Vậy quá trình hình thành và chuyển mình của quảng trường Ba Đình diễn ra như thế nào?
Khu vực nội thành cũ của Hà Nội hiện có bốn quảng trường trong đó có quảng trường Ba Đình. Dù không thường xuyên diễn ra các sự kiện quốc gia song Ba Đình là quảng trường quan trọng nhất nước vì có lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhưng quảng trường Ba Đình hình thành và thay đổi thế nào?
Sau khi tòa nhà chính của Phủ Toàn quyền Đông Dương (nay là Phủ Chủ tịch) hoàn thành năm 1906, tiếp đó là các công trình xung quanh cũng đưa vào sử dụng, người ta đã cho xây quảng trường ở phía trước mặt phủ. Vì lô đất trước mặt dự tính để xây trường học (sau đó xây trường Albert Sarrau, nay là Văn phòng Trung ương Đảng) nên quảng trường buộc phải làm dịch về bên phải.
Khi không gian công cộng này hoàn thành năm 1908, chính quyền Pháp lấy tên linh mục Pu-gi-ni- ê đặt cho quảng trường. Là linh mục nhưng ông ta tham gia sâu vào các hoạt động chính trị cùng với chính quyền Pháp ở Đông Dương đàn áp phong trào yêu nước.
Tuy nhiên người Hà Nội không gọi Pu-gi-ni- ê mà gọi là quảng trường tròn vì nó được thiết kế hình tròn, chính giữa cũng là một bồn hoa hình tròn. Gọi là quảng trường song chính quyền Pháp ở Hà Nội chỉ cho đi qua, họ cấm người dân đến đây vui chơi, giải trí.
Nhận thấy qui hoạch của khu vực này bất hợp lý nên toàn quyền Đông Dương đã hai muốn qui hoạch lại tuy nhiên họ không làm được. Tháng 3-1945, Nhật đảo chính Pháp lên nắm quyền ở Đông Dương, chính phủ thân Nhật do ông Trần Trọng Kim làm Thủ tướng được thành lập. Ông Trần Trọng Kim đã mời bác sỹ Trần Văn Lai làm Thị trưởng Hà Nội.
Và một trong những việc đầu tiên của Thị trưởng Trần Văn Lai là ông cho giật đổ nhiều bức tượng ca ngợi thực dân, ông đổi tên phố từ chữ Pháp sang chữ quốc ngữ, bỏ tên các phố mang tên Pháp và các vua Nguyễn thay bằng tên các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa và các thương gia có tinh thần dân tộc. Ông đổi tên quảng trường Pu-gi-ni-ê thành Ba Đình. Ba Đình là căn cứ chống Pháp của phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX ở Thanh Hóa.
Ngày 19-8-1945, Tổng khởi nghĩa diễn ra ở Nhà hát lớn thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các nhà lãnh đạo Việt Minh từ Tân Trào về Hà Nội chuẩn bị cho việc thành lập nước Việt Nam độc lập. Ngày 2-9-1945 tại quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.
Để có chỗ cho quần chúng tham dự sự kiện trọng đại, các nhà tổ chức đã cho phá bồn hoa. Và kể từ khi hình thành, lần đầu tiên nơi đây diễn ra sự kiện quốc gia cũng là lần đầu tiên người dân được tự do đi lại. Trong thời kỳ Pháp tạm chiếm (1947-1954), Ba Đình được đổi tên thành Hồng Bàng.
Sau năm 1954, Bác Hồ quyết định lấy lại tên Ba Đình và nơi đây thường xuyên diễn ra sự kiện lớn với hàng vạn người tham dự. Để có một lễ đài, chính phủ đã phá cổng tròn ra vào Phủ, xây lễ đài kiên cố bằng gạch và gỗ gần sát với đường Hùng Vương.
Năm 1958, lễ đài này lại bị phá để xây lễ đài mới cao 18 mét, 2 bên có 2 lễ đài phụ là những bậc cao dần. Phía dưới lễ đài chính có 3 cổng đi vào Phủ Chủ tịch,
Khi nhà nước quyết định xây lăng Chủ tịch Hồ chí Minh ở Ba Đình, khu vực này được qui hoạch lại, mở rộng đường Hùng Vương, nới diện tích quảng trường, sân bê tông được thay bằng ô cỏ và quảng trường ngày nay cơ bản như năm 1975.