyền hình Việt Nam phát đi đúng lúc khai mạc Đại hội Đảng lần thứ X và được coi là một trong 10 thành quả khoa học của Việt Nam lúc đó. Đến nay, Bệnh viện Nhi Đồng 2 đã có 37 ca ghép thận và trên 50 ca ghép gan, hai ca ghép từ người cho chết não. Bệnh viện Nhi Đồng 2 được coi là trung tâm ghép tạng nhi duy nhất tại phía Nam.

Nhìn lại những dấu mốc này, chúng ta không chỉ được bãi bỏ cấm vận với Việt Nam, mà còn cứu sống được nhiều bệnh nhi mà trước đó chỉ có chờ chết. Các em ghép tạng bây giờ đã lớn và có hình chụp chung với tôi mấy tháng trước, đợt kỷ niệm 20 năm hành trình ghép tạng.”

Bằng những đóng góp to lớn, Giáo sư Đông A đã được tín nhiệm trúng cử liên tiếp hai nhiệm kỳ Đại biểu Quốc hội khóa XI và XII. Với trách nhiệm trước cử tri, ông đã đóng góp lớn vào việc xây dựng các bộ luật và thay đổi chính sách trong lĩnh vực y tế. Đặc biệt, ông được xem là “tác giả” của Luật Hiến, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác, giúp ngành y tế Việt Nam trong một thập kỷ trở lại đây phát triển kỹ thuật ghép tạng và tạo ra những câu chuyện đầy tính nhân văn được báo chí lan tỏa.

Ông nhớ mãi, mỗi đại biểu chỉ được phát biểu tối đa 7 phút, nhưng những ý tưởng của ông đã ít nhiều đi vào cuộc sống:

“Tôi có những đóng góp cho các luật y tế được hoan nghênh ở Quốc hội như: Bảo hiểm y tế  toàn dân là cách duy nhất để mọi người tiếp cận lĩnh vực y tế bất kể thu nhập ra sao. Thứ hai, bác sĩ tuyến trên, thậm chí giáo sư, phải xuống tuyến dưới giúp đỡ và bồi dưỡng. Sau đó, Bộ trưởng Y tế đã có Kế hoạch 1816 (năm 2008) đưa bác sĩ, thậm chí giáo sư tuyến trên về tuyến dưới. Rồi, việc giấu bệnh truyền nhiễm là tội ác mà khi đó đâu ai nói được. Cuối cùng là Luật Hiến, ghép tạng để ngành y tế ta bắt kịp tiến bộ của thế giới và từ đó (2006) đã có luật.”

Khi phóng viên hỏi sâu thêm, đến hôm nay điều gì vẫn khiến ông miệt mài không ngừng nghỉ khi đàn em, học trò đã trưởng thành, đảm nhận được tất cả các kỹ thuật khó, vị giáo sư 84 tuổi dõng dạc rằng: “Chúng ta đang thiếu quá nhiều luật và vướng quá nhiều nghị quyết nên cần phải có những bộ luật có tầm nhìn, có tính chất xây dựng”.

Vì vậy, những năm tháng này ông vẫn muốn tiếp tục trình những kiến nghị sửa đổi Luật Hiến, ghép tạng. Lâu nay, chỉ có người lớn chết não cho bộ phận cho bệnh nhi, bệnh viện nhi phụ thuộc vào bệnh viện người lớn mổ lấy tạng rồi chuyển về ghép. Về mặt kỹ thuật, điều đó thật khó. Chỉ có trẻ em cho trẻ em mới đúng tinh thần y khoa.

Đến hôm nay, y học Việt Nam đã vượt trội, ở mức của những nước trung bình khá, với khả năng tài chính đã giúp nhiều bệnh viện có những phương tiện, thiết bị y khoa hiện đại, đội ngũ con người nắm vững kỹ thuật. Song, trái tim vị giáo sư đã đem lại sự sống và thắp giấc mơ cho biết bao trẻ em vẫn luôn đau đáu: “Để trẻ em được chăm sóc tốt nhất thì chuyện đầu tiên mỗi tỉnh phải có một bệnh viện Sản – Nhi. Không thể để em bé sinh ra nặng chỉ 1 kg từ Tây Nguyên về Sài Gòn mổ thì không đúng khoa học và cũng không đúng y đức.”

Mỗi tuần vẫn làm việc, vẫn cần mẫn “truyền lửa” cho các bác sĩ trẻ, Giáo sư Đông A luôn muốn gửi gắm thế hệ sau một tuyên ngôn sống giản dị của người thầy thuốc đã sống hơn 80 năm qua rằng: Hãy chữa bệnh nặng thành bệnh nhẹ, ưu tiên người bệnh nặng trước chứ không phải người có tiền. Vì cả đời ông không mở phòng mạch, nếu mở thì khi người ta trả tiền, mình khó lòng không ưu tiên rồi lại bỏ qua người bệnh nặng. Đồng thời, hãy coi mỗi bệnh nhân là một cá thể riêng biệt nên mong bác sĩ thế hệ sau đừng lạm dụng máy móc, chỉ số xét nghiệm mà hãy nhìn thẳng vào “tâm bệnh”.

Hòa chung với không khí cả nước đón mừng ngày lễ lớn khi 80 năm Quốc khánh đang đến gần, vị giáo sư cảm nhận cuộc đời mình đã song hành cùng lịch sử dân tộc. Với ông, niềm hạnh phúc là một đất nước hòa bình, được buôn bán, học tập với tất cả bạn bè quốc tế, được thu lượm kiến thức đem về xây dựng Đất nước:

“Bây giờ sắp sửa 80 năm, tôi vinh dự được gọi là sứ giả hòa giải, hòa hợp dân tộc. Đã từng đi gặp người Việt ở nước ngoài, người nước ngoài, cả người Mỹ từng đánh nhau với Việt Nam. Bây giờ họ đoàn kết, buôn bán với Việt Nam và thậm chí buôn bán rất nhiều. Tôi cảm thấy hạnh phúc vì ta cố gắng buôn bán, học tập, đi học rất nhiều và thu thập được những kiến thức đem về phục vụ Việt Nam.”

Cuộc đời giáo sư Trần Đông A là minh chứng rõ nét cho thấy, trải qua vô vàn thăng trầm, song cũng gặt hái vô vàn vinh quang, cả cuộc đời ông  - trái tim người tri thức lớn đã giúp biết bao triệu trẻ em Việt Nam lớn lên khỏe mạnh. Là người Việt Nam ở bất cứ hoàn cảnh nào, ông cũng dành trọn tâm huyết phụng sự Tổ quốc, xứng đáng là biểu tượng “sứ giả hòa giải hòa hợp dân tộc”.