Cần làm gì để tháo gỡ những bất cập này?
Nghe nội dung chi tiết tại đây:
Hợp tác xã Thanh Nhật- Thu Lộ được UBND tỉnh Quảng Ngãi cấp Quyết định chủ trương đầu tư chợ Thu Lộ vào năm 2017 và đã đến nay đã hoàn thành một số thủ tục về Báo cáo đánh giá tác động môi trường, thiết kế thẩm duyệt phòng cháy chữa cháy, thiết kế cơ sở, kiểm kê và phê duyệt phương án bồi thường mặt bằng… nhưng đến nay, sau gần 5 năm, đơn vị chưa được bàn giao đất vì vướng ở khâu giải phóng mặt bằng.
Dự án chợ Thu Lộ được quy hoạch xây dựng trên phần diện tích đất của 03 doanh nghiệp trước đây là doanh nghiệp nhà nước nhưng hiện tại đã cổ phần hóa 100%.
Theo ông Đinh Thanh Nhật, Tổng giám đốc Hợp tác xã Thanh Nhật- Thu Lộ, định nghĩa về “tài sản công” còn chung chung, chưa rõ ràng khiến Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh Quảng Ngãi còn lúng túng trong việc xác định đâu là đất công, đâu là đất tư cũng như trong vận dụng Nghị định 148 sửa đổi bổ sung một số nghị định quy định chi tiết thi hành Luật đất đai. Theo các quy định hiện này, đất chợ là đất công cộng, có thể được nhận những ưu đãi về thuê đất và không phải đấu giá, đấu thầu, nhưng trong thực tế, rất ít địa phương thực hiện được.
Ông Nhật chia sẻ:
"Trong Nghị định 148, điểm 14b nêu một số dự án được ễn toàn bộ tiền thuê đất một thời gian hoặc toàn thời gian dự án thì sẽ được Nhà nước giao đất không thông qua đấu thầu, không đấu giá. Nhưng những dự án như vậy lại mang đi đấu giá thì không đúng với mong muốn của chính phủ và Nhà nước. Nếu đem đi đấu giá thì nhà đầu tư không còn được hưởng ưu đãi".
Dự án đầu tư xây dựng chợ Thu Lộ, tỉnh Quảng Ngãi chỉ là một trong số hàng trăm chợ trên cả nước đang gặp vướng mắc trong kêu gọi vốn xã hội hóa. Thống kê của Hiệp hội phát triển chợ Việt Nam, cả nước có khoảng 9.000 chợ truyền thống, nhưng đến nay, dù đã có nhiều chính sách kêu gọi đầu tư, nhưng chỉ có khoảng 10% trong số này thực hiện xã hội hóa.
Đa phần các chợ truyền thống được hình thành từ cách đây vài chục năm, có những khu chợ có tuổi đời hàng trăm năm với diện tích chợ rất nhỏ, không đáp ứng được những quy định về tiêu chuẩn, phân loại chợ mới đòi hỏi các khu chợ cần được nâng cấp, đầu tư xây dựng mới.
Tuy nhiên, nhiều dự án đầu tư chợ không thể thực hiện do những vướng mắc ở một số quy định của pháp luật, trong đó có Luật tài sản công.
Ông Hoàng Văn Lãi, Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã đâu tư khai thác quản lý chợ Thái Khang phản ánh:
"Khi phát triển chợ mới, mở rộng lớn thêm, thế nhưng có 1 phần đất chợ cũ rất khó thực hiện dự án.
Một số dự án vì có một chút đất công, tài sản công mà không thể thực hiện dự án, có chủ đầu tư 5-10 năm, 20 năm. Có những dự án chuẩn bị thực hiện rồi lại bị thu vì Luật sử dụng quản lý tài sản công năm. Rất bất cập!"
TS Dương Văn Chiến, Chủ tịch Hiệp hội phát triển chợ Việt Nam cho rằng, theo Luật Đất đai và Luật đầu tư, Nhà nước đứng ra giải phóng mặt bằng và bàn giao mặt bằng sạch bằng cho các chủ đầu tư nhưng đa phần địa phương không thể thực hiện,
Bên cạnh đó, quá trình lập hồ sơ xây dựng chợ mới, toàn bộ chợ cũ sẽ phải phá dỡ để lấy mặt bằng xây dựng chợ mới. Tuy nhiên, các địa phương vẫn yêu cầu định giá, đấu giá tài sản cũ đó, điều này làm tăng chi phí đầu tư và không nhận được nhiều sự ủng hộ từ các tiểu thương. TS Dương Văn Chiến nêu ý kiến:
"Khi đã chấp thuận phương án đầu tư 100% xây mới thì tài sản đó phải áp dụng theo tháo dỡ tận dụng vật liệu.
Nhưng đấu thầu theo giá còn lại, có thể từ 5-30 tỷ, doanh nghiệp phải bỏ tiền ra đấu giá, bỏ tiền ra tháo dỡ, đập đi. Người ta không hiểu, chính các tiểu thương phải chịu nộp tiền thuê đất đó thông qua các nhà đầu tư".
Một số nhà đầu tư phản ánh, để đạt được những thỏa thuận với các tiểu thương rất khó khăn. Ngoài ra, tiền đấu giá sử dụng đất được tính toàn bộ trong khuôn viên dự án không trừ đi diện tích công cộng không được phép kinh doanh, trong khi đó, giá cho thuê mặt bằng kinh doanh tại chợ lại bị khống chế bởi nhà nước cũng là rào cản khó thu hút nguồn vốn xã hội hóa vào các dự án chợ.
Nhằm tháo gỡ những khó khăn, bất cập giữa các quy định của văn bản pháp luật hiện hành, Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Công thương chủ trì xây dựng, bổ sung các quy định về quản lý sử dụng khai thác kết cấu hạ tầng chợ do Nhà nước đầu tư hoặc hỗ trợ đầu tư tại chương IV, Dự thảo Nghị về phát triển và quản lý chợ thay thế Nghị định số 02/2003/NĐ-CP và Nghị định số 114/2009/NĐ-CP.
Bà Lê Việt Nga, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công thương kỳ vọng khi Dự thảo Nghị định được thông qua, góp phần khai thông nguồn vốn xã hội hóa cho lĩnh vực này:
"Những quy định này nhằm hướng dẫn quy định chi tiết về quản lý sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng chợ phù hợp hoàn toàn với Luật tài sản công, tránh gây thất thoát ngân sách và tài sản công của Nhà nước.
Chúng tôi mong rằng những quy định này góp phần giải quyết mâu thuẫn giữa Nghị định 02 năm 2003 của Chính phủ về quản lý và phát triển chợ và các quy định về quản lý tài sản công thời gian vừa qua".
Ông Đinh Đăng Hải, Chuyên gia cao cấp của Tổ chức Health Bridge của Canada, đơn vị tham gia thực hiện nhiều dự án liên quan đến phát triển chợ nhấn mạnh, chợ là tài sản công, phục vụ lợi ích chung của cộng đồng, nên để tránh tình trạng tài sản chợ sau khi đấu giá bị sử dụng sai mục đích, Dự thảo Nghị định về quản lý và phát triển chợ cần có những quy định chặt chẽ.
Ông Hải lưu ý:
"Đây được hiểu là hình thức tư nhân hóa các tài sản công, sau khi đấu giá cần có những quy định chặt chẽ ngay từ ban đầu, chợ vẫn tiếp tục hoạt động phục vụ nhân dân cũng như tạo điều kiện cho tiểu thương bán hàng tại chợ".
Nhiều ý kiến cho rằng, nâng cấp và cải tạo hệ thống chợ truyền thống đã xuống cấp sẽ hạn chế tình trạng lãng phí những diện tích đất công, góp phần cải thiện bộ mặt đô thị của các địa phương và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu dùng của người dân, kinh doanh của các tiểu thương trong chợ.
Mặc dù Chính phủ có chủ trương thu hút nguồn vốn xã hội hóa vào các dự án chợ, nhưng tỷ lệ thực hiện không cao. Để có thể duy trì và mở rộng quy mô chợ truyền thống ở các địa phương thông qua xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng chợ, ngoài điều chỉnh, sửa đổi những bất cập trong các quy định pháp luật hiện hành, cần có thêm những chính sách ưu đãi cho các nhà đầu tư.
Đây cũng là góc nhìn của Kênh VOV Giao thông: "Khơi thông nguồn vốn vào dự án chợ, cần thêm nhiều chính sách ưu đãi".
Đến thời điểm hiện tại, cả nước chỉ có khoảng 900 dự án chợ thu hút được nguồn vốn xã hội hóa. Các chợ truyền thống ở địa bàn nông thôn, ền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo hầu như không có khả năng thu hút nguồn vốn từ xã hội hóa do những vùng này có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, thu nhập và sức mua của người dân không cao.
Trong khi ở một số địa phương, các chợ có khả năng thu hút nguồn vốn xã hội hóa lại gặp những vướng mắc về các quy định, chính sách hiện hành. Nhiều chợ truyền thống đã xuống cấp nghiêm trọng, không đảm bảo an toàn vệ sinh và an toàn phòng cháy chữa cháy tiềm ẩn nhiều nguy cơ về cháy nổ.
Doanh nghiệp cũng không mặn mà với lĩnh vực đầu tư xây dựng, quản lý, khai thác chợ vì chi phí đầu tư, chi phí tiền thuê đất cao trong khi giá dịch vụ sử dụng diện tích bán hàng tại chợ lại bị khống chế bởi nhà nước và đặc biệt là những rủi ro về mặt pháp lý.
Trong điều kiện ngân sách của Nhà nước, của các địa phương còn hạn hẹp, chủ trương xã hội hóa nguồn vốn vào các dự án chợ là một chủ trương đúng bởi không chỉ hạn chế những rủi ro về cháy nổ, vệ sinh môi trường, mà còn giúp tăng thu ngân sách cho các địa phương từ tiền cho thuê đất và thúc đẩy các hoạt động nuôi trồng, sản xuất của các địa phương, tạo công ăn việc làm cho người dân.
Nhưng để làm được điều này, cần tháo gỡ một số vấn đề.
Trước hết cần hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động của chợ. Trong đó, Chính phủ và các bộ ngành nghiên cứu, xem xét điều chỉnh các quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và các Nghị định có liên quan cho phù hợp. Có thể theo hướng, các dự án nằm trong danh mục ngành nghề ưu đãi đầu tư hoặc thuộc địa bàn ưu đãi đầu tư mà có tài sản công không chịu sự điều chỉnh của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công.
Ban soạn thảo Dự thảo Nghị định về quản lý và phát triển chợ tổng hợp các ý kiến góp ý dự thảo và điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn nhằm khắc phục những vướng mắc, bất cập hiện nay.
Các dự án đầu tư chợ truyền thống về thực chất là các dự án an sinh xã hội, bởi vậy, để khuyến khích nhà đầu tư, Nhà nước và các địa phương cần xem xét, bổ sung thêm nhiều chính sách, cơ chế ưu đãi tương tự như các dịch vụ công khác.
Thông qua các chính sách ễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất… sẽ góp phần làm giảm giá dịch vụ sử dụng diện tích bán hàng tại chợ, từ đó giảm bớt khó khăn cho tiểu thương, thu hút thêm tiểu thương bám chợ, tăng thu nhập để phát triển kinh tế tiến tới giảm khiếu kiện, khiếu nại, ổn định tình hình an ninh trật tự.
Có như vậy, thời gian tới, Việt Nam mới có thể xây dựng và phát triển mạng lưới chợ theo hướng an toàn, vệ sinh, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và giao lưu của người dân , thúc đẩy các hoạt động sản xuất của địa phương.