Sau quá trình gần 20 năm ấp ủ, sưu tầm, nghiên cứu tài liệu và lao động ệt mài, bộ tiểu thuyết sử thi “Nước non vạn dặm” của PGS. TS. Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ - nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam, hiện là Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, đã ra mắt bạn đọc nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công, Quốc khánh 2/9 (1945 - 2025) và 135 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chi Minh (1890 - 20205).
“Nước non vạn dặm” là tác phẩm văn học đồ sộ, công phu, nhiều sáng tạo, khắc họa toàn bộ thân thế, sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ tuổi ấu thơ, tuổi thanh niên (tập 1); hành trình đi tìm “hình của nước”, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 3/2/1930 (tập 2); lãnh đạo toàn Đảng, toàn Dân, toàn quân ta làm nên Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lở đất long trời (tập 3); đi qua 9 năm kháng chiến trường kỳ, gian khổ chống thực dân Pháp với chiến thắng lẫy lừng Điện Biên Phủ 1954 (tập 4); lãnh đạo quân và dân ta quyết tâm “đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”, Người vĩnh biệt chúng ta để đi vào cõi người hiền đúng Ngày Quốc khánh 2/9 năm 1969 (tập 5).
Để hiểu rõ hơn về hành trình cach mạng “vạn dặm” của Chủ tịch Hồ Chí Minh và hành trình lao động sáng tạo của tác giả bộ tiểu thuyết “Nước non vạn dặm”, PV Ban VOV Giao thông Quốc gia đã có cuộc trò chuyện với PGS. TS. Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ.
CÂU HÁT VÀ NGỌN LỬA
PV: Thưa PGS.TS. Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ, tôi được biết, hơn 20 năm trước, ông đã có bài thơ về Bác Hồ và quê hương Kim Liên của Bác có tên là “Quê chung”, trong đó có mấy câu thơ 5 chữ theo điệu Ví, Giặm: “…Làng Chùa và Làng Sen/ Thành chiếc nôi vĩ đại/ Câu hát và ngọn lửa/ Nâng bước Người đi xa…”.
Trong rất nhiều đề tài lớn về lịch sử dân tộc, ông đã “cả gan” viết về một đề tài rất lớn, đã có nhiều người viết và khắc họa, cả văn học và nhiều loại hình nghệ thuật; cả trong nước và ngoài nước, đó là hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, đặc biệt là “cả gan” khắc họa toàn bộ thân thế và sự nghiệp vĩ đại của Người; và vì sao, ông đã chọn thể loại tiểu thuyết sử thi - một thể loại vốn rất khó bởi quy mô lớn lao, dài rộng về không gian, thời gian, nhân vật, sự kiện?
PGS. TS. Nguyễn Thế Kỷ: Thực ra thì mỗi người cầm bút đều mong mình có một tác phẩm viết về một hay vài ba đề tài lớn trong cuộc đời. Mà tôi nghĩ trong cuộc đời của một người cầm bút, viết về đất nước, về nhân dân, về Bác Hồ kính yêu là những đề tài lớn, thậm chí có thể gọi là rất lớn.
Thứ hai nữa, thân thế, sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh; niềm kinh trọng, biết ơn của Nhân dân ta đối với Người dường như lớn cùng năm tháng. Đã có rất nhiều tác phẩm viết và khắc họa về Bác ở mọi loại hình văn nghệ, thành công hơn cả có lẽ là âm nhạc, thơ, mỹ thuật, sân khấu, nhiếp ảnh, điện ảnh... Nhưng trong văn học, trừ thơ ra, nhất là ở thể loại tiểu thuyết, số tác phẩm viết về Bác, theo tôi, đang còn khá khiêm tốn.
Và trong địa hạt tiểu thuyết, phần lớn các tác giả đã có tác phẩm về Bác chỉ chọn một vài lát cắt của lịch sử trong cuộc đời của Bác để viết, làm như thế, hình tượng nhân vật chính sẽ tập trung, đậm nét và sinh động hơn. Trường hợp Nhà văn Sơn Tùng là một ví dụ điển hình. Theo thiển nghĩ của tôi, dường như các tiểu thuyết gia Việt Nam chưa có ai đủ dũng cảm, kiên trì để viết một bộ tiểu thuyết về toàn bộ cuộc đời, thân thế, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để làm việc này, đương nhiên, tôi chọn thể loại tiểu thuyết, và phải có nhiều tập.
PV: Một hành trình dài như vậy chắc chắn bắt nguồn từ một cơ duyên đặc biệt. Ông có thể chia sẻ ý tưởng viết bộ tiểu thuyết sử thi được ấp ủ từ khi nào? Có một sự kiện, lý do cụ thể nào đã "kích hoạt" hành trình này không?
PGS. TS. Nguyễn Thế Kỷ: Ý nghĩ này nảy ra cách đây cũng gần 20 năm, có thể bắt đầu từ khoảng năm 2005, hoặc sớm hơn một chút. Hồi đó, tôi đang làm Phó Giám đốc Đài Phát thanh Truyền hình Nghệ An, sau đó là Tổng biên tập Báo Nghệ An, rồi được Tỉnh ủy Nghệ An luân chuyển về làm Bí thư Huyện ủy Nam Đàn.
Khi về Nam Đàn, tôi nghĩ đây là một vùng đất đặc biệt, "địa linh nhân kiệt", không chỉ nhân dân ta trong nước mà cả nhiều người ỏ nước ngoài cũng biết đến. Nơi đây có anh hùng dân tộc Mai Hắc Đế từ đầu thế kỷ thứ VIII đã đứng lên khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Đường, thời cận, hiện đại có chí sĩ Phan Bội Châu và nhiều nhà cách mạng ưu tú khác, đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Tôi nghĩ mình được đưa về Nam Đàn chắc cũng không ở đây lâu vì là cán bộ luân chuyển. Thế là tôi tranh thủ tìm hiểu sâu hơn, kĩ hơn về hai nhân vật lịch sử rất lớn mà giới sử học, báo chí, văn nghệ đặc biệt quan tâm là Mai Hắc Đế và Hồ Chí Minh.
Tôi bắt đầu gom góp tài liệu liên quan đến hai nhân vật này, bất kể lớn nhỏ, sách hay bài báo. Năm 2014, tôi đã thực hiện một vở sân khấu đồ sộ về Mai Hắc Đế, một vở diễn hơn hai tiếng đồng hồ khắc họa hình tượng Mai Thúc Loan - Mai Hắc Đế. Vở diễn đó cũng là một dấu ấn, một "vở diễn để đời" trong sân khấu kịch hát Việt Nam.
Cùng thời điểm đó, tôi tiếp tục gom góp tư liệu về Hồ Chí Minh. Tức là, việc tìm hiểu về Mai Hắc Đế và Hồ Chí Minh là song hành, vì cả hai con người vĩ đại đó đều là những danh nhân kiệt xuất của Nam Đàn, của Nghệ An và cả nước, đều ảnh hưởng sâu sắc, mạnh mẽ đến thời đại của mình.
Hồ Chí Minh sinh cuối thế kỷ 19, bắt đầu bằng tấm lòng yêu nước thương dân, hình thành nên tư tưởng yêu nước, phát triển thành chủ nghĩa yêu nước. Những ám ảnh, đau đáu về “tự do, bình đẳng, bác ái”, về nỗi nước mất nhà tan, ngày 5/6/1911, ở tuổi 21, Người vượt trùng khơi đi tìm đường cứu nước.
VĂN CHƯƠNG VÀ LỊCH SỬ, SỰ THẬT VÀ HƯ CẤU…
PV: Một trong những thử thách lớn nhất khi viết về một nhân vật vĩ đại như Bác Hồ là làm sao để không "thần thánh hóa" nhưng cũng không "đời thường hóa quá mức” hình tượng nhân vật chính. Với ông, đâu là điều then chốt để giữ được tính chân thực của lịch sử mà vẫn có những sáng tạo, hư cấu hợp lý, làm cho nhân vật gần gũi, chân thực?
PGS. TS. Nguyễn Thế Kỷ: Thực ra thì thế này. Một số tác phẩm đã viết về Bác Hồ, tôi nghĩ các tác giả đã có những thành công ở những góc độ, mức độ khác nhau. Nhưng đôi khi, người này hay người kia, cũng “vấp” phải một số điểm chưa ổn. Đó là cường điệu hóa, thần thánh hóa nhân vật của mình, xây dựng hình tượng học trò Nguyễn Sinh Cung như một thần đồng...
Thực ra thì Bác Hồ của ta, sau khi tôi đọc xong cả một khối tài liệu đồ sộ, ngẫm nghĩ, phân tích, nh định, tôi cho rằng Bác có những phẩm chất thiên tài, Bác cao đẹp, vĩ đại nhưng Bác luôn bình dị, chân thành, gần gũi, Bác là con người của đời sống, con người gần gũi, thân thiện với mỗi chúng ta đến tận cùng.
Tức là gì? Đấy là con người bình dị. Lúc nhỏ, Nguyễn Sinh Cung là cậu bé rất hiếu động, tinh nghịch, có những trò chơi đùa thậm chí ngỗ nghịch, có lúc cũng thích đi chơi hơn đi học. Quá trình từ tấm lòng yêu nước, thương nòi, thương yêu mọi người của Bác, dần dần hình thành tư tưởng yêu nước, phát triển thành chủ nghĩa yêu nước, rồi trong hành trình đi tìm đường cứu nước, Người bắt gặp ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lê nin. Đó là một quá trình, một sự phát triển biện chứng, một sự chuyển đổi về nhận thức, về tình cảm, về tư tưởng và hành động.
Nó phát triển một cách rất logic, có tính cách mạng, tính quy luật chứ không có một sự áp đặt, sự ngẫu nhiên nào cả.
Thực sự, cuộc đời Hồ Chí Minh là một bài ca rất đẹp. Bác là một nhà hiền triết, thiên tài trong hoạt động chính trị, lãnh đạo đất nước giành độc lập tự do và xây dựng cuộc sống mới. Nhưng Bác cũng có một cuộc sống rất giản dị, lão thực. Bác nói ham muốn tột bậc của tôi là đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành và đất nước được độc lập tự do.
Mong muốn đó cháy bỏng, cao đẹp nhưng cũng rất giản dị, rất con người. Ý chí của Người là "Không có gì quý hơn độc lập tự do". Để giành và giữ độc lập tự do, Người nói "Dù có phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải giành cho được tự do độc lập".
Đối với một Đảng chính trị, một Nhà nước được dựng lên bởi nhân dân, câu nói của Lê-nin mà Người tâm đắc và thấu cảm là "Giành chính quyền đã khó, giữ chính quyền còn khó hơn". Đến bây giờ, chúng ta thấy câu đó rất đúng. Giành chính quyền thì cả dân tộc đồng lòng, chung sức vùng lên để lật đổ chế độ cũ, phá gong xiềng nô lệ, nhưng để xây dựng chế độ mới, chính quyền mới, đời sống mới thì không dễ, rất nhiều thử thách, khó khăn, kể cả những tha hóa, sai sót, sai lầm.
Sự đấu tranh giữa thiện và ác, cũ và mới, lạc hậu và tích cực, cách mạng và phản động diễn ra ở những mức độ, trạng thái khác nhau. Phương pháp của Hồ Chí Minh là đứng trên nguyên tắc chủ nghĩa Mác-Lênin. Câu mà Người dặn cụ Huỳnh Thúc Kháng trước khi sang Pháp giữa năm 1946 là: "Dĩ bất biến ứng vạn biến". Đó là một phương châm, một phương pháp tuyệt vời.
"Bất biến" là độc lập ccho dân tộc, tự do cho nhân dân, thống nhất đất nước, độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội - đó là điều không thay đổi. Còn "vạn biến" là đời sống diễn ra muôn hình vạn trạng, chúng ta phải tùy theo tình hình để đưa ra những sách lược, chiến lược phù hợp, không được máy móc, giáo điều.
Bác luôn đề cao Tổ quốc, Nhân dân. Bác nói đề tài lớn nhất của mình là giành độc lập cho dân tộc, tự do cho nhân dân, và độc lập dân tộc luôn gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Đây cũng là đề tài lớn nhất trong các tác phẩm của Bác.
THAY LỜI TRI ÂN
PV: Vậy sau khi hoàn thành một hành trình dài và ý nghĩa như vậy, thông điệp lớn nhất mà ông muốn gửi gắm tới độc giả, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay, là gì?
PGS. TS. Nguyễn Thế Kỷ: Bác Hồ cũng đã nói rồi “Không có việc gì khó, chỉ sợ lòng không bền, đào núi và lấp biển, quyết chí ắt làm nên”. Cho nên là khi mà chúng ta nói về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thì tôi nghĩ nhiều, nghĩ sâu, thấm thía những câu chuyện trong cuộc đời của Bác. Đó là những bài học giản dị và sâu sắc chứ không phải là những câu khẩu hiệu, những tuyên bố đao to búa lớn.
Thông qua tác phẩm này, mong muốn của tôi là “Nước non vạn dặm” đến với mọi người bằng nhiều hình thức: sách in, sách điện tử, sân khấu, điện ảnh,…
Cái mong muốn lớn nhất là bộ tiểu thuyết này đến với giới trẻ, thanh niên, thiếu niên, nhi đồng. Tôi nghĩ đọc tác phẩm văn học này, giới trẻ sẽ dễ tiếp cận hơn là đọc một tác phẩm lịch sử hay công trình nghiên cứu lý luận chính trị. Vẫn là những sự việc, nhân vật đó nhưng bằng văn học thì nó được mềm hóa, đi đến công chúng dễ dàng hơn.
Thực ra Bác vĩ đại vì sự chí công vô tư của Bác, vì cả cuộc đời vì nước vì dân, vì nhân loại cần lao. Không cần ai phải tô vẽ thêm, “thần thánh hóa”. Cuộc đời Bác đầy cao đẹp, Bác rất thiên tài nhưng rất gần gũi chúng ta. Tác phẩm này nói về Bác Hồ nhưng chủ yếu nói về con người Hồ Chí Minh. Tôi nghĩ vvowis bút pháp đó, tác phẩm sẽ đứng được với thời gian.
PV: Thật là một thông điệp sâu sắc. Và một câu hỏi cuối cùng, thưa nhà văn, sau gần 20 năm ấp ủ, lao động sáng tạo, khi đặt dấu chấm cuối cùng cho bộ sách, nếu được gửi một lời tới anh linh Bác Hồ kính yêu, ông sẽ nói gì?
PGS. TS. Nguyễn Thế Kỷ: Tôi sẽ thưa với Bác rằng: Khi con khởi công xây dựng công trình này, con đã đứng trước di ảnh của Bác, con kính mong Bác tiếp cho con đủ tự tin, đủ nghị lực, đủ khả năng nữa để hoàn thành công trình này. Thì bây giờ con nghĩ, con đã hoàn thành được nguyện ước của mình. Đây là tác phẩm lớn nhất, có nghĩa nhất trong đời cầm bút của con.
Còn cái mức độ như thế nào, thì cái sự đánh giá của công chúng, của bạn đọc, của các nhà khoa học, các nhà lý luận sẽ phán xét. Nhưng mà với riêng con thì con cảm thấy là con tự bằng lòng.
Đương nhiên là tôi cũng đã nói thầm với Bác là thế này, nếu như sau này mình tái bản, mình có thể bổ sung thêm, bởi vì khi viết xong rồi quay lại mình mới nhận ra chỗ này mình phải viết thêm, chỗ kia mình phải bổ sung. Và tôi nghĩ điều đó là cần thiết.
PV: Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ đầy tâm huyết của nhà văn Nguyễn Thế Kỷ.
"Nước non vạn dặm" không chỉ là một công trình văn học giá trị, mà còn là một hành trình của trái tim, của trí tuệ và lòng tôn kính sâu sắc. Hy vọng rằng, qua tác phẩm, chúng ta sẽ càng thêm hiểu, thêm yêu và tự hào về Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.