Thành phố thông minh không chỉ là công nghệ, mà là con người và bản sắc

Từ thực tiễn tại Cần Thơ, các chuyên gia khuyến nghị, đô thị chỉ thật sự thông minh và đáng sống khi công nghệ được đặt đúng vị trí, gắn với con người, bản sắc văn hóa và một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo vận hành hiệu quả.

Thành phố thông minh: Không phải cuộc chạy đua công nghệ

Theo dự báo của Liên Hợp Quốc, đến năm 2050, gần 70% dân số thế giới sẽ sống ở đô thị, kéo theo áp lực về ô nhiễm, mở rộng đô thị thiếu kiểm soát, suy giảm tài nguyên và tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu. Việt Nam thuộc nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, đòi hỏi những chiến lược phát triển đô thị mới, linh hoạt và hiệu quả hơn.

Ông Đỗ Lê Phúc Tâm, Viện Đô thị thông minh và Quản lý - Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh, thành phố thông minh không phải là cuộc chạy đua công nghệ, mà là mô hình ứng dụng công nghệ vừa đủ, đúng cách để giải quyết hiệu quả các vấn đề đô thị, hướng đến phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Ông Tâm cho biết, khái niệm thành phố thông minh phổ biến từ khoảng năm 2015, gắn với sự phát triển của công nghệ thông tin truyền thông (ICT). Cốt lõi của mô hình này là kết hợp công nghệ với cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm. Theo phân loại, thành phố thông minh phát triển qua bốn thế hệ, từ 1.0 tập trung hạ tầng công nghệ đến 4.0 tích hợp chính quyền, doanh nghiệp, người dân. Hiện nay, khoảng 50-60% thành phố trên thế giới, trong đó có Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, vẫn ở giai đoạn 2.0, do chính quyền dẫn dắt.

Chỉ ra các hạn chế hiện nay, ông Tâm cho rằng chiến lược thành phố thông minh còn nặng về công nghệ, thiếu nhất quán, thiếu cơ chế hợp tác đa bên và đặc biệt là thiếu sự tham gia thực chất của người dân. Vì vậy, cần xác định rõ bản sắc đô thị và ưu tiên phát triển; xây dựng khung đo lường minh bạch; hình thành nền tảng hợp tác công, tư, cộng đồng; đồng thời triển khai giải pháp phù hợp với bối cảnh địa phương dù tham chiếu các chuẩn mực toàn cầu. Thành phố thông minh chỉ thực sự thành công khi người dân được đặt ở vị trí trung tâm của mọi quyết sách phát triển.

"Các trụ cột phát triển của thành phố thông minh bao gồm kinh tế di chuyển, quản trị môi trường con người và cuộc sống. Thành phố thông minh có kiến trúc là hoàn toàn là dựa trên những hạ tầng công nghệ.

Bởi vì sự xuất hiện của thành phố thông minh, chiến lược thành phố thông minh là vào thời điểm mà cách mạng công nghệ 4.0 thì từ việc chúng ta có những cảm biến, thu thập dữ liệu, rồi truyền tải những dữ liệu này về một hệ thống trung tâm và kết quả cuối cùng chính là việc mà nâng cao chất lượng cuộc sống của con người."

Văn hóa – “hạ tầng mềm” quyết định một đô thị đáng sống

TS Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế cho rằng, xây dựng một thành phố đáng sống không thể chỉ dựa trên hạ tầng hiện đại hay các ứng dụng công nghệ. Yếu tố cốt lõi phải bắt đầu từ văn hóa và đời sống tinh thần.

Theo TS Hiệp, một đô thị văn minh có thể rất tiện nghi, rất thông minh, nhưng nếu công nghệ tách rời bản sắc văn hóa thì thành phố ấy sẽ thiếu linh hồn. Trường hợp Bhutan, quốc gia không giàu có nhưng có chỉ số hạnh phúc hàng đầu thế giới là minh chứng rằng cảm nhận an yên, gắn kết và tự hào của con người mới là nền tảng của một nơi đáng sống.

Từ thực tiễn Cần Thơ, TS Trần Hữu Hiệp chỉ ra ba thách thức lớn. Thứ nhất, bản sắc văn hóa sông nước, chợ nổi, đờn ca tài tử đang chịu sức ép từ phát triển kinh tế; nếu không được chuyển hóa thành tài sản sáng tạo, nguy cơ mai một là hiện hữu.

Thứ hai, thành phố còn thiếu không gian văn hóa và đời sống tinh thần cho một đô thị trẻ với hàng trăm nghìn sinh viên, người lao động, khiến việc giữ chân nguồn lực trẻ gặp khó. Thứ ba, hệ sinh thái sáng tạo dựa trên văn hóa bản địa chưa hình thành vững chắc do thiếu liên kết giữa khoa học, doanh nghiệp, nghệ nhân và cộng đồng.

Để tháo gỡ, TS Hiệp đề xuất ba nhóm giải pháp, tích hợp văn hóa và đời sống tinh thần vào chiến lược đô thị thông minh, xây dựng bộ chỉ số “thành phố đáng sống”; phát triển các không gian sáng tạo mang bản sắc Cần Thơ, kết hợp công nghệ số và hoạt động văn hóa nghệ thuật; đồng thời hình thành cơ chế liên kết gồm Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp, cộng đồng và truyền thông.

TS Trần Hữu Hiệp khẳng định, một đô thị hiện đại, kinh tế phát triển là điều cần thiết, nhưng chỉ khi văn hóa và đời sống tinh thần được coi là hạ tầng mềm không thể thiếu thì Cần Thơ mới thật sự trở thành thành phố đáng sống. Khi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được nuôi dưỡng từ chất liệu văn hóa sông nước, Cần Thơ không chỉ là trung tâm vùng mà còn là thành phố để mỗi người dân và du khách lưu giữ trong trái tim mình:

"Đưa văn hóa tinh thần vào cái chiến lược đô thị thông minh, cần xây dựng một cái bộ chỉ số thành phố đáng sống dựa trên mức độ hài lòng về tinh thần, mức độ gắn kết cộng đồng, sự phong phú của không gian văn hóa, không gian xanh một không gian mở.

Thứ hai, hình thành các mô hình không gian sáng tạo mang bản sắc của Cần Thơ, không gian sáng tạo ven sông, đời sống văn hóa sông nước gắn liền với trên bờ, nâng tầm những lễ hội sông nước, lễ hội bánh dân gian Nam Bộ bằng những công nghệ số mà nãy chia sẻ về thành phố thông minh."

Liên kết chính sách – nhà trường – doanh nghiệp: Chìa khóa cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Cần Thơ

Trong bối cảnh Cần Thơ hướng tới đô thị thông minh và thành phố đáng sống, mối liên kết chính sách, viện nghiên cứu, doanh nghiệp giữ vai trò thiết yếu. Chính sách tạo hành lang pháp lý; viện nghiên cứu cung cấp tri thức và công nghệ; còn doanh nghiệp là đầu ra, là nơi kiểm chứng và lan tỏa các giá trị đổi mới sáng tạo vào thực tiễn.

PGS.TS Phan Đình Khôi, Trường Kinh tế, Đại học Cần Thơ cho biết, một hệ sinh thái hoàn chỉnh phải có sự tương tác chặt chẽ giữa khung chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo; năng lực nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao của các trường đại học, viện nghiên cứu; và vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong tiếp nhận, ứng dụng và thương mại hóa kết quả khoa học, công nghệ.

Theo PGS.TS Khôi, để bộ ba chính sách nghiên cứu, doanh nghiệp vận hành hiệu quả Cần Thơ cần xây dựng chính sách đặc thù khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia vào hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo trong khuôn viên Đại học Cần Thơ.

Việc hình thành các quỹ tài trợ cho nghiên cứu sinh viên, tương tự các mô hình đang triển khai tại TP. Hồ Chí Minh, sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho đổi mới sáng tạo trẻ. Cùng với đó, thành phố cần thúc đẩy mô hình hợp tác, nơi hoạt động nghiên cứu gắn kết trực tiếp với doanh nghiệp và cộng đồng. Với định hướng tăng cường kết nối và chia sẻ nguồn lực, Trường sẽ đóng góp mạnh mẽ hơn cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của thành phố và khu vực.

Sự gắn kết giữa trường, viện, doanh nghiệp không chỉ nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, mà còn tạo nền tảng cho các mô hình khởi nghiệp, các giải pháp công nghệ mới và quá trình chuyển đổi sang đô thị thông minh của Cần Thơ trong những năm tới. PGS -TS Phan Đình Khôi nhấn mạnh:

"Để Đại học Cần Thơ có thể đóng góp nhiều hơn nữa trong nhiệm vụ phát triển thành phố Cần Thơ trở thành một đô thị thông minh. Chúng ta cần hướng tới một số điểm quan trọng để dậy động lực của nghiên cứu trong Đại học Cần Thơ cũng như là động lực phát triển của xã hội. Thứ nhất cần xây dựng những chính sách đặc thù, khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo ở trong sinh viên, trong khuôn viên của trường đại học Cần Thơ bằng cách hình thành những cái quỹ để tài trợ cho hoạt động này."

Đô thị thông minh và thành phố đáng sống đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện, tầm nhìn chiến lược rõ ràng, hệ thống đo lường minh bạch và bản sắc đô thị đặc trưng. Khi công nghệ được nhìn nhận thấu đáo từ văn hóa bản địa, tri thức khoa học và nguồn lực xã hội, Cần Thơ không chỉ trở thành đô thị thông minh, mà còn từng bước khẳng định vị thế một thành phố đáng sống của vùng sông nước Cửu Long./.