Đua tài trên sông nước

Gắn bó với sông nước từ bao đời, cư dân nơi đây đã hun đúc nên những tập tục, tín ngưỡng và thú vui thể thao đặc trưng. Những cuộc đua tài trên sông nước vì thế không chỉ là hoạt động rèn luyện mà còn là cách người dân gửi gắm niềm tự hào, bản lĩnh và tình yêu với sông nước quê hương.

 Nhịp chèo văn hóa của người Khmer Nam Bộ

Từng nhịp chèo hăng say, đầy nhiệt huyết rẽ sóng phăng phăng, đưa chiếc ghe tiến về phía trước trong tiếng hò reo cổ vũ rộn ràng của bà con hai bên bờ. Đó là hình ảnh vô cùng quen thuộc trong những cuộc đua ghe ngo kịch tính của đồng bào Khmer Nam Bộ.

Với bà con đồng bào, chiếc ghe ngo mang nhiều ý nghĩa, giá trị văn hóa. Theo các bậc cao niên, xưa kia, để làm ra chiếc ghe ngo, người dân vào rừng tìm gỗ sao, làm lễ cúng Thần giữ rừng để được bình an vô sự rồi mới đốn cây. Họ phải dùng sức trâu hoặc voi kéo cây xuống sông, kết thành bè rồi thả theo dòng nước.

Cây sao đem về phải cưa, đục, đẽo, khoét thành chiếc ghe độc mộc. Sau này, ghe ngo được cải tiến nối thêm đầu và đuôi đều cong. Ghe Ngo có dầm riêng, làm theo nhiều kích cỡ tùy theo từng vị trí người bơi. Mũi và lái ghe được chạm trổ rất đẹp, thường là hình rắn, rồng hoặc những con vật có gắn nhiều huyền thoại trong tôn giáo cổ xưa.

Đại đức Danh Vũ Linh, trụ trì chùa Pôthi Răng Xây, phường Vị Tân, thành phố Cần Thơ nhớ lại: "Chiếc ghe ngo thì muốn đóng được nó thì chúng ta phải đóng bằng cây sao. Có một số chiếc ghe ngô mini thì đóng bằng một số cây gáo. Nếu mà chiếc mini thì chúng ta có thể chọn chiếc cây khoảng 30 năm trở lên. Còn cây lớn từ 80 năm hoặc là trên 100 năm. Nếu mà chiếc dài, chiếc bự hồi trước thì 27, 28 mét. Bây giờ người ta đóng có thể 30 hoặc là 34 mét. Còn chiếc mini thì có thể là đóng khoảng 14, 15 mét trở xuống. Thời xưa thì có làm cái ghe độc mộc thì chúng ta khoét, chúng ta móc nguyên cây. Sau này người ta mới cải cách lại, người ta đóng bằng ván. Xẻ ván ra tùy theo sở thích của mọi người."

Theo Đại đức Danh Vũ Linh, tùy vào kích thước ghe mà số tay bơi khác nhau, ghe lớn chở khoảng 60–65 người, ghe mini khoảng 14–15 người. Các tay bơi đều được tuyển chọn kỹ, đảm bảo sức khỏe, sự dẻo dai và tinh thần thể thao nhiệt huyết. Họ ngồi thành hàng đôi san sát nhau, có người cầm lái, người đứng mũi cầm dầm múa và hô hiệu lệnh. Với ghe lớn, còn có người chỉ huy phía trước, thổi kèn nhịp đôi hoặc ba để thúc nhịp chèo.

Ngày nay, ghe Ngo đã thay đổi nhiều so với trước, từ hình dáng đến cách chuẩn bị và thi đấu: "Thứ nhất là ghe mình bây giờ dài hơn và sự cần câu của hồi trước thì chúng ta sử dụng cần câu tre, cần câu ấy thì chúng ta có thể chơi được, nhưng bây giờ mình phải cần câu tràm hoặc mù ô, hoặc là cây sao đó. Cần câu là cây cây cây ở ngay giữa ghé, chạy xuôi theo giữa ghé, một cây xuôi dài về phía sau, một cây xuôi dài về phía trước, nó như vậy. Một năm thì chiếc lớn có thể tổ chức ít nhất là một lần lễ dịp Oóc Om Bóc còn chiếc ghe ngô mini thì nhiều hơn, nó dễ tổ chức hơn tại vì kinh phí mình tổ chức nó nhẹ hơn, tại vì nó ít người hơn."

Đua ghe Ngo là môn thể thao dân gian truyền thống của đồng bào dân tộc Khmer. Ban đầu, đây chỉ là một trò chơi dân gian diễn ra trong đêm cúng trăng, nhằm dâng lên các đấng thần tiên nơi cung trăng thưởng thức. Dần dần trò chơi này được nâng lên thành lễ hội, thu hút nhiều người tham dự.

Sắc màu lễ hội trên sông nước miền Tây

Ðể giành thắng lợi trong cuộc đua, các vận động viên phải tập bơi đúng kỹ thuật hàng tháng trời cho thật nhuần nhuyễn sau đó mới xuống ghe thực tập. Anh Danh Sóc Kha, thành viên đội đua ghe ngo chùa Pôthi Răng Xây kể lại:

"Cái truyền thống đưa cây ngo đối với đồng bào dân tộc Khmer là từ lúc sinh ra và biết, là cái đó nó ăn sâu vào trong máu. Hàng năm nói chung là mình có đi theo ông bà lúc mình còn nhỏ, cha mẹ để đi coi và cổ vũ đội ghé ưu thích của mình. Không khí rất là sôi động, rất là nhộn nhịp, nó rất là phấn khích trong lòng mình.

Được ngồi lên đó bây giờ thì phấn khích hơn nữa. Vì xong rồi nhưng mà có một sự đam mê trong tim mình rồi. Xong rồi cái ao ước của mình là làm sao để lớn lên, thực hiện được cái niềm đam mê nối tiếp ông bà, cha mẹ mình."

Còn với anh Danh Co, đua ghe Ngo không chỉ là niềm vui mà còn là cách để giữ gìn truyền thống của đồng bào. Dù mệt, dù vất vả, anh vẫn luôn muốn gắn bó với môn thể thao này, bởi trong từng nhịp chèo là cả một niềm tự hào và trách nhiệm gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Khmer: "Hồi đó thì nó vui hơn. Hồi đó là lúc mà nó chưa có xe cậu hay xe cô đi, toàn là đi võ máy vào kông hà. Bây giờ thì tiện nghi nó dễ lắm rồi. Mà muốn đi coi là coi. Tham gia cũng được 5-6 lần rồi. Thời xưa đi coi chơi không hà, chưa lần nào bơi. Từ từ lớn lên mới đi bơi. Bơi 3-4 phút mà tập 5 phút không hà. Bơi nhanh nhất của 2 phút mấy, 5 phút, bơi theo nhịp dầm người trước, tập riết hiểu nhau. Vừa vui vừa mệt, mình muốn tham gia để gữ truyền thống đồng bào."

Tuy ngày nay, không còn phù hợp trong việc đi lại và vận chuyển nhưng ghe Ngo vẫn được bà con bảo lưu, dùng để đua trong các dịp lễ hội truyền thống. Ðến ngày nay, đua ghe Ngo vẫn được tổ chức khắp nơi ở ÐBSCL vào dịp Lễ Ok-om-bok và những lễ hội quan trọng khác.

Đại đức Danh Vũ Linh, chia sẻ: "Qua sự đua ghe ngo thì sự mong muốn của đồng bào Phật tử chúng ta là đồng bào dân tộc Khmer là muốn có sự đòan kết, giao lưu, chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm và sự đòan kết từ những cuộc đua đó. Với đồng bào chiếc ghe ngo nó gắn liền với người dân tộc Khmer mình là nói chung là từ hồi ông bà xưa đã truyền lại có nhiều sự tích lắm nhưng mà đại khái thì chiếc ghe ngo đại diện cho chúng ta thi đấu để chúng ta thể hiện tinh thần, sức mạnh, đòan kết để vui chơi trong dịp lễ này kia."

Nếu đua ghe ngo là hoạt động quan trọng trong đời sống tinh thần bà con Khmer Nam Bộ thì đua thuyền của bà con người Kinh cũng là nét đẹp văn hóa miền Tây. Tại vùng đầu nguồn An Giang, nơi mà “mười người đã có chín người biết nghề bơi lội, chèo thuyền”, những cuộc đua thuyền hàng năm rất nhộn nhịp.

Về đua thuyền, sách “Ðại Nam nhất thống chí” phần nói về phong tục An Giang ghi: “Tháng tám rước nước, tháng mười đưa nước (tháng tám hội cả ghe thuyền đi rước Hồ tăng, bơi gấp đến sông Tam Kỳ, đánh trống đất, gẩy hồ cầm, xong rồi buông chèo, giao tiếp cùng nhau một hồi rồi giải tán, gọi là lễ rước nước), tháng mười cũng vậy, gọi là đưa nước. Theo các bậc cao niên, hội đua thuyền vào lễ Kỳ yên hàng năm đình Bình Thủy, An Giang đã có từ lâu lắm, mang tính văn hóa địa phương.  Đến với hội đua thuyền, mọi người có thể cảm nhận được nét đẹp văn hóa của ngôi làng mấy trăm năm tuổi nép mình bên xép Năng Gù hiền hòa này.

Ngày nay, dù nhịp sống hiện đại ngày càng len lỏi vào từng xóm làng nhưng những cuộc đua ghe truyền thống vẫn giữ được vị thế riêng trong đời sống tinh thần của cư dân miền Tây. Vẫn còn đó rộn ràng hình ảnh bà con tụ họp đông vui bên bờ sông để cổ vũ những chiếc ghe tam bản lướt sóng, trong khi cộng đồng bà con Khmer náo nức với lễ hội đua ghe ngo rộn ràng. Những chiếc ghe, từ phương tiện mưu sinh đến biểu tượng văn hóa, tiếp tục gắn bó máu thịt với người dân Nam Bộ.

Trên sông nước phù sa ấy, đua ghe không chỉ là một trò chơi mà còn là dấu ấn tinh thần văn hóa sông nước bền bỉ chảy trong mạch sống hôm nay.