Cấm xe máy xăng: Đúng lúc, đúng cách và đúng lòng dân

Theo đó, Hà Nội được giao triển khai lộ trình cụ thể: từ ngày 1/7/2026, dừng lưu thông xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực vành đai 1; đến năm 2028, hạn chế ô tô cá nhân chạy xăng trong vành đai 2; và hướng tới loại bỏ hoàn toàn phương tiện cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong phạm vi vành đai 3 vào năm 2030.

Đây là một chủ trương lớn, thể hiện rõ quyết tâm chính trị của Chính phủ trong việc hiện thực hóa các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt là mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Việt Nam đã công bố tại COP26.

Tuy nhiên, giống như mọi chính sách cải cách quan trọng, sự thành công không chỉ phụ thuộc vào mục tiêu đúng, mà còn ở cách thức thực hiện sao cho đồng bộ, khả thi và nhận được sự đồng thuận sâu sắc từ nhân dân – chủ thể trung tâm của quá trình chuyển đổi.

Cần thiết và không thể trì hoãn

Thực tế hiện nay cho thấy, ô nhiễm không khí đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các đô thị lớn. Theo số liệu từ Tổng cục Môi trường và các tổ chức quốc tế, giao thông là nguồn phát thải lớn nhất tại Hà Nội, trong đó xe máy chiếm khoảng 70% tổng lượng phương tiện cơ giới, thải ra phần lớn khí CO, NOx và bụi mịn PM2.5 – những tác nhân trực tiếp gây bệnh hô hấp, tim mạch và làm suy giảm chất lượng sống của người dân.

Trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới đều đang chuyển mình mạnh mẽ hướng tới giao thông xanh – từ việc cấm bán xe xăng, phát triển xe điện, đến hiện đại hóa phương tiện công cộng thì việc Việt Nam chủ động ban hành lộ trình chuyển đổi là cần thiết và kịp thời. Hà Nội, với vị thế là Thủ đô, có hạ tầng tương đối tốt và nhận thức xã hội cao, là nơi thích hợp để làm điểm khởi đầu.

Từ góc độ chiến lược, đây là quyết định thể hiện rõ bản lĩnh của Chính phủ trong việc không ngần ngại đụng đến những vấn đề khó, nhạy cảm, nhưng bắt buộc phải làm để bảo vệ môi trường sống, cải thiện chất lượng đô thị, và mở đường cho những thay đổi lớn trong cách thức phát triển bền vững.

Đúng hướng, nhưng cần đi bằng đôi chân thực tiễn

Dù không ai phủ nhận tính đúng đắn của chủ trương, nhưng việc triển khai chính sách nếu thiếu thực tiễn sẽ dễ dẫn đến phản ứng trái chiều. Bởi lẽ, xe máy không chỉ là phương tiện giao thông đơn thuần, mà còn là công cụ mưu sinh, là thói quen gắn liền với đời sống của hàng triệu người lao động, sinh viên, người dân ngoại thành.

Nếu không có phương án thay thế phù hợp, nếu hệ thống giao thông công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu đi lại, nếu các hỗ trợ chuyển đổi phương tiện còn mơ hồ… thì người dân rất có thể sẽ cảm thấy bị “đẩy ra bên lề” của chính sách. Khi đó, một chủ trương vì lợi ích cộng đồng có thể bị nhìn nhận như gánh nặng cá nhân – điều không ai mong muốn.

Lịch sử chính sách tại nhiều quốc gia đã để lại bài học đắt giá. Năm 2018, tại Pháp, chỉ một quyết định tăng thuế nhiên liệu dù nhằm mục tiêu môi trường cũng đã dẫn đến làn sóng biểu tình Áo Vàng kéo dài. Hay tại Jakarta (Indonesia), kế hoạch cấm xe máy ở trung tâm thành phố từng bị đình chỉ do không có phương tiện thay thế và vấp phải phản ứng dữ dội của người dân.

Vì vậy, chuyển đổi xanh không chỉ là bài toán kỹ thuật, công nghệ hay tài chính. Đó là bài toán xã hội, nhân văn và quản trị chính sách – đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản, minh bạch và đồng hành giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân.

Ba “đúng” trong triển khai chính sách

Muốn chủ trương đúng phát huy hiệu quả, cần bảo đảm ba nguyên tắc cốt lõi: đúng thời điểm – đúng cách thức – đúng lòng dân.

Đúng thời điểm

Thời điểm áp dụng chính sách phải gắn với mức độ hoàn thiện của hạ tầng thay thế. Nếu đến năm 2026 mà giao thông công cộng ở khu vực vành đai 1 chưa đủ hấp dẫn về tuyến, giá vé, độ tin cậy thì việc cấm xe máy sẽ tạo ra khoảng trống di chuyển rất lớn. Khi đó, người dân không có phương án nào khác ngoài bức xúc.

Chính quyền Hà Nội cần ưu tiên đầu tư mở rộng mạng lưới xe buýt điện, đẩy nhanh tiến độ các tuyến metro, cải tạo hạ tầng đi bộ, kết nối các điểm trung chuyển hiệu quả. Thời gian từ nay đến năm 2026 phải được sử dụng như “thời gian vàng” để chuẩn bị một cách căn cơ, có sự giám sát, kiểm đếm kết quả cụ thể, thay vì dàn trải hình thức.

Đúng cách thức

Lệnh cấm chỉ là công cụ cuối cùng, không thể là biện pháp duy nhất. Song song với đó phải có các chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện: trợ giá xe điện cho người thu nhập thấp, chính sách đổi xe cũ lấy xe mới, ưu đãi về thuế – phí cho nhà sản xuất, xây dựng mạng lưới trạm sạc phân tán hợp lý, bảo đảm dịch vụ bảo trì tốt.

Cần đặc biệt quan tâm đến nhóm yếu thế – những người chạy xe ôm, bán hàng rong, công nhân ngoại thành vì họ là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước các thay đổi đột ngột. Một chính sách chuyển đổi xanh thành công là chính sách không để ai bị bỏ lại phía sau.

Đúng lòng dân

Mọi cải cách muốn bền vững phải đi từ sự đồng thuận. Để có được điều đó, chính sách cần minh bạch về thông tin, công khai về lộ trình, tạo điều kiện để người dân phản hồi và được lắng nghe. Các hội nghị đối thoại, các cuộc khảo sát ý kiến, những bài phản biện chính sách trên báo chí chính thống đều là kênh cần thiết để điều chỉnh chính sách cho hợp lý hơn.

Không nên nhìn phản biện xã hội như sự phản đối, mà cần coi đó là cơ chế giúp chính sách đi đúng hướng. Việc các cơ quan chức năng đối thoại với người dân không chỉ thể hiện sự cầu thị, mà còn là cách để củng cố niềm tin vào chính quyền.

Doanh nghiệp cần đồng hành – Nhà nước cần “làm gương”

Ngoài người dân, các doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp sản xuất và phân phối phương tiện giao thông cần có trách nhiệm trong quá trình chuyển đổi. Đẩy mạnh sản xuất xe máy điện phù hợp với mức thu nhập trung bình, bảo đảm chất lượng, tuổi thọ và giá thành hợp lý là nhiệm vụ không thể trì hoãn.

Trong khi đó, Nhà nước cần đóng vai trò điều phối, định hướng thị trường và hỗ trợ ban đầu để phá vỡ “rào cản chi phí”. Đồng thời, các cơ quan công quyền nên đi đầu trong việc sử dụng phương tiện sạch, xe điện hóa công vụ, giảm tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch trong vận hành hành chính – qua đó tạo hiệu ứng lan tỏa cho toàn xã hội.

Bài học quốc tế: Không có lệnh cấm thành công nếu không có chuẩn bị kỹ lưỡng

Thâm Quyến (Trung Quốc) là ví dụ điển hình cho quá trình điện hóa giao thông thành công. Thành phố này đã thay thế 100% xe buýt và taxi bằng xe điện – nhờ vào gói hỗ trợ lớn từ chính phủ, đầu tư đồng bộ vào hạ tầng trạm sạc, ưu đãi tài chính và điều phối mạnh mẽ từ chính quyền địa phương.

Tại Paris (Pháp), chính quyền thành phố không chỉ cấm xe cá nhân vào trung tâm mà đồng thời phát triển hệ thống metro hiện đại, mở rộng không gian đi bộ, tổ chức xe đạp công cộng hiệu quả và khuyến khích làm việc từ xa sau đại dịch. Sự linh hoạt và tổng thể của chính sách khiến người dân dễ chấp nhận hơn.

Những bài học đó khẳng định: lệnh cấm chỉ phát huy hiệu quả khi có sự chuẩn bị đầy đủ, truyền thông minh bạch và phương án thay thế thực sự khả thi.

Cấm xe máy xăng không chỉ là một quy định hành chính, mà là một lựa chọn phát triển – một định hướng tương lai xanh, sạch và văn minh hơn cho các đô thị Việt Nam. Nhưng để chính sách ấy thành hiện thực, cần một quá trình chuyển đổi thấu đáo, bao trùm, nhân văn và mang tính hệ thống.

Đây là lúc thể hiện bản lĩnh quản trị hiện đại: không ngại cải cách, nhưng cũng không nóng vội; không buông lỏng thực thi, nhưng cũng không áp đặt mệnh lệnh. Lòng dân chính là vành đai vững chãi nhất để bao quanh và nâng đỡ mọi chính sách.

Muốn có đô thị xanh, trước hết phải có chính sách đỏ – chính sách được hun đúc bằng trí tuệ, lòng tin và tinh thần phục vụ nhân dân.