Gỡ “điểm nghẽn” cho y tế cơ sở

Nhắc đến trạm y tế xã, phường… từ lâu, người ta mặc định chức năng thường thấy của cơ quan này chỉ là rửa vết thương hoặc tiêm chủng vắc xin phòng bệnh. Cho đến khi đại dịch COVID-19 bùng phát, y tế cơ sở trở thành lực lượng then chốt trong công tác phát hiện và quản lý F0.

Nếu giai đoạn 1998 - 2004, mỗi địa phương trong thành phố chỉ có 1 đơn vị sự nghiệp y tế duy nhất là trung tâm y tế thì đến nay, con số này đã tăng lên 12 đơn vị với 990 giường/địa phương. Thành phố Cần Thơ 80 trạm y tế xã, phường, thị trấn và tất cả đều thực hiện đầy đủ các chức năng về y tế dự phòng, khám bệnh, chữa bệnh phục hồi chức năng.

Ông Lê Bá Phước– ngụ tại xã Nhơn Nghĩa cho biết: Thứ 7 hay Chủ nhật cũng đều có người trực để khám bệnh. Bản thân mình cũng cảm thấy thuốc ở đây uống vào rất hiệu quả cho bản thân nên cũng thường xuyên chọn BV huyện điều trị bệnh.

Y tế cơ sở ghi dấu ấn rõ rệt với việc thực hiện tốt chính sách bảo hiểm y tế. Trong vòng 12 năm (2010 - 2022), tỷ lệ dân số tham gia bảo hiểm y tế đã tăng từ 44% lên 92%. Hiện, 100% cơ sở trạm y tế đã đủ khả năng khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế, chia sẻ đến hơn 35% lượt khám bệnh của thành phố. Tính đến năm 2023, tổng số nhân viên y tế cơ sở là 1.950 người. Thành phố đã triển khai Đề án đào tạo, tuyển dụng phát triển nguồn nhân lực ngành Y tế đoạn 2016 – 2020, đào tạo hơn 600 bác sĩ theo địa chỉ sử dụng.

Ông Dương Tấn Hiển – Phó Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ cho biết thêm: Triển khai chương trình phục hồi kinh tế - xã hội của Chính phủ năm 2022-2023 thì trong đây có Dự án đào tư, nâng cấp, cải tạo và mua sắm trang thiết bị cho 9 trung tâm y tế tuyến huyện với tổng số tiền 135 tỷ đồng. 80 trạm y tế xã của thành phố đều được xây dựng kiên cố và có phòng chức năng để thực hiện chuyên môn giúp cho công tác quản lý bệnh xã hội, khám chữa bệnh rất tốt và thực hiện các mục tiêu quốc gia về y tế.

Tuy nhiên, hệ thống y tế cơ sở của thành phố Cần Thơ vẫn còn những bất cập mà 20 năm qua chưa cải thiện, thể hiện ở việc đầu tư nguồn “tài nguyên” cho mạng lưới này. Còn một bộ phận nhân viên y tế vẫn chưa đủ trình độ để thực hiện chuyên môn khám và điều trị bệnh, càng không đủ điều kiện cấp chứng chỉ để sử dụng các trang thiết bị như máy siêu âm, máy điện tim. Khả năng đáp ứng các dịch vụ y của hệ thống y tế cơ sở rất chậm so với nhu cầu, nhất là trong tình hình nhóm bệnh: tim mạch, tiểu đường, ung thư… ngày càng gia tăng.

Bên cạnh đó, trình độ nhân lực y tế dự phòng còn thiếu và yếu, thu nhập của nhân viên trạm y tế thấp vì chỉ có lương. Thiết bị và danh mục thuốc chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phục vụ người bệnh dẫn đến khả năng thu hút bệnh nhân thấp. Một điều đáng lưu tâm, các nhiệm vụ của hệ thống y tế cơ sở ngày càng nhiều và đa dạng.

Công tác hành chính, giấy tờ chiếm khá nhiều thời gian làm việc của nhân viên y tế. Trình độ công nghệ thông tin của nhân sự tại trạm y tế còn thấp nên gặp khó khăn trong triển khai các phần mềm và thực hiện hồ sơ sức khỏe điện tử. Để khắc phụ những tồn tại này, trong giai đoạn tiếp theo, Cần Thơ phải thực hiện 6 nhiệm vụ trọng tâm.

Ông Phạm Văn Hiểu – Chủ tịch HĐND thành phố Cần Thơ cho biết: Chú trọng đầu tư hệ thống y tế cơ sở theo hướng tinh gọn hiệu quả. Bảo đảm sự chỉ đạo thống nhất xuyên suốt về chuyên môn nghiệp vụ. Có chính sách hỗ trợ thích đáng để cán bộ y tế yên tâm công tác. Triển khai tốt bộ tiêu chí quốc gia về y tế xã, phấn đấu đạt 100% xã phường đạt tiêu chí quốc gia về y tế xã. Tăng cường đầu tư cở vật chất, trang thiết bị, nguồn nhân lực để tạo chuyển biến rõ rệt trong công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Với vai trò là thành phố trung tâm, Cần Thơ đang hướng đến mục tiêu đứng đầu ĐBSCL về y tế. Ngoài các bệnh viện tuyến cuối thì thành phố cũng đang tập trung cho y tế cơ sở để hệ thống này thích ứng với sự phát triển của xã hội và sự thay đổi của cơ cấu bệnh tật. Từ đó mới giúp giảm tải tình trạng quá tải ở một số bệnh viện tuyến trên.

Vòng luẩn quẩn của y tế cơ sở là không có bệnh nhân thì không có bác sĩ, không có bác sĩ thì không có bệnh nhân. Chính trong nhận thức của một bộ phận bác sĩ không chịu về trạm công tác, một bộ phận người dân không tin tưởng vào “tay nghề” của nhân viên y tế cơ sở… là những lý do để cho hệ thống này tồn tại mà chưa phát huy hết công năng.

***

Các chuyên gia trong ngành y tế ví câu chuyện trạm y tế cơ sở cứ lẩn quẩn giống như câu chuyện “con gà và quả trứng”. Không có bệnh nhân thì bác sĩ sẽ không về trạm y tế, bác sĩ không về trạm thì sẽ không có bệnh nhân. Không có thuốc thì bệnh nhân không đến trạm, bệnh nhân không đến thì trạm y tế sẽ không được cung ứng thuốc. Về bảo hiểm xã hội, khi trạm y tế ít bệnh nhân thì sẽ không được duyệt khám bảo hiểm y tế, không khám bảo hiểm y tế thì bệnh nhân không đến…

Trình độ của nhân viên trạm y tế còn hạn chế, danh mục thuốc, kỹ thuật ít... khiến người dân chưa thật sự tin tưởng đến trạm y tế khi ốm đau và thường vượt lên tuyến trên để khám, chữa bệnh. Cũng chính điều kiện cơ sở vật chất hạn chế đã khiến cho một bộ phận bác sĩ mới ra trường e ngại lựa chọn vì khó có cơ hội thăng tiến nghề nghiệp.

Trong lĩnh vực y tế, nhiều năm trở lại đây, đã xuất hiện mạnh mẽ mô hình bệnh viện tư nhân phối hợp với các bệnh viện công, giải quyết nhu cầu về khám chữa bệnh cho Nhân dân. Tuy vậy, hệ thống này vẫn không làm mờ nhạt vai trò “kiên cố” của mạng lưới y tế cơ sở. Với chức năng là “người gác cổng”, y tế cơ sở vẫn đảm bảo chức năng dự phòng và chăm sóc sức khỏe ban đầu tốt cho Nhân dân. Giảm thiểu quá tải cho bệnh viện tuyến trên. Nhưng trong tình hình mới, y tế cơ sở cũng phải được đầu tư mạnh mẽ thông qua giải pháp đồng bộ từ con người, cơ sở vật chất, thuốc men, trang thiết bị và chính sách để thích ứng.

Tại TP.HCM có một chính sách rất thiết thực là mở chương trình thí điểm đào tạo thực hành tại bệnh viện gắn liền với y tế cơ sở dành cho các bác sĩ mới tốt nghiệp. Bước đầu, mô hình này tăng cường nhân lực cho tuyến y tế cơ sở. Hình thành mô hình đào tạo mới cho bác sĩ mới ra trường thực hành tại bệnh viện đa khoa gắn với trạm y tế, sau 18 tháng thực hành, các bác sĩ có thể đảm nhận công việc tại các cơ sở điều trị lẫn các cơ sở y tế dự phòng. Đây có thể là một điển hình để các địa phương ĐBSCL học tập kinh nghiệm.

Tập trung nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ y tế bằng nhiều hình thức đào tạo lại, đào tạo bổ sung, luân chuyển bác sĩ tuyến trên về tuyến dưới nhằm thu hút người bệnh về tuyến xã. Việc đưa bác sĩ từ tuyến trên, kể cả tuyến trung ương về hướng dẫn, đào tạo bằng cách “cầm tay chỉ việc” cho cán bộ y tế tuyến cơ sở là rất cần thiết. Tăng chế độ đãi ngộ nhằm thu hút các y, bác sĩ về làm việc ở tuyến cơ sở.

Trong bối cảnh mô hình bệnh tật đang có nhiều thay đổi, đòi hỏi y tế tuyến cơ sở cũng phải thay đổi từ chỗ chỉ là "tuyến dưới" trở thành "trung tâm". Bảo đảm tất cả mọi người dân được sử dụng các dịch vụ y tế có chất lượng.

Một vấn đề khác cũng cần bàn đến, đó là ngân sách địa phương phải dành cho y tế cơ sở nhiều hơn, để trả lương nhân viên, để mua trang thiết bị. Suy cho cùng, bác sĩ có chuyên môn giỏi nhưng trạm y tế không có tài chính để đầu tư trang thiết bị cũng khó lòng hành nghề.

Sứ mệnh của ngành y tế là luôn hướng tới “bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân”. Người dân được khám sức khỏe định kỳ chứ không chỉ khám bệnh khi ốm đau; được khám sàng lọc để phát hiện sớm nguy cơ, mầm mống bệnh tật, điều trị kịp thời nhằm giảm đến mức thấp nhất chi phí điều trị; được tư vấn về sức khỏe, dinh dưỡng, phòng bệnh, nâng cao sức khỏe... tất cả nhu cầu này, y tế cơ sở là thích hợp nhất để “cầm tay trao vàng”. Đầu tư mạnh mẽ để nâng chất y tế cơ sở cốt là để đảm tất cả mọi người dân được sử dụng các dịch vụ y tế có chất lượng hơn.