Đền thờ Vua Hùng – Di tích lích sử giữa lòng Sài Gòn

Một nơi không chỉ lưu giữ bóng dáng cha ông mà còn là chốn để người con đất Việt lặng lòng nhớ về cội nguồn.

Vào một buổi sáng tháng ba âm lịch, khi nắng chưa kịp gay gắt, chỉ lướt nhẹ qua những mái ngói rêu phong. Dưới tán cây dầu, cây sao cổ thụ hàng trăm năm tuổi, ngôi Đền Vua Hùng hiện ra giản dị mà uy nghi. Không phải là công trình lộng lẫy hay hoành tráng, nhưng mỗi chi tiết – từ mái ngói cong vút, những đường chạm trổ rồng phượng, đến mùi khói nhang thoảng trong không khí – đều như đang kể lại câu chuyện ngàn năm của dân tộc.

Người già đến đền để tưởng nhớ, người trẻ đến để tìm hiểu, và có những người như tôi – đến chỉ để lắng nghe lòng mình. Trong làn khói hương bảng lảng, giữa không gian cổ kính, tôi thấy một phần quá khứ hiện về. Đó là hình ảnh cha dắt con đi dạo trong Thảo Cầm Viên, ghé qua đền, dặn dò đôi điều về “con Rồng cháu Tiên”. Là những dịp Giỗ Tổ, dòng người lặng lẽ xếp hàng, tay cầm nhành hoa, nén hương – thành kính mà giản đơn.

Ngôi đền được xây dựng từ năm 1926, ban đầu là đền tưởng niệm các chiến sĩ trận vong trong Thế chiến thứ nhất, do người Pháp lập nên. Sau năm 1954, công trình được đổi tên thành Đền Quốc Tổ Hùng Vương – để tưởng niệm các vị vua Hùng, những người đã đặt nền móng cho nước Văn Lang – nhà nước đầu tiên của dân tộc Việt.

GS.TS Vũ Gia Hiền - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Văn hoá Du lịch cho hay: "Trong đền thờ này biểu tượng chính là thờ Vua Hùng sau này dần dần hoàn chỉnh lên, lúc xưa thì rất sơ khai chứ không trang nghiêm như bây giờ. Chỉ biết là triều đại Vua Hùng thôi chứ không nói cụ thể là Vua Hùng đời thứ mấy".

Kiến trúc của đền mang đậm màu sắc Á Đông, với mái cong hình lưỡi đao, rồng phượng uốn lượn, cùng những họa tiết trang trí mô phỏng trống đồng Đông Sơn. Bao quanh là những bức phù điêu tái hiện cảnh sinh hoạt, đấu tranh dựng nước của người xưa.

Mỗi bức tượng, mỗi nét chạm khắc dường như đều mang một linh hồn, kể lại những câu chuyện hàng nghìn năm trước. Trên bao lơn xung quanh đền là hình chạm khắc tinh xảo của hạc, lân, quy, phượng – bộ tứ linh tượng trưng cho trời đất và sự thịnh vượng. Các ô cửa được thiết kế theo kiểu thượng song hạ bảng, tạo điểm nhấn với họa tiết chữ “Thọ” cách điệu, thể hiện lời cầu mong cho sự trường thọ và hạnh phúc.

Kiến trúc đền thờ Vua Hùng ở Thảo Cầm Viên đậm chất nghệ thuật thời Nguyễn, phảng phất nét giống Minh Lâu tại Hiếu lăng – nơi an nghỉ của vua Gia Long. Tất cả các chi tiết đều là sự kết hợp hài hòa, mang đến không gian linh thiêng, trang nghiêm.

Trải qua biến thiên của thời gian thì ít nhiều cũng có sự thay đổi, GS.TS Vũ Gia Hiền - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Văn hoá Du lịch chia sẻ: "Có sự thay đổi rất lớn trước hết phải nói đến là sa bàn để người ta đến đây có thể mường tượng được Đền Hùng thật sự ở Phú Thọ. Còn cái không thay đổi là tượng thờ ở phía trong vẫn giữ nguyên, rồi có nhiều hiện vật được đưa vào sau này được nhìn nhận đúng hơn về văn hóa Việt Nam. Gần đây có trùng tu lại 2 con rồng và đường vào, có phần mở rộng hơn, bậc thềm được làm bằng đá hoa cương".

“Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba…”

Vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm – ngày Giỗ Tổ Hùng Vương – Đền trở thành điểm hội tụ của hàng ngàn người dân thành phố và du khách thập phương. Không khí long trọng và thành kính phủ kín khuôn viên. Người trẻ, người già, dù khác nhau về xuất thân, ngành nghề, đều cùng cúi đầu trước bàn thờ Quốc Tổ. Trong khoảnh khắc ấy, mọi khoảng cách như tan biến, chỉ còn lại một tình cảm chung – tình yêu quê hương, lòng biết ơn cội nguồn.

"Không chỉ riêng chế độ chúng ra gìn giữ mà cả chế độ Sài Gòn cũng gìn giữ, lấy biểu tượng Vua Hùng làm gốc, hướng về thống nhất giang sơn. Dù chế độ nào thì Vua Hùng là văn hóa dân tộc Việt Nam".

Trong khuôn viên đền có hai đỉnh đồng lớn được mô phỏng theo Cửu Đỉnh nổi tiếng thời nhà Nguyễn. Hai đỉnh đồng chính là Cao Đỉnh và Anh Đỉnh, trên mỗi đỉnh có tới 162 mảng hình chạm nổi. Các hình khắc họa chi tiết về thiên nhiên và cuộc sống con người Việt Nam thể hiện nghệ thuật đúc và chạm đồng Việt Nam từ thế kỷ 19.

Đền thờ Vua Hùng Thảo Cầm Viên được chống đỡ bởi 12 cây cột gỗ đen bóng – biểu trưng cho thập nhị chi, mang đến sự bền vững theo thời gian. Một trong những điểm nổi bật là các tấm cửa lật được chạm khắc công phu với họa tiết và màu sắc mô tả nền văn minh thời các Vua Hùng.

Đền Vua Hùng ở Thảo Cầm Viên không chỉ là một công trình kiến trúc, mà còn là một biểu tượng văn hóa, là nơi gắn kết quá khứ với hiện tại, là cánh cửa dẫn dắt chúng ta trở về với tổ tiên trong nhịp sống hiện đại. Giữa lòng thành phố đông đúc, nơi mà người ta thường chỉ nghĩ đến những bước tiến phía trước, thì ngôi đền nhỏ bé ấy vẫn ngày ngày thắp sáng ngọn lửa thiêng liêng – ngọn lửa của lòng biết ơn, của sự gắn bó với cội nguồn dân tộc. Và mỗi khi ai đó bước qua cánh cổng ấy, cúi đầu trước bàn thờ Quốc Tổ, thì có lẽ – dù chỉ trong chốc lát – trái tim họ cũng được nhắc nhớ rằng: “Con cháu Rồng Tiên, dù đi đâu, cũng phải nhớ về nơi mình đã bắt đầu.”

GS.TS Vũ Gia Hiền - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Văn hoá Du lịch chia sẻ thêm: "Hồ Chí Minh đã từng nói “Vua Hùng có công dựng nước, bác cháu hãy cùng nhau giữ nước” chúng ta không được quên rằng không có Vua Hùng dựng nước thì không có thế hệ của chúng ta ngày hôm nay. Nói đến giữ nước thì phải nói đến thế hệ gần nhất là Hồ Chí Minh là thế hệ giữ nước gắn với Vua Hùng dựng nước. Vì vậy, thế trẻ ngày nay cần được giáo dục thật kỹ về văn hóa yêu nước, lập nước, giữ nước và cho đến chúng ta hôm nay lam sao giữ được độc  lập dân tộc. Đó là văn hóa xuyên suốt của nước ta, làm sao đừng quên điều đó".

Quả thật, giữa lòng thành phố hiện đại, Đền Vua Hùng như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc: Dù đi xa đến đâu, trong tim người Việt vẫn có một góc dành cho tổ tiên, cho gốc rễ của mình. Giữa tiếng chim hót vang vọng từ rừng cây Thảo Cầm Viên, giữa nhịp sống hối hả bên ngoài bức tường đá rêu phong, Đền Vua Hùng vẫn đứng đó – như một nốt trầm cần thiết trong bản nhạc sôi động của đô thị. Một nơi để ta trở về, để nhắc nhớ mình là ai, đến từ đâu.  

SỐNG Ở SÀI GÒN: Đợi ngày kênh rạch Sài Gòn hồi sinh

Chất lượng nước tại hệ thống kênh rạch nội thành TP.HCM đang ở mức kém đến ô nhiễm rất nặng. Tại các tuyến kênh rạch ngập ngụa rác thải sinh hoạt, lục bình phủ kín bề mặt... Các điểm gần khu vực đông dân cư, rác thải bủa vây bốc mùi hôi thối, thu hút các loại động vật như chó, chuột đến tìm bới rác. Hồi sinh kênh rạch là vấn đề đã được nhắc đến nhiều lần, nhưng hiện tại vẫn không có nhiều đổi khác. Để thay đổi, cần nâng cao ý thức gìn giữ môi trường của cư dân đô thị, thêm nữa chính quyền địa phương cần nhanh chóng xử lý câu chuyện nhà ven kênh, rạch. 

Hơn 300 năm hình thành và phát triển, người ta nhớ đến Sài Gòn với hình ảnh một đô thị nhiều nghị lực vươn mình

Vùng đất Nam bộ may mắn sở hữu hệ thống kênh rạch, sông ngòi chằng chịt, có vị chuyên gia am hiểu Sài Gòn từng nhận định sông rạch là một trong những di sản tự nhiên của đất này.

Sông ngòi kênh rạch của Sài Gòn rất rõ, đã luôn mang trong mình nhiều giá trị. Trước đây giao thông đường bộ chưa phát triển thì sông rạch là con đường giao thông quan trọng nhất. Người sống ở đất này cũng dành nhiều thiện cảm hơn với con sông, bến nước nên vẫn ưu tiên chọn sống men các con sông rạch. Bên cạnh đó, hình ảnh mát lành của dòng nước cũng tạo nên một đô thị dịu dàng, uyển chuyển.

Bức tranh đô thị Sài Gòn đã từng rất đẹp, trong đó nhiều nét vẽ mang tên sông nước. Nhưng điều gì đến cũng đến, mức độ phát triển của TP.HCM từ sau năm 1954 đến 1975 quá nhanh, dân nhập cư về quá lớn và sinh sống, cư trú trên kênh rạch với mức độ dày đặc. Điều này đã khiến nhiều sông rạch bị bức tử bởi ô nhiễm.

Vào khoảng năm chín mấy, hai ngàn, chắc hẳn nhiều người còn nhớ bộ phim truyền hình phát hoạ lại lối sống của một xóm nhỏ giữa Sài Gòn, mang tên “Kênh nước đen”. Có vẻ, tầm khoảng 20 năm sau ngày đất nước thống nhất, sông rạch ở Sài Gòn đã vào thế báo động, cần giải cứu.

“Sài Gòn có hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt”, thực ra là một cụm từ mang nghĩa tích cực. Có lẽ ai sống ở đất Sài Gòn cũng đã đôi lần có dịp chạy dọc bờ kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè qua hai trục đường Hoàng Sa, Trường Sa, hai trục đường chạy dọc từ trung tâm quận 1 đến tận quận Tân Bình. Cũng có lẽ rất nhiều người chọn đất này lập nghiệp đã rất rành rẽ kênh Tàu Hủ, con kênh dài dọc theo đại lộ Võ Văn Kiệt, trải dọc từ quận 1 đến huyện Bình Chánh. Với riêng tôi, đây là hai tuyến kênh nhiều tiềm năng để phát triển du lịch, bởi địa thế tuyệt vời, có thể quan sát nhiều phần thành phố, nhưng chất lượng nước lại là điều thẳng tay kìm hãm.

Một nghiên cứu giữa năm 2024 cho thấy, chất lượng nước tại hệ thống kênh rạch nội thành TP.HCM đang ở mức kém đến ô nhiễm rất nặng. Hiện trạng sông Vàm Thuật, kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên, rạch Xuyên Tâm, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, kênh Đôi - Tẻ, Tàu Hủ - Lò Gốm - Bến Nghé, Suối Nhum... đang ở mức ô nhiễm ảnh hưởng đến cuộc sống người dân.  Cụ thể, nhiều điểm tại các tuyến kênh rạch kể trên ngập ngụa rác thải sinh hoạt, lục bình phủ kín bề mặt...  Đặc biệt là các điểm gần khu vực đông dân cư sinh sống, rác thải bủa vây bốc mùi hôi thối, thu hút các loại động vật như chó, chuột đến tìm bới rác. 

Bức tranh ngày xưa nay đã thêm nhiều phần phá cách, đúng hơn là nhiều mảng tối, nhiều nét rối ren đã tranh phần. Với một đô thị chục triệu dân, việc đưa mọi thứ vào trật tự là điều rất khó, riêng mảng sông rạch, xanh hóa sông rạch cũng chẳng phải chuyện có thể hoàn thành trong ngày một ngày hai.

Để giải quyết vấn đề, trước hết cần nhận định, ô nhiễm xuất phát từ hai điều cốt lõi: Thứ nhất, hàng chục ngàn căn nhà ven kênh rạch vẫn chưa được di dời; Thứ hai, cư dân của đô thị hơn chục triệu dân vẫn chưa cư xử tử tế với dòng nước nơi mình đang sống.

Những năm gần đây nhiều đội tình nguyện đã ra quân dọn dẹp rác thải kênh rạch, khơi thông dòng chảy, phần để nâng cao chất lượng dòng nước, phần lan tỏa ý thức bảo vệ môi trường đến cộng đồng, nhưng thực tế kết quả nhận về vẫn chưa được đánh giá cao. Câu chuyện ý thức người dân rất nhiều lần được nhắc đến nhưng mãi chưa thể cải thiện.

Về chính quyền thành phố, các cơ quan chức năng đã và đang rất nỗ lực để cải tạo kênh rạch, riêng năm 2025 sẽ có hai dự án hoàn thành và hai dự án khởi công. Cụ thể, hai dự án hoàn thành gồm: Dự án chuyển tiếp, hoàn thành trong năm 2025 là dự án xây dựng hạ tầng và cải tạo môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên và Dự án nạo vét trục thoát nước rạch Xóm Củi; hai dự án khởi công gồm: dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm, dự án nạo vét, xây dựng hạ tầng, cải tạo môi trường bờ Bắc kênh Đôi trên địa bàn quận 8.

Thêm vào đó, theo kế hoạch từ nay đến năm 2030, TP.HCM sẽ di dời gần 40.000 căn nhà nằm trên và ven kênh rạch, sau cuộc di dời mang tính lịch sử tin rằng chất lượng kênh rạch sẽ nhiều phần được cải thiện.

Cụm từ tái ô nhiễm kênh rạch đã đôi lần xuất hiện, có lẽ nhiều người đã có phần hoài nghi về một dòng kênh xanh. Nhưng trước sự quyết liệt của chính quyền địa phương, cũng như ý thức cư dân ngày một nâng tầm, tin rằng cuộc lột xác của sông ngòi, kênh rạch Sài Gòn sẽ nhanh chóng được diễn ra.

Chúng ta có quyền hy vọng về một TP.HCM phát triển nhiều mặt, bắt đầu từ dòng nước trong xanh.  

TIN YÊU

# Tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam khi đi qua địa bàn TP.HCM sẽ có tổng chiều dài khoảng 13,64km, theo thông tin từ Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM. Điểm đầu của tuyến nằm tại phường Long Phước, TP Thủ Đức, giáp ranh với tỉnh Đồng Nai. Điểm cuối tại phường An Phú, TP Thủ Đức, TP.HCM.

Tuyến đường này sẽ chạy song song với cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, đi qua nút giao thông An Phú trên đường Mai Chí Thọ trước khi rẽ vào ga Thủ Thiêm. Dự án được áp dụng hình thức đầu tư công, với tổng mức đầu tư sơ bộ lên tới 1,713 triệu tỉ đồng (67 tỉ USD) từ nguồn ngân sách và vốn hợp pháp khác. Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư vào tháng 11/2024 và yêu cầu lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025 với mục tiêu là cơ bản hoàn thành dự án vào năm 2035.

# Dự kiến lượng khách qua các bến xe lớn tại TP.HCM tăng gấp đôi so với bình thường, giá vé phụ thu 40%. 3 bến xe lớn tại TP.HCM gồm Bến xe Miền Đông, Bến xe Miền Đông mới và Bến xe Miền Tây vừa có kế hoạch phục vụ hành khách dịp lễ 30/4 và 1/5.

Do dịp lễ 30/4 và 1/5, người lao động được nghỉ liên tiếp 5 ngày từ 30/4 đến hết 4/5, cả 3 bến xe đều dự báo lượng khách qua bến sẽ tăng gấp đôi so với ngày thường, tăng 5% đến 10% so với dịp lễ cùng kỳ năm trước. Do đó, các bến xe đều có phương án tăng cường phương tiện từ xe buýt, xe trái tuyến. Ngoài ra, doanh nghiệp vận tải cũng chủ động điều động xe tăng cường để bán vé cho khách khi nhu cầu tăng.

# UBND TP.HCM yêu cầu tạm dừng các công trình sửa chữa, cải tạo trụ sở làm việc của các sở, ngành, quận, huyện và TP. Thủ Đức để rà soát hiệu quả đầu tư và tiết kiệm ngân sách trong quá trình sắp xếp bộ máy, đồng thời giao UBND các quận huyện khẩn trương rà soát và đề xuất biện pháp xử lý cụ thể trước ngày 15/4.

Việc mua sắm tài sản, trang thiết bị của các cơ quan cấp huyện cũng bị tạm dừng trừ trường hợp cấp bách, và UBND TP.HCM yêu cầu Sở Tài chính rà soát toàn bộ tài sản công, đề xuất phương án xử lý đối với tài sản không còn nhu cầu sử dụng, bao gồm cả tài sản của trung ương đóng trên địa bàn.