Tài xế xe tải bị ép trở thành “đối tác”: Mô hình bóc lột, gian lận và mối lo an toàn

Đối mặt áp lực và bất công 

“Đây không còn là bí mật, mọi thứ đã vượt tầm kiểm soát”

“Chúng tôi thấy bất lực, phẫn nộ, nhiều người đang lâm vào cảnh phá sản”.

“Giữa tình trạng này, không ai có thể yên tâm khi lái xe trên cao tốc”

Đây chỉ là số ít trong hàng ngàn lời kêu cứu của các tài xế xe tải tại Canada, những người đang đối mặt với tình trạng bóc lột sức lao động, bị trả lương thấp và làm việc trong môi trường thiếu an toàn.

Karanveer Singh là một trong số đó. Hầu hết thời gian, anh chạy xe trên những cung đường dài, vận chuyển hàng hóa từ Canada sang Mỹ. Singh đến Canada năm 18 tuổi dưới diện du học sinh, mang theo giấc mơ về một môi trường tuân thủ luật pháp và tôn trọng lao động: “Tôi tưởng mình đến một nơi luật lệ được thực thi nghiêm túc. Nhưng mọi giấc mơ đều tan vỡ,”

Câu chuyện của Singh là ví dụ điển hình cho hàng loạt vấn đề đang nhấn chìm ngành vận tải Canada. Đó là nạn ăn chặn tiền lương, điều kiện làm việc thiếu an toàn và phân loại lao động sai lệch. Trong đó, tài xế bị buộc phải làm việc như đối tác độc lập dù thực chất là nhân viên chính thức. Karanveer Singh bức xúc: “Tài xế xe tải là xương sống của đất nước. Nhưng hãy nhìn cách họ đang bị đối xử mà xem. Chúng tôi bị ăn chặn tiền lương, bị bóc lột. Nhiều người đã bỏ nghề vì quá áp lực và tổn thương”.

Liên minh Vận tải Canada, tổ chức đại diện cho hơn 4.500 doanh nghiệp vận tải cáo buộc, chính mô hình kinh doanh mới nổi có tên gọi Driver Inc là nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng toàn ngành. Theo thống kê hiện có tới 1/3 công ty và tài xế đang hoạt động theo mô hình phi chính thức này.

Lách luật hay hợp pháp hóa bóc lột?

Theo mô hình Driver Inc, các tài xế xe tải không được tuyển dụng dưới dạng nhân viên, mà được yêu cầu tự thành lập công ty riêng và "bán dịch vụ lái xe" cho các công ty vận tải. Dưới danh nghĩa là đối tác độc lập, họ không được bảo vệ quyền lao động: không có lương tối thiểu, không được trả lương làm thêm, chế độ nghỉ phép hay bảo hiểm.

Ông Stephen Laskowski, Chủ tịch Liên minh Vận tải Canada, cho rằng mô hình này khiến nhà nước mất khoảng 1 tỷ USD tiền thuế, đồng thời tạo ra lợi thế cạnh tranh 30% cho những công ty lách luật, đẩy các doanh nghiệp làm ăn chân chính đến bờ vực phá sản: “Tôi đã nhiều lần đề xuất chính phủ thu thuế đúng với luật. Nhưng câu trả lời gần như là sự im lặng”

Liên minh Vận tải kêu gọi Cơ quan Thuế Canada xử phạt các công ty lạm dụng lao động hợp đồng. Tuy nhiên, một luật sư cảnh báo biện pháp này có thể gây quá tải, trong khi các đối tượng lách luật tinh vi vẫn dễ dàng né tránh nhờ công ty vỏ bọc.

Trong khi đó, tài xế xe tải Karanveer Singh cho biết các công ty vận tải cố tình nhắm mục tiêu vào lao động nhập cư mới vì họ dễ bị tổn thương, thiếu kinh nghiệm và đang rất cần việc làm. Anh chia sẻ, chính mình khi mới vào nghề cũng chẳng biết gì, không rõ luật chơi và không biết hỏi ai, chỉ vui vì được tuyển dụng.Tuy nhiên, những công việc đầu tiên lại không hề được trả lương như thỏa thuận. Singh khẳng định, các công ty này biết rõ họ đang làm gì và chỉ cần thay thế người tài xế cũ bằng một người nhập cư mới.

Hiện tại, Singh đang làm việc cho một công ty là thành viên của nhóm ‘Công lý cho Tài xế xe tải’, một tổ chức chuyên hỗ trợ các tài xế bị nợ lương, bị phân loại sai hay bị bóc lột: “Nhà chức trách dường như vẫn để mặc những công ty lừa đảo hoạt động. Họ biết các doanh nghiệp này đang trả lương thấp và bóc lột người lao động. Nhưng họ vẫn để mặc, miễn là hàng hóa được giao đúng hạn”

Bên cạnh vấn đề thuế và quyền lợi người lao động, mô hình Driver Inc còn bị cho là đe dọa nghiêm trọng đến an toàn giao thông. Nhiều tài xế kỳ cựu nghi ngờ các công ty theo mô hình này đang cắt giảm chi phí bảo trì xe và lơ là khâu huấn luyện tài xế nhằm tiết kiệm tối đa, dẫn đến nguy cơ tai nạn tăng cao.

Ông Mark Seymour, Giám đốc điều hành Tập đoàn Crisca Transportation, cảnh báo nếu chính phủ không siết chặt thực thi quy định, hệ thống sẽ tiếp tục bị lợi dụng. Theo ông, các doanh nghiệp làm ăn chân chính sẽ không thể trụ vững trước sự cạnh tranh từ những đối thủ hoạt động trong nền kinh tế ngầm, phớt lờ tiêu chuẩn an toàn và trách nhiệm với người lao động.

Bộ Lao động Canada cho biết đang triển khai các biện pháp, bao gồm thành lập đội thanh tra chuyên trách ngành vận tải và phối hợp chặt chẽ với Cơ quan Thuế (CRA). Tuy nhiên, Liên minh Vận tải Canada nhấn mạnh: cần hành động ngay lập tức, vì ngành vận tải đang trong tình trạng khủng hoảng.

Tại Việt Nam, tài xế xe tải cũng là một trong những nhóm lao động vất vả nhất. Dù không tồn tại mô hình Driver Inc như ở Canada, nhưng nhiều tài xế xe tải Việt Nam cũng đang chịu áp lực không nhỏ: cường độ làm việc cao, thu nhập bấp bênh, thiếu chế độ bảo hiểm, trong khi rủi ro tai nạn và va chạm giao thông luôn hiện hữu.

Để đảm bảo quyền lợi và thu hút lao động bền vững cho ngành vận tải, Việt Nam cần sớm có cơ chế giám sát việc thực hiện hợp đồng lao động trong lĩnh vực này, đồng thời nâng cao điều kiện làm việc và đời sống của tài xế. Họ không chỉ là người điều khiển phương tiện, mà còn là mắt xích quan trọng đảm bảo chuỗi cung ứng hàng hóa vận hành an toàn và hiệu quả mỗi ngày.

Những vấn đề mà ngành vận tải Canada đang đối mặt, như gian lận tiền lương và xem nhẹ quyền lợi tài xế cũng là bài học cảnh báo cho Việt Nam, nơi việc bảo vệ quyền lợi và an sinh cho tài xế vẫn còn nhiều khoảng trống cần được lấp đầy.