Gỡ khó cho những dự án nghìn tỷ ở Cần Thơ

Điểm chung của các Dự án này đều gặp khó khăn ở khâu GPMB. Nút thắt này đã làm hạn chế lớn tốc độ hoàn thiện thiết chế hạ tầng của thành phố.

Chạy dọc rạch Xẻo Nhum đoạn qua phường An Khánh, quận Ninh Kiều mùa này, nước kiệt làm trơ lòng kênh, để lộ ra hai hàng ta-luy được xây ngắt khúc. Người dân địa phương nói, đó là cống hộp để điều tiết nước nhưng bị thi công dang dở, hiện chiều sâu của dãy cống này chỉ cao 2 tấc nên chẳng giúp ích gì được cho con rạch đen ngòm và hôi thối. Xẻo Nhum là 1 trong 14 con rạch được Ban quản lý dự án ODA TP. Cần Thơ tiến hành cải tạo nhằm chỉnh trang đô thị và tăng khả năng điều tiết nước, là một Hợp phần nằm trong Dự án 3 (Dự án phát triển TP Cần Thơ và tăng cường khả năng thích ứng đô thị).

Dự án 3 được thực hiện trong 6 năm (2016 -2022) với 45 hợp phần từ nguồn vốn vay 9.000 tỷ đồng của Ngân hàng thế giới. Nhưng đến ngày kết thúc hợp đồng (30/6/2024),  TP.Cần Thơ chỉ mới thực hiện xong 42/45 hợp phần. Trong đó, chậm trễ và có nguy cơ lãng phí nhất là hợp phần Dự án cải tạo 14 tuyến rạch.

Dự án này được chia làm 3 gói thầu, mỗi gói có giá từ khoảng 190 - 400 tỷ đồng, nay mới đạt 43%, 41% và 10% khối lượng. Có nơi chỉ mới nạo vét lòng kênh, có nơi xây cống hộp dở dang, tình trạng ô nhiễm chưa được kiểm soát và đường giao thông đi lại của người dân thì bị xáo trộn.

Ông Trần Thanh Tạo, ngụ phường An Khánh chán nản cho biết: “Nếu mà cải tạo thông suốt thì hiệu quả, nhưng hiện giờ con rạch này còn nhiều đoạn chưa thông nên vẫn ô nhiễm như thường. Phía trong còn nhiều đoạn chưa giải phóng mặt bằng được. Nếu làm mà dở dang như vầy thì khỏi làm tốt hơn”.

Đứng thứ hai là tốp 4 Dự án giao thông trọng điểm của thành phố, gồm: Dự án Nâng cấp và mở rộng đường tỉnh 918 nối quận Bình Thủy với huyện Phong Điền ( vốn 1.000 tỷ), Dự án Nâng cấp và mở rộng tỉnh lộ 917 (vốn 1.200 tỷ), Dự án đường tỉnh 921 và đường tỉnh 923. Cả 4 con đường này đều chậm tiến độ đã khiến cho người dân “nóng ruột”, người trong cuộc cũng bối rối vì chưa dám giao mặt bằng.

Một hộ dân nằm trong vùng ảnh hưởng chờ đợi bồi thường, bày tỏ: “Tôi chờ hoài, ở đây nhiều hộ đã được bồi hoàn, còn tôi chờ hoài không thấy, cũng chẳng ai nói gì. Tôi cũng trông bồi hoàn sớm rồi tôi giao mặt bằng cho, chứ chưa có gì thì chưa giao mặt bằng được”.   

Ông Lê Tiến Dũng – Giám đốc Sở Xây dựng TP. Cần Thơ cho biết, cái khó đầu tiên của 4 dự án này là vướng mắc về công tác bồi thường vì có nơi, địa phương vẫn chưa có nền để bố trí tái định cư. Từ đó, nhiều gói thầu bị “tắc nghẽn”, máy móc không thể vào thi công. Bên cạnh đó, thiếu VLXD cũng là vấn đề lớn:

“Hiện nay, khó khăn, vướng mắc lớn nhất của các dự án này là nguồn vật liệu san lấp cát nền. Vật liệu cát nền đang tập trung vô cho các tuyến cao tốc nên đôi khi, từng lúc 04 dự án này gặp nhiều khó khăn. Nhưng chúng tôi cố gắng chỉ đạo đơn vị thi công, nỗ lực đến cuối năm 2025 là thông xe cho cả 4 tuyến đường tỉnh này để phục vụ nhu cầu phát triển của thành phố”.

Ngoài ra, TP. Cần Thơ còn hai dự án “khủng” có mức đầu tư 11.000 tỷ đồng đang bị đình trệ, đó là: đường Vành đai phía Tây và Dự án mở rộng QL91, đều sử dụng dụng ngân sách TW và địa phương. Đối với Dự án Đường vành đai phía Tây có mức đầu tư hơn 3.000 tỷ đồng, dự kiến hoàn thành năm 2026, đang gặp khó cả về mặt bằng và vốn.

Toàn dự án chỉ mới có 50% số hộ nhận tiền đền bù nhưng đã “cạn kiệt” 100% tổng số tiền cho GPMT được duyệt, công tác đắp nền đường thì rất chậm do thiếu cát và giá cát tăng cao. Còn Dự án Nâng cấp Quốc lộ 91 thì được đầu tư 7.000 tỷ, có tới 1.000 hộ dân bị ảnh hưởng mà đến nay chỉ mới bồi thường 100 trường hợp, chưa di dời các hạ tầng kỹ thuật để bàn giao mặt bằng. Đã hơn hai lần ấn định ngày khởi công, nhưng đều bị đình lại.

Ông Trương Cảnh Tuyên – Chủ tịch UBND TP.Cần Thơ nhấn mạnh: “Đối với Dự án Nâng cấp QL91, đề nghị quận Ninh Kiều, quận Bình Thủy, Trung tâm Phát triển quỹ đất và Chủ đầu tư phải khẩn trương rà soát và quyết toán ngay chi phí đã thực hiện trong thời gian trước đây. Nếu chúng ta quyết toán không kịp thời thì để nhập nhằng. Xây dựng kế hoạch phân công “5 rõ” (Rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ kết quả). Đẩy nhanh tiến độ thẩm định hồ sơ dự án và đẩy nhanh tiến độ tái định cư tập trung”.

Giai đoạn 2021-2025, TP. Cần Thơ triển khai 8 dự án giao thông trọng điểm  để từng bước hoàn thiện kết cấu hạ tầng giao thông liên vùng và liên vận quốc tế. Nhưng rất nhiều trong số này bị chậm tiến độ do GPMT chưa xong. Nguyên nhân của việc này được nhận định là do cán bộ thiếu kinh nghiệm, vướng mắc cơ chế vốn. Công tác khảo sát, thu thập số liệu chưa chuẩn xác, đặc biệt liên quan tới giải phóng mặt bằng. Nhiều dự án phải điều chỉnh, đội vốn, mất nhiều thời gian. Một số chủ đầu tư năng lực còn hạn chế.

Chậm trễ tiến độ xây dựng cũng dẫn đến tiến độ giải ngân chậm. Năm tháng đầu năm, Cần Thơ mới giải ngân đạt 11% kế hoạch năm, thấp so tỷ lệ bình quân chung cả nước. Trong đó có 20 đơn vị tỷ lệ giải ngân đạt dưới 14% bị lãnh đạo UBND thành phố Cần Thơ phê bình nghiêm khắc người đứng đầu.

Giải pháp hiện nay của thành phố Cần Thơ, đối với trường hợp đánh giá chậm tiến độ theo kế hoạch thì tổ chức làm việc tăng ca hoặc có biện pháp chế tài, xử lý đối với nhà thầu chậm tiến độ, đảm bảo giải ngân hết kế hoạch vốn đã bố trí. Đơn vị được giao nhiệm vụ GPMB phải có biện pháp phù hợp và kế hoạch thực hiện hoàn thành công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, bàn giao toàn bộ mặt bằng cho nhà thầu thi công, đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án và kết quả giải ngân.

Đã hơn một lần, trong các cuộc tiếp xúc cử tri, nhân dân TP. Cần Thơ bày tỏ quan tâm và lo ngại một số dự án đầu tư công được phân bổ nguồn vốn lớn, triển khai trong nhiều năm nhưng chưa thể đưa vào sử dụng.

Tình trạng này gây lãng phí xã hội, lãng phí vốn đầu tư công và cản trở phát triển kinh tế địa phương. TP.Cần Thơ cũng chỉ ra được “nhược điểm” khiến nhiều dự án chậm tiến độ và đề ra giải pháp khắc phục. Thiết nghĩ, giải pháp này cần được đổi mới để đạt được hiệu quả, góp phần đẩy nhanh các dự án đang triển khai.

Giải phóng mặt bằng được coi là một trong những “chìa khóa” quan trọng góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án và tạo động lực thu hút đầu tư. Người dân không thể dọn nhà đi với đôi bàn tay trắng, rồi chờ bồi hoàn được chi trả ở khoảng thời gian xa lắc xa lơ sau đó. Tinh thần của Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 (khóa XIII) cũng yêu cầu phải bố trí nền tái định cư trước khi thu hồi đất của các hộ bị ảnh hưởng. Nhưng thực tế chúng ta thấy, nhiều Dự án vẫn chưa có sẵn quỹ đất tái định cư.

Một yếu tố chủ quan khác là cán bộ đo đạc không chính xác số lượng và diện tích thường bồi, đến khi triển khai mới biết số tiền chi trả không thấm vào đâu so với số lượng bị ảnh hưởng thực tế. Kéo theo nhiều hệ lụy sau đó, lớp ngồi chờ thi công, lớp thì lo điều chỉnh Dự án xin đội vốn, gom lại mất gần cả năm trời cho việc hoàn thiện hồ sơ dự án.

Thiết nghĩ, đã đến lúc chúng ta nên thay đổi phương pháp trong công tác giải phóng mặt bằng, bằng cách tách dự án giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập. Trước đây chúng ta chỉ quy định có 2 bước, chuẩn bị đầu tư và thực hiện dự án. Bây giờ tách ra làm 3 bước là: chuẩn bị đầu tư, chuẩn bị dự án và thực hiện dự án. Như vậy giải phóng mặt bằng nằm ở phần chuẩn bị dự án, thực hiện song song với khâu làm thủ tục đầu tư. Khi làm xong thủ tục đầu tư là có thể thực hiện được ngay, thay vì phải xong quyết định đầu tư mới được làm giải phóng mặt bằng.

Đây là một cuộc cải cách rất lớn, góp phần đẩy nhanh quá trình triển khai thực hiện và hoàn thành dự án đầu tư công. Tuy nhiên, cần có cơ chế và quy định tránh tình trạng lạm dụng việc tách giải phóng mặt bằng xong, để đất trống không sử dụng hoặc tách xong lại dùng vào mục đích khác.

Để làm tốt khâu GPMB, địa phương cũng cần tập trung sử dụng nguồn nhân lực hiệu quả. Việc đo đạc địa chính phục vụ giải phóng mặt bằng nên lựa chọn kỹ đơn vị tư vấn có năng lực, kinh nghiệm để hợp đồng đo đạc và tổ chức nghiệm thu đúng theo quy định. Tránh thực hiện không đúng quy trình, thủ tục dẫn đến những sai sót, mất thời gian điều chỉnh.

Một trong những chính sách GPMB nhân văn nhất vẫn là quan tâm đến đối tượng có đất bị thu hồi khi họ mất sinh kế, trong khi nhân khẩu thì không có tay nghề. Tạo nơi ăn, chốn ở tử tế và giới thiệu việc làm, hoặc hỗ trợ sinh kế mới cho người bị ảnh hưởng trong vùng dự án luôn là quyết sách đươc Chính phủ nhắc nhở các địa phương phải làm.

Các dự án giao thông đang triển khai tại TP Cần Thơ hầu hết đã sẵn sàng về nguốn vốn, chỉ có có khó ở khâu GPMB. Lúc này địa phương cần phát huy vai trò và năng lực điều hành để sớm khắc phục khón khăn, cán đích công trình để đưa vào khai thác, sử dụng.