Chợ cá Hà Tiên có vị trí gần khu vực núi Pháo Đài - một trong mười cảnh đẹp của thành phố và thuận lợi khi nằm cạnh cửa biển giáp với vịnh Thái Lan, nơi có dòng chảy của con sông Giang Thành bắt nguồn từ Campuchia đi qua. Vì thế mà nguồn hải sản tại chợ cá Hà Tiên rất đa dạng và đặc biệt có giá rẻ.
Ông Dương Hoàng Hiệp, một ngư dân cho biết, hải sản nơi đây được các ngư dân sau khi đánh bắt đem lên bày bán trực tiếp trên hành lang bờ sông Giang Thành đoạn trước cửa chợ cá. Những ngư dân bày bán theo hình thức “chợ cóc”, không tốn phí thuê mặt bằng và không qua tay trung gian thương lái nên các loại hải sản sẽ có giá thấp hơn nhiều so với những nơi khác.
Chợ hải sản giá rẻ này chỉ hoạt động từ 4 giờ cho đến 7 giờ sáng mỗi ngày. Nếu qua 7 giờ, hải sản sẽ được đem vào các sạp trong chợ cá để bày bán và như thế giá cả sẽ chênh lệch cao hơn chút ít. Thế nên nếu đi chợ hải sản vào lúc 7h sẽ được xem là trễ.
“Chợ khoảng 4h là ai có đồ trước sẽ bày ra bán trước rồi. Vỏ lãi đặt lú vào bờ xong giờ nào là bày bán giờ đó à. Mấy chỗ người ta ngồi có cái cân nhỏ kế bên là đang chờ đồ ngoài biển dô là người ta đổ ra bán. Đi dài cái đường này thấy người ta lựa lựa là đồ dưới biển mới đem lên không đó. Tại vì người ta đánh bắt nhỏ gần bờ xong đem lên bán nên giá rẻ hơn, còn mấy ghe cào lớn thì người ta đánh bắt để cân mối, sang tay nhiều người giá cao hơn”, ông Dương Hoàng Hiệp nói.
Cứ thế, khu chợ cá cùng những chuyến tàu của ngư dân vùng biển tây nam cập bến tấp nập với đầy ấp các loại cá biển, tôm, cua, ghẹ, mực…góp phần tạo nên bầu không khí nhộn nhịp của chợ Hà Tiên.
Bà Nguyễn Thị Cúc, một tiểu thương tại chợ cho biết, khu vực chợ cá Hà Tiên “bận rộn” kẻ bán người mua xuyên suốt cả ngày không nghỉ. Không chỉ dừng lại ở việc bán hải sản, các tiểu thương trong sạp còn nhận chế biến và phục vụ bàn ghế để du khách có thể vừa thưởng thức hải sản và ngắm nhìn sông, biển:
“Chiều tối ở đây rất tiện lợi. Ví dụ du khách đến đây mua 1kg tôm, 1kg ốc, 1 kg mực…rồi các sạp bán sẽ chế biến cho luôn. Tiền công luộc thì 15 ngàn/kg còn chế biến xào gia vị thì 35 ngàn/kg. Sau đó sẽ có bàn ghế sát bờ sông này để du khách ngồi ăn. Buổi tối như thế khách đến ăn uống tới 3h sáng hôm sau là về, khách về thì cũng là lúc mà mấy ngư dân đánh bắt dọn ra bày bán. Cứ thế ngày qua ngày như khu chợ không ngủ.”
Theo người dân, đây là chợ Hà Tiên mới, được di dời và xây dựng cách đây khoảng 20 năm. Còn chợ Hà Tiên cũ trước kia nằm ở khu đất mà hiện tại xây dựng công viên tượng đài phun nước 7 Nàng tiên. Đến nay, chẳng còn ai nhớ chính xác chợ Hà Tiên cũ có từ khi nào, chỉ nhớ mang máng chợ có trên 100 tuổi.
Sau khi được di dời và xây dựng mới, chợ Hà Tiên đươc quy hoạch rộng và chỉnh chu hơn. Hiện chợ Hà Tiên được phân chia thành 4 khu: khu chợ cá, khu chợ ăn uống - hoa - trái cây, khu chợ rau - thịt và khu chợ bách hóa. Mỗi khu chợ như thế sẽ quy tụ tiểu thương buôn bán các mặt hàng phù hợp theo tên của từng khu chợ để người dân và du khách dễ dàng tìm mua những thứ cần thiết.
Cũng vì thế mà việc buôn bán của tiểu thương ổn định hơn trước kia, ông Võ Hoàng Anh tiểu thương trong chợ cho biết: “Ngày xưa chợ cũ nhỏ lắm, buôn bán rau, cá… gôm lại với nhau một chợ. Còn bây giờ chia ra, ví dụ ở đây chợ ăn là buôn bán đồ ăn uống, bên kia là chợ cá, kế đó là chợ rau thịt. Một hàng ngang chia làm 3 khu chợ, còn trên kia là khu chợ bách hóa. Như vậy thì khách sẽ dễ tìm hơn, ai ăn sẽ đến khu ăn, còn ai mua hải sản thì qua chợ hải sản.”
Chợ Hà Tiên không chỉ nổi tiếng với hải sản tươi sống, giá rẻ mà còn có nhiều món ngon và lạ. Người dân ở các tỉnh, thành khác đến chợ Hà Tiên sẽ thích thú với món bún kèn, bún xiêm lo…và không khỏi lạ lẫm trước con cà xỉu - một đặc sản trứ danh, gây ấn tượng từ tên gọi đến hương vị.
Người dân địa phương cho biết, cà xỉu là một loại hải sản độc nhất vô nhị của tỉnh Kiên Giang, thường sống tập trung ở môi trường nước lợ, xuất hiện nhiều ở vùng đầm Đông Hồ. Cà xỉu có lớp vỏ hai mảnh tương tự như con chem chép, thêm chiếc râu dài. Thịt cà xỉu có độ dai, giòn sần sật, trong đó phần râu sẽ chứa nhiều chất dinh dưỡng nhất.
Cà xỉu được người dân bắt quanh năm và nhiều nhất là từ tháng 6 đến tháng 8. Người dân thường chế biến cà xỉu thành các món xào, gỏi và đặc biệt là mắm cà xỉu.
Nguyên liệu không thể thiếu trong món mắm cà xỉu là nước mắm Phú Quốc cùng tỏi, ớt, đường trắng hoặc đường thốt nốt tùy sở thích và khẩu vị của từng người. Món mắm cà xỉu sau khi hoàn thành sẽ được đựng trong hũ nhựa, đóng kín nắp, bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh và dùng được trong vài tháng.
Mắm cà xỉu ăn với cơm trắng rất hợp, thế nên được nhiều tiểu thương chế biến và đem bán tại chợ Hà Tiên. Du khách khi tham quan chợ Hà Tiên có thể tìm thấy mắm cà xỉu tại khu chợ cá với giá bán giao động từ 100.000 - 120.000 đồng/hủ:
“Đặc sản Hà Tiên ở đây thì chỉ có cà xỉu muối. Bán trong mấy chỗ bán mắm, hũ con đó có màu xanh, dẹp và có râu như cọng giá vậy đó.”
“Con này sống ở mấy bãi biển gần chợ. Người ta đào bằng leng xúc đất. Mỗi lần xúc một leng đất lên là trong đó có 3-4 con. Sau đó người ta đem về luộc, luộc xong đem đi phơi khô, phơi khô xong thì trộn chanh, bột ngọt, tỏi ớt với nhau rồi bỏ con cà xỉu vào muối như vậy mới ngon.”
Theo Ông Trương Thanh Hùng, Nhà nguyên cứu văn hóa, Ủy viên ban chấp hành hội văn nghệ dân gian Việt Nam, chợ Hà Tiên có một điểm đặc biệt đó là không ồn ào và tiểu thương không buôn bán gian dối:
“Ở Hà Tiên người ta gọi đó là nơi đất phật người hiền. Những năm 1960 đi ra chợ Hà Tiên là không có ồn ào như những ngôi chợ khác. Người dân từ các nơi khác về Hà Tiên sinh sống hình như ảnh hưởng bởi phong thủy mà không còn bôn ba, sống êm đềm hơn. Tôi có viết một câu về chợ Hà Tiên, ngày đó chợ Hà Tiên không lớn như bây giờ. Ngày xưa mình cảm nhận được từ ngôi chợ.
Ngôi chợ nhỏ quanh năm không xa lạ
Rất dịu hiền không nói thách chú ơi
Thân quen sao những tiếng chào mời
Như vị ngọt ghẹ tươi vừa luộc
Chợ Hà Tiên ngày một hấp dẫn với nhiều món ngon đặc biệt, trở thành điểm đến thu hút du khách gần xa ghé qua trải nghiệm. Một khu chợ được thiên nhiên ưu ái với đồ biển trù phú quanh năm cùng những người tiểu thương thật thà, dễ mến.