Nhiễu động không khí ngày càng gia tăng
Cuối tháng 7 vừa qua, khi chiếc máy bay của hãng Delta bắt đầu rung lắc dữ dội trên chuyến bay từ Salt Lake City đi Amsterdam, một số hành khách đã nghĩ rằng nó sắp rơi.
Chiếc máy bay đã gặp phải nhiễu động mạnh, hất văng hành khách lên trần và làm xe đẩy dịch vụ văng khắp máy bay. Một hành khách mô tả cảm giác như một trận động đất. Máy bay buộc phải hạ cánh khẩn cấp xuống Minneapolis, nơi 25 người được đưa vào bệnh viện.
Đây chỉ là vụ việc mới nhất trong loạt sự cố nhiễu động gần đây dẫn đến thương tích, nhập viện và thậm chí cả tử vong. Năm ngoái, một người đàn ông 73 tuổi đã tử vong vì lên cơn đau tim trong lúc máy bay gặp nhiễu động nghiêm trọng trên chuyến bay từ London đến Singapore.
Một số hành khách đã từng gặp sự cố nhiễu động khi di chuyển bằng máy bay chia sẻ:
“Chiếc máy bay bắt đầu rung lắc. Sau đó nó mỗi lúc một tệ hơn.”
“Chúng tôi giống như đang bay ở bên trong máy bay vậy”.Nhiễu động, do các rối loạn trong khí quyển gây ra, là một trong những hiện tượng thời tiết khó dự đoán nhất đối với các phi công.
Không khí di chuyển giống như dòng nước chảy trong sông: nếu không bị cản trở, nó chảy êm ả, nhưng khi gặp chướng ngại, chẳng hạn như một tảng đá, nó sẽ trở nên hỗn loạn. Núi và bão giống như những tảng đá trong lòng sông, làm thay đổi cách dòng khí di chuyển.
Tiến sĩ Paul William, Nghiên cứu khoa học khí quyển thuộc Đại học Reading, cho biết: “Nhiễu động là chuyển động hỗn loạn, ngẫu nhiên xảy ra trong tất cả các chất lỏng. Nó ở quanh ta mọi lúc: trong bồn tắm, trong cốc cà phê, và tất nhiên cả trong khí quyển”.
Mỗi năm, từ nhiễu động vừa phải đến cực đoan xảy ra hàng chục nghìn lần trên khắp thế giới. Với phần lớn hành khách, đó chỉ là vài cú xóc nhẹ, nhưng trong những trường hợp nghiêm trọng, nó có thể gây hư hỏng cấu trúc máy bay, làm mất kiểm soát tạm thời và gây thương tích.
Theo dữ liệu của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia Mỹ, chỉ riêng tại quốc gia này, nhiễu động đã gây ra hơn 200 chấn thương nghiêm trọng từ 2009 đến 2024.
May mắn là các trường hợp tử vong do nhiễu động rất hiếm khi xảy ra, và việc thắt dây an toàn gần như luôn ngăn ngừa được chấn thương nghiêm trọng. Thế nhưng, có một thực tế là tình trạng nhiễu động dường như đang gia tăng, đặc biệt trên những tuyến bay đông đúc, và dự kiến sẽ còn tệ hơn khi Trái đất nóng lên.
Vậy đâu là những tuyến bay “xóc” nhất thế giới?
Trang dự báo nhiễu động Turbli đã phân tích hơn 10.000 đường bay, theo đó, tuyến bay dài 120 dặm giữa Mendoza (Argentina) và Santiago (Chile) mang lại những khung cảnh ngoạn mục trên dãy Andes hùng vĩ, đôi khi phủ đầy tuyết trắng chính là tuyến bay gặp nhiều nhiễu động nhất thế giới.
Phần lớn trong số 10 tuyến bay gặp nhiễu động nhiều nhất thế giới đều liên quan đến địa hình núi, bao gồm cả dãy Andes, chuỗi núi dài nhất trên đất liền thế giới và dãy Himalaya.
Tại Mỹ, những tuyến bay “xóc” nhất chủ yếu là các chuyến bay băng qua dãy Rocky Mountains, đi và đến Denver hoặc Salt Lake City.
Tương tự, ở châu Âu, các tuyến qua dãy Alps giữa Pháp, Italy và Thụy Sĩ cũng nằm trong nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất.Các phi công rất ý thức về việc phải cẩn trọng hơn khi bay qua núi, nhưng tình trạng nhiễu động do núi gây ra không phải lúc nào cũng dự đoán được.
Đáng chú ý, còn có một dạng nhiễu động khác, không có dấu hiệu trực quan nào để cảnh báo phi công.
Hiện tượng đó gọi là nhiễu động không khí trong, thường dùng để mô tả sự nhiễu động gần các dòng tia, những dòng không khí chuyển động nhanh, uốn lượn, nằm cao trong khí quyển nơi máy bay thường bay qua. Nguyên nhân là do sự thay đổi đột ngột về tốc độ hoặc hướng gió theo độ cao. Loại nhiễu động này “nguy hiểm vì rất khó phát hiện và dự báo”.
Tiến sĩ Paul William, Nghiên cứu khoa học khí quyển thuộc Đại học Reading, cho biết: “Ai từng leo lên một tòa nhà cao tầng, ví dụ như tháp Eiffel, sẽ thấy: dưới chân tháp thì khá êm, nhưng càng lên cao gió càng mạnh. Sự gia tăng tốc độ gió theo độ cao đó được gọi là gió đứt. Khi gió đứt quá mạnh, khí quyển không còn giữ ổn định được nữa và sẽ bị phá vỡ thành nhiễu động”.
Theo các nghiên cứu gần đây, khi Trái đất nóng lên, tình trạng nhiễu động không khí trong cũng đang ngày càng dữ dội hơn.
Một nghiên cứu năm 2023 ghi nhận nhiễu động nghiêm trọng trên Bắc Đại Tây Dương tăng 55% trong năm 2020 so với năm 1979. Nghiên cứu này cũng ghi nhận mức tăng 41% trên lục địa Mỹ.
Tiến sĩ Paul William cho biết thêm: “Chúng tôi dự báo rằng lượng nhiễu động sẽ tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba trong vài thập kỷ tới. Nhưng điều đó chỉ có nghĩa là tỷ lệ không khí có nhiễu động nghiêm trọng sẽ từ 0,1% tăng lên 0,2 hoặc 0,3%. Nó không đến mức buộc phải đóng cửa một phần không phận. nhưng nó chỉ sẽ xảy ra thường xuyên hơn, và phi công sẽ phải theo dõi sát sao hơn để xác định vị trí và tìm cách tránh”.
Mặc dù vậy, các chuyên gia nhấn mạnh rằng máy bay vẫn là hình thức di chuyển an toàn nhất. Máy bay được thiết kế đặc biệt để chịu được cả những nhiễu động nghiêm trọng, và việc thắt dây an toàn là cách chắc chắn nhất để tránh chấn thương.
Còn tại Việt Nam, vào giữa tháng 5 vừa qua, một chuyến bay từ TP.HCM ra Hà Nội đã gặp nhiễu động khi đang hạ cánh. Hình ảnh do hành khách ghi lại lan truyền trên mạng xã hội cho thấy thức ăn, khăn giấy, ly nhựa vương vãi khắp sàn, nhiều hành khách hoảng loạn, ôm chặt thành ghế.
Trên thực tế, ngành hàng không Việt Nam cũng từng gặp phải trường hợp máy bay gặp nhiễu động không khí. Lần gần nhất xảy ra hiện tượng này là vào năm 2019 khi máy bay Airbus A320 của Bamboo Airways, khởi hành từ TP.HCM đi Hà Nội, trong lúc đang bay ở độ cao 31.000 feet (xấp xỉ 9.449m), đã gặp vùng nhiễu động trời trong khiến máy bay bị rung lắc.
Các chuyên gia khuyến cáo, trong trường hợp máy bay gặp nhiễu động không khí, hành khách cần tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của phi hành đoàn. Bởi phi công đã được đào tạo chuyên sâu để xử lý tình huống và luôn nhận cảnh báo từ hệ thống radar cũng như kiểm soát không lưu, đảm bảo chuyến bay an toàn.