Podcast

Tháng Mười mùa hoa "Vú trâu"

Nguyễn Ngọc Tiến: Thứ bảy 18/10/2025, 19:03 (GMT+7)

Mỗi độ thu về, hương hoa Sữa – hay Vú trâu – lại thoảng trong gió, mang theo ký ức về một Hà Nội cổ kính hơn trăm năm trước. Dù từng gây tranh cãi, nhưng mùi hương ấy vẫn là dấu ấn riêng, là phần hồn của phố phường Hà Nội.

Cuối tháng 9, đi qua phố Quán Thánh, Nguyễn Du, Trần Khát Chân…đã thoang thoảng hăng hắc mùi hoa Vú trâu nhưng sang tháng 10 thì mùi nồng hơn. Hoa Vú trâu là hoa Sữa, dân gian gọi như vậy vì trên thân cây lồi ra những cục giống như vú trâu khi chửa.

Năm 1882 thực dân Pháp đánh thành lần thứ 2 sau đó chiếm Hà Nội Năm 1888, vua Đồng Khánh ký giấy nhượng một phần đất từng là kinh thành Thăng Long cho Pháp lập thành phố Hà Nội thuộc địa. Họ qui hoạch và cải tạo khu vực phố cổ và xây phố mới theo kiểu đô thị Phương Tây, có vỉa hè, đèn chiếu sáng đường ban đêm, trồng cây bóng mát trên vỉa hè.

Họ ban hành tiêu chí cây trồng trên hè phố, nơi công cộng, khuôn viên công sở không tiết ra nhựa độc hại, có rễ cọc để hạn chế gẫy đổ khi mưa bão, quả không ăn được, lá các cây phải rụng trong 4 mùa để thành phố quanh năm xanh…

Họ ưu tiên chọn các giống bản địa nhưng do rất ít cây đáp ứng được tiêu chí nên cho nhập nhiều giống ở ngước ngoài. Cây Bằng lăng nhập từ Úc, Muồng từ Nam Mỹ, Xà cừ từ Châu Phi, Hoàng lan từ Malaysia.

Họ ươm ở vườn Thực vật (nay là Công viên Bách Thảo) sau đó đem trồng trên phố. Trong các giống bản địa có cây Sấu, Cơm nguội, Vú trâu và một số giống khác. Sấu có quả ăn được song cây này có tán như hình nấm duyên dáng, lá hình mắt nai rất đẹp nên sấu là trường hợp ngoại lệ duy nhất được chọn.

Còn Vú trâu ngoài đáp ứng đủ mọi tiêu chí thì thân lại thẳng và cao, ngọn vượt lên mái các nhà mặt phố khi đó vì thế khi hoa nở mùi hăng hắc chỉ thoang thoảng, không gây khó chịu. Đầu thế kỷ 20, chính quyền thành phố trồng Vú trâu ở phố Quan Thánh, sau đó trồng rải rác ở một vài tuyến phố. Thập niên 1920 khi phố Nguyễn Du hình thành họ trồng rất nhiều Vú trâu ở phố này.

Cây trên phố Hà Nội nở vào các mùa khác nhau và mùi cũng khác nhau, Sấu có mùi thơm chua, Sưa thơm nhẹ, Bằng lăng có chút đăng đắng, Muồng vàng dịu dàng…song mùi thơm của các giống này thường quẩn quanh trong phạm vi hẹp, không lan tỏa xa như Hoàng lan và Vú trâu.

Vì Hoàng lan tượng trưng cho sự sang trọng nên chỉ được trồng trong công sở, khuôn viên các biệt thự. Chính quyền không trồng Hoàng lan trên hè phố sợ trẻ con leo trèo hái hoa có thể nguy hiểm tính mạng.

Hoàng lan đi vào văn thơ một thời, nhà văn Khái Hưng của nhóm Tự lực văn đoàn có truyện ngắn “Dưới bóng cây hoàng lan” vô cùng thơ và lãng mạn. Thời bao cấp nhiều biệt thự trở thành nơi sinh sống của nhiều hộ và người ta đã chặt bỏ hoa giấy, Hoàng lan để lấy đất làm thêm chỗ ở, làm bếp, nhà xe. Và ngày hôm nay, ở Hà Nội chỉ còn rất ít cây quí tộc này.

Hoa Vú trâu-hoa Sữa cũng vào thơ nhạc khá nhiều nhưng không dành riêng cho tầng lớp nào mà trở thành đặc trưng của Hà Nội. Trong bài thơ “Im lặng đêm Hà Nội” của nhà thơ Phạm Thị Ngọc Liên có câu: “Chỉ còn mùi hoa sữa nồng nàn/ Trong căn phòng nhỏ bé/Đêm cuối thu trăng nhạt/Sương mù”.

Với ca khúc “Nhớ mùa thu Hà Nội” nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết: “Mùa thu Hà Nội/Mùa hoa sữa về/Thơm từng ngọn gió” và còn rất nhiều bài thơ, khúc nhạc có mùi hương hoa Sữa-Vú trâu.

Dù mùi hoa này từng bị các địa phương “kết tội” song một số phố mới Hà Nội vẫn tiếp tục trồng bởi mùi của nó là dấu hiệu đầu thu mang mác và như một đặc trưng phố thị.

Nguyễn Ngọc Tiến/vovgiaothong.vn

Ý kiến của bạn

Tags:

Hà Nội Sống và Yêu