Mùa nước son là tên gọi tôn xưng mùa nước nổi lúc còn non. Sở dĩ gọi là con nước son vì màu nước đỏ ngầu, như màu lá trạng nguyên ửng điều trong chiều vàng. Vai trò của mùa nước này chủ yếu là thao chua, rửa mặn cho đồng ruộng và là môi trường lý tưởng cho cá ôm trứng sinh sôi.
Nước son ở ền Tây dâng từ từ, len lỏi qua sông Tiền, sông Hậu, mang phù sa bồi đắp cho đất đai. Nước son là mùa cá ra sông, kiếm thức ăn nuôi trứng, đẻ con…tạo thêm việc làm cho cánh cư dân sống dọc chín nhánh sông đồng bằng.
Mùa nước son được tính bắt đầu từ cuối tháng 6 đến hết tháng 8 âm lịch. Sau tháng 8 thì được xem là lũ tràn đồng. Người đồng bằng xưa nay luôn ngóng đợi con nước son đổ về, đỏ quạch phù sa để bồi đắp ruộng vườn thêm lớp bùn màu mỡ phì nhiêu.
Thời điểm này, để rửa đất, mang phù sa vào ruộng sau khi thu hoạch vụ lúa Hè Thu, nhiều cánh đồng ở huyện An Phú, Châu Phú, Thoại Sơn, Phú Tân, thị xã Tịnh Biên và thị xã Tân Châu đã được người dân mở cống, cho nước vào ngập đồng ruộng. Đây cũng là lúc người nông dân cho đồng ruộng “nghỉ ngơi,” đến cuối tháng 10 âm lịch, nước rút đi để lại lớp phù sa màu mỡ, cỏ dại bị tiêu diệt, giúp giảm tiền phân bón, thuốc phun xịt cỏ... cho vụ mùa sau.
Thạc sĩ Lê Văn Chấn – Phó Chi cục trưởng, Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh Đồng Tháp cho biết: “Nó tiêu diệt cỏ dại, lúa chét, hoặc các dư thừa thực vật đủ thời gian phân hủy và rửa trôi. Giúp ít cho việc vệ sinh đồng ruộng nhẹ chi phí. Thời gian cách ly do xã lũ xa sẽ giúp giảm sự gây hại của đối tượng dịch hại. Đồng ruộng tốt hứa hẹn năng suất vụ mùa kế tiếp cao.”
Mùa nước son cũng là mùa đem về nhiều sản vật cho giới hạ bạc hành nghề. Hai loại cá thu hoạch nhiều nhất và thuộc hàng ngon nhất vào mùa nước son là cá linh non và các bống trứng. Cá bống trứng nhỏ bằng ngón tay út nhưng bụng căng cứng trứng vàng hượm, nổi rõ dưới làn da nâu nhạt, mỏng tang.
Chỉ cần một ngọn đèn chong, một chiếc xuồng và một cái rổ xúc là người ta khoèo dầm tách bến, tiến về phía mấy giề lục bình trôi. Mặt rổ cắt xéo góc 45 độ so với mặt nước, tiến về phía dưới bộ rễ lục bình.
Vục sâu rổ vào, lật ngang, nhanh tay giở lên khỏi mặt nước. Gạt lục bình ra, những con cá bống trứng nhảy xoi xói trong lòng rổ.
Không kém cạnh bống trứng, cá linh đầu mùa cũng xuất hiện ở con nước son, được xem là ngon, ngọt thịt nhất, chỉ bé như đầu đũa nên người dân gọi là cá linh non hay cá linh sữa. Cứ đến tầm mùa này là tiểu thương tại chợ cá đồng Trường Xuân – Tháp Mười lại thức trắng đêm cân cá.
Chị Nguyễn Ngọc An– tiểu thương kinh doanh tại chợ Trường Xuân, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp cho biết: “Hồi đó cá nhiều là 7-8 tối là mua cá vào tới khuya. Khuya cái nghỉ ngơi chút xíu tới 2h khuya là bắt đầu phiên chợ sáng. Vô con nước cá linh nhiều là chúng tôi thức nguyên đêm cân cá luôn”.
Bên cạnh cá tôm, mùa nước son đổ về cũng là mùa điên điển trổ bông. Năm nào lũ lớn, lũ kéo dài thì điên điển trổ nhiều, thời gian ra bông dài hơn và ngược lại. Bông điên điển để luộc hoặc ăn sống chấm với cá kho, với các loại mắm, trộn gỏi với tép đồng và đặc biệt là nấu canh chua với cá đồng.
Bà Nguyễn Ngọc Ánh, ngụ xã Long Khánh A, huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp cho biết: “Mỗi ngày hái bán 3kg, tôi cho thấp nhất 30.000 đồng/kg thì cũng thu được 100.000 đồng cho con đi học. Loại này dễ ăn lắm, nhất là người ở thành thị họ thích lắm”.
Giờ thì con nước son ngày càng trở nên nhạt màu và lượng nước đổ về hạ lưu cũng phập phù, đầy vơi vô chừng. Nông dân cũng đổi thay rất nhiều trong sản xuất, chủ lực vẫn là vun bón phân để bù đắp lượng phù sa không còn nữa.
Nhưng ai cũng nhớ mùa nước son đậm nét thuở nào, mùa nước mang về sản vật trù phú mỗi năm chỉ có 1 lần.