Phân luồng học nghề từ cấp THPT, làm gì để thay đổi rõ nét?

Con số này bao gồm cả các trường hợp được xét tuyển thẳng, học trường tư, trường quốc tế, học sinh học nghề. Tỉ lệ học sinh không thi vào THPT trường công ở TP.HCM năm nay là chưa tới 14%.

Trong khi đó,  Đề án 522 của Thủ tướng Chính phủ đã xác định mục tiêu là đến năm 2025, có ít nhất 40% số học sinh tốt nghiệp THCS tiếp tục học tập tại các cơ sở GDNN, đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp. Còn đối với các địa phương có điều kiện kinh tế- xã hội đặc biệt khó khăn thì đạt ít nhất là 30%.

Chủ trương phân luồng học sinh sau THCS đã được xác định trong Nghị quyết của Đảng, được cụ thể hóa trong Chiến lược phát triển giáo dục năm 2011-2020 và các quy định của Thủ tướng Chính phủ. Nhưng vì sao đến nay, phân luồng sau THCS vẫn chưa đạt mục tiêu? Cần làm gì để tạo thay đổi rõ nét?

Đón nghe: Diễn đàn 91 với chủ đề: Phân luồng học nghề từ cấp THPT, làm gì để thay đổi rõ nét? 12h30 thứ Năm (19/6), trực tiếp trên FM91 và vovgiaothong.vn, phát lại lúc 16h thứ Bảy và Chủ nhật. 

Cùng sự tham gia của các vị khách mời: Ông Hoàng Ngọc Vinh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT và PGS.TS Phạm Mạnh Hà, Giảng viên cao cấp Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội.

 Hơn 80% lao động có trình độ dưới chuẩn, trường nghề vẫn ế

Báo cáo điều tra lao động và việc làm Việt Nam năm 2021 của Tổng cục Thống kê cho thấy: trong số lực lượng lao động đang làm việc thì 15% lao động có trình độ cao đẳng và đại học; 6,8% lao động qua dạy nghề với thời gian đào tạo dưới 1 năm, còn hơn 80% lao động có trình độ dưới chuẩn. 

Còn theo thống kê của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, tỷ lệ học sinh sau khi tốt nghiệp THCS vào học tại trường nghề chỉ đạt từ 19-21% và sau tốt nghiệp THPT chỉ đạt khoảng 22-23%. Tỷ lệ này còn cách khá xa so với muc tiêu đặt ra tại Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 – 2025”, bởi đề án này đặt ra mục tiêu phấn đấu ít nhất 40% học sinh tốt nghiệp THCS chuyển sang học trường nghề trình độ sơ cấp, trung cấp; đối với các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn đạt ít nhất 30%; phấn đấu ít nhất 45% học sinh tốt nghiệp THPT tiếp tục nghề trình độ cao đẳng; đối với các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn đạt ít nhất 35%.

Trong khi trường nghề thì “ế” thì cuộc đua vào cấp 3 công lập năm nào cũng rất nóng bỏng, gay gắt. Số liệu của Sở Giáo dục và Đào tạo hà Nội công bố mới đây cho thấy, trong số gần 105.000 thí sinh đăng ký dự thi lớp 10 THPT Hà Nội, thì chỉ tiêu đỗ khoảng 72.000 em, nghĩa là khoảng 33.000 em sẽ không có suất vào công lập. Trong đó tỷ lệ chọi cao nhất thuộc về trường THPT Yên Hòa (Cầu Giấy), với tỷ lệ chọi khoảng 1/2,44, tức trung bình gần ba thí sinh dự thi mới có một em đỗ.

Chuyên gia giáo dục Nguyễn Quốc Vương nhận định: "Việc hơn 33 nghìn em không có suất vào lớp 10 công lập phản ánh một thực tế khách quan, nguồn cung trường lớp chưa đủ đáp ứng nhu cầu. Nhưng điều đáng nói là nhiều gia đình vẫn coi thi vào 10 như một ‘cuộc chiến một mất một còn’, dẫn đến tâm lý nếu trượt thì coi như... hết cơ hội”.

Ông Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên, Bộ GD-ĐT cho hay, nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát chủ yếu từ nhận thức của nhiều phụ huynh không muốn cho con học nghề từ sớm, và ai cũng mong con mình có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông để có thể vào học đại học.

Mặt khác, theo Bộ Luật Lao động hiện hành, người lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi chỉ được làm một số công việc hạn chế. Do đó, có thực tế là nhiều em học sinh sau tốt nghiệp trung cấp chỉ mới 16-17 tuổi nên doanh nghiệp ngần ngại tuyển dụng. Theo ông Bình, có thể nói đây cũng là điểm nghẽn mà Đảng và Nhà nước cần xem xét điều chỉnh để công tác phân luồng được thuận lợi hơn.

Còn ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội giáo dục Nghề nghiệp TP.HCM, công tác phân luồng của nước ta hiện nay chưa đạt được như kỳ vọng bởi công tác phân luồng tại các địa phương chưa đồng bộ. Tại nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp, công tác đào tạo còn rời rạc, cơ sở vật chất hạn chế. Bên cạnh đó, việc dạy văn hóa trong trường nghề hiện nay còn nhiều vướng mắc, chưa đi vào thống nhất... Những lý do này khiến nhiều phụ huynh, học sinh ngần ngại chọn học tại cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Đảm bảo cơ hội việc làm, chìa khóa để thu hút học sinh học nghề

Để cải thiện tỷ lệ học sinh lựa chọn học nghề, thay vì thi vào lớp 10 công lập hoặc vào đại học, mới đây Bộ GD-ĐT đã công bố dự thảo Nghị định quy định về hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục với nhiêu điểm mới. Theo đó, tất cả học sinh có thể chuyển đổi giữa giáo dục phổ thông và giáo dục nghề nghiệp, giữa giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên một cách thuận lợi theo quy định của pháp luật và được tạo điều kiện học tập suốt đời.

Bên cạnh đó, trong quy định về biện pháp phân luồng, dự thảo nhấn mạnh nội dung cần tổ chức liên kết giữa trường phổ thông với trường nghề, giữa doanh nghiệp với trường đại học, cao đẳng, trung cấp nghề để học sinh được học văn hóa kết hợp với học nghề.

Dự thảo cũng nêu rõ việc cần xây dựng các môn học lựa chọn, môn học tự chọn và chuyên đề giáo dục hướng nghiệp, đồng thời tổ chức hoạt động khảo sát, đánh giá năng lực, sở trường và nguyện vọng của học sinh làm cơ sở cho việc định hướng phân luồng hiệu quả trong nhà trường.

Còn tại các trường nghề, thời gian gần đây cũng đã có những động thái để thu hút học sinh. Phó Giám đốc Sở GD-ĐT TP HCM Nguyễn Hoài Nam cho biết, công tác tuyển sinh và đào tạo của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên ở TP HCM được chú trọng thực hiện theo 4 nhóm ngành công nghiệp trọng yếu, 9 nhóm ngành dịch vụ chủ yếu của thành phố và các ngành tự do dịch chuyển lao động trong khối ASEAN. Định kỳ hàng năm, Sở GD-ĐT triển khai công tác hướng nghiệp, phân luồng học sinh sau tốt nghiệp bậc trung học đến tất cả các trường trung học cơ sở, trung học phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn Thành phố.

Ông Phạm Khương Duy, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT tỉnh Vĩnh Phúc chia sẻ, tỉnh đang hướng việc đào tạo nhân lực có chất xám, tay nghề cao đáp ứng nhu cầu nhân lực tại chỗ, phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn. Do đó, nếu có những cơ chế ràng buộc rõ ràng, cụ thể thì việc phân luồng, hướng nghiệp tại các trường phổ thông sẽ có tác động tốt hơn đến nhận thức của học sinh, phụ huynh.

Còn TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam kiến nghị, cần phân hệ giáo dục nghề nghiệp theo các trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng đều thuộc bậc giáo dục nghề nghiệp; bổ sung luồng trung học hướng nghiệp vào chương trình giáo dục phổ thông 2018, thời gian đào tạo 3 năm; bổ sung các môn học nghề từ chương trình trung cấp nghề vào các nội dung tự chọn của chương trình phổ thông 2018 để mở ra cơ hội cho các trường trung học phổ thông chủ động xây dựng các “tổ hợp môn học” mang “định hướng nghề nghiệp” sâu hơn, đa dạng hơn...

Đặc biệt, một số ý kiến cũng nhấn mạnh, cần tháo gỡ điểm nghẽn về độ tuổi lao động ở một số ngành nghề, bởi nếu hạn chế việc làm với đối tượng từ đủ 15 đến 18 tuổi sẽ làm hạn chế cơ hội việc làm cho những người tốt nghiệp trường nghề khi mời 16-17 tuổi.

Một số ý kiến cho rằng, khi việc hướng nghiệp được quan tâm, nhất là cơ hội việc làm, cơ hội học tập suốt đời được mở ra với đối tượng học nghề, học sinh sẽ có định hướng tốt hơn khi lựa chọn học nghề sau khi tốt nghiệp THCS, THPT.