Cần khung pháp lý để phát triển Fintech trong bối cảnh mới

Thị trường Fintech (tài chính công nghệ) đã có sự phát triển mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực. Fintech nâng cao hiệu quả của hệ thống tài chính và mang lại nhiều trải nghiệm cũng như đem đến nhiều lợi ích hơn cho người tiêu dùng tài chính, dễ thấy nhất là việc sử dụng ví điện tử.

Tuy nhiên, việc phát triển Fintech cũng đi kèm những rủi ro, như lừa đảo thanh toán, tín dụng đen… Do đó, chuyên gia nhấn mạnh, cần thúc đẩy phát triển công nghệ tài chính – Fintech một cách nhanh, mạnh và an toàn, bảo vệ người dùng. 

Với mức tăng 57% về số lượng và 39% về giá trị trong 4 tháng đầu năm, thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam tiếp tục tăng trưởng vững chắc. Đặc biệt, thị trường Fintech Việt Nam trải qua sự thay đổi nhanh và mạnh với việc thanh toán bằng mã QR. Nói đến công nghệ tài chính – Fintech ở Việt Nam, người ta thường dễ liên tưởng đến việc số hóa các dịch vụ của ngành ngân hàng, nhất là trong khâu thanh toán.

Tuy nhiên, TS. Lê Xuân Sang, Phó Viện trưởng, Viện kinh tế Việt Nam lưu ý: "Phân biệt ngân hàng số, fintech và Công ty Fintech… Ví dụ cũng là dịch vụ thanh toán nhưng ngân hàng ứng dụng với vai trò được phép cung ứng. Công ty Fintech không phải định chế tài chính mà là có công nghệ được tham gia thị trường thanh toán. Một có chức năng có chính sách, một có công nghệ để phục vụ."

Tại Việt Nam đã phát triển một số mô hình hoạt động tương đối giống với mô hình ngân hàng số thuần túy, như Timo, Cake by VPBank, hay Tnex. Tuy nhiên, các công ty này chưa thể hoạt động như một ngân hàng độc lập mà chỉ là các kênh phân phối của các ngân hàng thương mại truyền thống do chưa được cấp phép hoạt động bởi Ngân hàng Nhà nước. Pháp luật Việt Nam cũng dần có những quy định điều chỉnh về dịch vụ số của ngân hàng để thích ứng với sự phát triển.

Ths. Phạm Xuân Hòe, nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng của Ngân hàng Nhà nước cho biết:  "Vừa rồi đã đưa cho vay nhỏ bằng phương tiện điện tử, cho vay nhỏ dưới 100 triệu, đã đưa vào Luật các tổ chức tín dụng và có thông tư hướng dẫn rồi… hoàn toàn có thể thẩm định qua không gian số, quyết định cho vay và giải ngân luôn qua phương tiện số. Hệ thống ngân hàng hội nhập rất nhanh…"

Tuy nhiên, về tổng thể, Fintech là mô hình tài chính công nghệ đang trên đà tăng trưởng mạnh tại Việt Nam, trong khi hành lang pháp lý chưa bắt kịp với sự phát triển của các mô hình mới này. Khuôn khổ pháp lý đối với hoạt động FinTech vẫn còn sơ khai, chưa đầy đủ; việc xây dựng Cơ chế thử nghiệm chính sách, gọi tắt là sandbox, đã kéo dài 5 năm song vẫn chưa ban hành. Cho đến nay, chưa có khuôn khổ quy định rõ về các loại hình sản phẩm, dịch vụ trong Fintech, các tiêu chuẩn pháp lý cho các bên tham gia vào thị trường, các quy định nhằm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng,…

Ths. Nguyễn Thùy Linh, Ban nghiên cứu của Viện Khoa học Tài chính và Quản lý cảnh báo: "Trong khi Fintech phát triển nhanh về số lượng nhỏ về quy mô, nhưng số lượng khách hàng nhiều vô cùng, như ví Momo có 30 triệu người dùng, nên ảnh hưởng số lượng khách hàng rất nhiều…

Vấn đề đặt ra không phải là phát triển thị trường hay hạn chế, mà là chọn lựa cân bằng giữa phát triển phù hợp thị trường với người tiêu dùng vì Fintech đang tiếp cận lượng người dùng nhưng hầu hết có trình độ thấp hơn người dùng dịch vụ truyền thống."

Rõ ràng, trong khi khuôn khổ pháp lý về Fintech còn đang trong giai đoạn hoàn thiện, thì cần nâng cao sự chủ động phòng ngừa rủi ro từ chính người tiêu dùng khi sử dụng Fintech. Đặc biệt, việc tiếp cận dịch vụ tài chính dễ dàng, trong khi còn thiếu kiến thức và kinh nghiệm quản lý tài chính cá nhân cũng có thể dẫn đến những bất lợi cho chính người dùng.

Chẳng hạn, việc tiếp cận tín dụng quá dễ dàng có thể dẫn tới tình trạng nợ nần quá mức, nhiều người mất khả năng trả nợ. Thiếu kỹ năng sử dụng các thiết bị hiện đại, nhất là ở nhóm những người tiêu dùng dễ bị tổn thương như người già, người có trình độ thấp… cũng có thể khiến cho họ gặp nhiều rủi ro hơn khi sử dụng các dịch vụ tài chính công nghệ.

TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn tài chính Việt Nam nhận định: "Dân trí tài chính cá nhân của Việt Nam còn thấp, trong khi tham gia đầu tư tài sản mã hóa năm 2021 có tới 21% là người Việt Nam, giờ là 17%, trung bình thế giới chỉ có 6,8% tham gia. Nhưng tri thức tài chính hầu như không có… chúng ta nói phát triển thị trường tài chính lành mạnh bền vững…

Chúng tôi đã kiến nghị trong văn kiện đại hội 14, cần nói đến nhận thức nhất quán về cần thiết nâng cao dân trí tài chính. Khi hoạch định tài chính cá nhân tốt thì thị trường tài chính mới phát triển lành mạnh bền vững được."

Nhiều chuyện gia khuyến nghị, Chính phủ cần đẩy nhanh quá trình hoàn thiện, chi tiết hóa khung pháp lý cho phát triển Fintech. Trước mắt, cần sớm ban hành Nghị định quy định về cơ chế thử nghiệm đối với hoạt động Fintech nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hạn chế sự cạnh tranh không lành mạnh, ngăn ngừa các hành vi vi phạm pháp luật nhân danh Fintech và bảo vệ lợi ích của người sử dụng dịch vụ.

Đây là cơ sở quan trọng mang tính quyết định đối với việc thúc đẩy phát triển công nghệ tài chính – Fintech ở Việt Nam một cách nhanh, mạnh và an toàn, bảo vệ người dùng.