Như VOVGT đã đề cập trong Chương trình Diễn đàn 91 mới đây, mô hình dưỡng lão bán trú được xem là một xu hướng tất yếu của các quốc gia đang có dân số già hóa. Nhưng, nếu chỉ tổ chức các viện dưỡng lão tập trung quy mô lớn, ở xa khu dân cư thì rất ít người tiếp cận được, vì khoảng cách di chuyển và chi phí cao, đi lại khó khăn. Do đó, mục tiêu hướng tới là người cao tuổi phải có các cơ sở chăm sóc bán trú ngay tại địa bàn dân cư nơi họ sinh sống, có thể coi như các "nhà già", như mô hình nhà trẻ hiện nay.
Có nhà trẻ, sao chưa có "nhà già" ở khu dân cư? Cần làm gì để phát triển mô hình nhà dành cho người cao tuổi tại khu dân cư?
Ở một khu chung cư tại phường Hà Đông, TP Hà Nội có hai trường mầm non tư thục nhưng như hầu hết các khu chung cư khác trên địa bàn Thủ đô, ở đây không có không gian nào dành riêng cho người cao tuổi. Điều này khiến cho người cao tuổi ở đây cảm thấy bí bách và thiếu nơi để sinh hoạt cộng đồng:
"Hiện nay khu chung cư nhà cô chưa có nơi để người cao tuổi đến để có ngồi với nhau chuyện trò, đọc báo, hát múa..., cơ sở vật chất dành cho người cao tuổi chưa có".
"Hội người cao tuổi cũng rất đông nhưng cơ sở vật chất thì chưa đầy đủ, nhà văn hóa thì chật chội thế nên chúng tôi toàn tập trung vào buổi sáng hoặc buổi tối để múa hát rồi ngồi kể chuyện cho khuây khỏa tuổi già".
Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Nhà sáng lập Hệ thống dưỡng lão Nhân Ái nhận định, người cao tuổi có nhu cầu được giao lưu, sinh hoạt phù hợp với lứa tuổi, đặc biệt người cao tuổi không còn tham gia nhiều hoạt động xã hội càng cần được chăm sóc trong một môi trường chuyên biệt. "Nhà già" cũng giống như cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường học, cơ sở y tế phải đi theo phục vụ cho cụm dân cư:
"Dưỡng lão bán trú, mô hình Daycare rất cần thiết phải nằm ở khu dân cư để đảm bảo đi lại cho các cụ được thuận tiện, thứ hai là xử lý các vấn đề liên quan được kịp thời. Thách thức hiện nay là hạ tầng xã hội của mình không có quy hoạch có các khu dành cho người cao tuổi nên muốn mở trung tâm Daycare nhưng không có cơ sở vật chất để làm được".
TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, chúng ta đang thiếu một cách tiếp cận toàn diện và hiện đại đối với vấn đề chăm sóc người cao tuổi. Đã đến lúc cần phải nhìn nhận "nhà già" không phải là gánh nặng, mà là một hạ tầng thiết yếu của xã hội, nơi người già được sống vui, sống khỏe, được chăm sóc bằng sự tôn trọng và lòng nhân ái:
"Trước hết Nhà nước phải xây dựng cơ chế, chính sách cụ thể để khuyến khích loại hình này, từ quy hoạch đất đai, ưu đãi thuế, hỗ trợ tín dụng đến ban hành các tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, đội ngũ nhân lực và chất lượng dịch vụ. Bên cạnh đó, sự tham gia của các doanh nghiệp và các tổ chức xã hội đóng vai trò quan trọng tạo nên môi trường sống phong phú, có ý nghĩa với người cao tuổi".
TS Trương Xuân Cừ, Phó Chủ tịch Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam cho biết nước ta có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Do đó, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích xã hội xây dựng mô hình trung tâm chăm sóc, nuôi dưỡng người cao tuổi vì nhu cầu thực tế rất cao và người cao tuổi ở trung tâm phù hợp với xu thế, tâm lý lứa tuổi, tuổi tác...và muốn khuyến khích xã hội hóa, chăm sóc tốt hơn cho người cao tuổi thì cần có cơ chế chính sách đột phá:
"Tạo điều kiện quỹ đất cho người cao tuổi hoặc thuê với giá rẻ hoặc với hình thức nào đấy để người đầu tư có điều kiện. Chúng ta đã có trường học dành cho người trẻ thì nhà nước cũng nghiên cứu thêm có các nhà văn hóa, các nhà bán trú, chăm sóc ban ngày dành cho người cao tuổi thì nó sẽ đồng bộ hệ thống".
Theo các chuyên gia, việc xây dựng các quy định pháp lý và một hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ xã hội hoàn thiện cho xã hội chuyển dần sang già hóa là rất cần thiết, trong đó có hệ thống nhà dành cho người cao tuổi. Trong các khu đô thị mới, bên cạnh quy định bắt buộc dành quỹ đất cho bệnh viện, trường học, cần bổ sung quỹ đất cho "nhà già" để đón nhận người cao tuổi sinh sống tại đó.
Ở độ tuổi nào cũng cần có không gian sinh hoạt chung, đặc biệt là với người cao tuổi đã có thời gian dài lao động và cống hiến thì nhu cầu hưởng thụ tuổi già là cần thiết. Với tốc độ già hóa dân số nhanh chóng, những yêu cầu về không gian sinh hoạt, nơi chăm sóc sức khỏe thể chất, tinh thần càng trở nên bức thiết.
Mời các bạn đến với góc nhìn của VOVGT qua bài bình luận: “Nhà già" cần được ưu tiên".
Ở độ tuổi xế chiều, các ông bà thường lựa chọn những khu công viên, không gian trống gần nhà để tập thể dục hoặc tham gia vào các câu lạc bộ dưỡng sinh rồi trở về nhà. Quỹ thời gian còn lại trong ngày còn rất nhiều nhưng các ông, các bà với sự hạn chế về việc di chuyển chỉ có thể lựa chọn ở nhà trông cháu, xem truyền hình, trò chuyện cùng hàng xóm.
Cũng không nhiều địa phương có những câu lạc bộ dành cho người cao tuổi như: câu lạc bộ cờ tướng, câu lạc bộ dưỡng sinh, câu lạc bộ văn nghệ,… Những câu lạc bộ này đa số tổ chức ở nhà văn hóa xã, phường, và việc chia sẻ không gian chật hẹp tại những địa điểm này với những hội nhóm khác cũng là vấn đề nan giải. Điều kiện di chuyển giữa các câu lạc bộ cũng là một nỗi lo ngại khiến người cao tuổi cảm thấy phiền hà.
Vấn đề đặt ra là cần có những "nhà già" như những nhà trẻ tại cộng đồng dân cư. Đây không chỉ là nơi chăm sóc ăn uống nghỉ ngơi cho các cụ ban ngày, mà còn là nơi tăng cường sức khỏe thể chất và tinh thần cho người cao tuổi thông qua hoạt động thể dục thể thao, văn hóa văn nghệ, sinh hoạt cộng đồng. Hơn thế, còn có các chuyên gia hướng dẫn kiến thức, kỹ năng để các cụ tự chăm sóc bản thân phù hợp với sức khỏe, thể trạng, điều kiện của từng người.
Khi người cao tuổi tự chăm sóc mình tốt cho mình, được dự phòng chăm sóc sức khỏe sẽ giúp kéo dài thời gian tuổi già khỏe mạnh, vui vẻ, ngăn ngừa được những suy thoái về vận động và trí tuệ, giúp bản thân họ và con cái thêm hạnh phúc và dân số khỏe mạnh, chất lượng hơn.
Tuy vậy để giải được bài toán thiếu các không gian sinh hoạt cho người cao tuổi thì ngay từ bây giờ cần bổ sung quy định, các khu chung cư, khu đô thị mới mọc lên phải dành ra được những không gian sinh hoạt cộng đồng như Nhà sinh hoạt cộng đồng hay Nhà văn hóa, để nhóm người cao tuổi không bị “bỏ rơi” ngay tại nơi mình sinh sống.
Mặt khác, trong bối cảnh cả nước thực hiện phương án sắp xếp, xử lý trụ sở dôi dư, trong các phương án chuyển đổi chức năng sử dụng, có thể tận dụng các công sở dôi dư để xây dựng các trung tâm chăm sóc sức khỏe và viện dưỡng lão bán trú cho người cao tuổi ngay tại cộng đồng dân cư. Đây là một nguồn lực có sẵn, đáp ứng được nhu cầu tại chỗ của người cao tuổi ở địa phương lại giúp tiết kiệm đáng kể chi phí đầu tư mới.
Sự ưu tiên này là cần thiết bởi nước ta đang bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ rất nhanh, đặc biệt ở các đô thị lớn, nơi tập trung dân cư đông đúc, điều kiện sống cao nhưng chi phí dịch vụ xã hội cũng đắt đỏ. Trong khi đó, mạng lưới chăm sóc dài hạn và hệ thống viện dưỡng lão hiện tại không đáp ứng được nhu cầu, cả về số lượng lẫn chất lượng. Việc chuyển đổi công sở cũ thành các cơ sở dưỡng lão sẽ tạo điều kiện đẩy nhanh quá trình phát triển hệ thống này mà không cần chờ đợi đầu tư mới từ đầu.
Thêm vào đó, để có nhiều không gian sinh hoạt chung dành cho người già, chúng ta còn cần quan tâm tới việc xây dựng các dự án từ quy hoạch đến thiết kế không gian, tiện tích phù hợp với sức khỏe và độ tuổi của người già. Đồng thời, để thuận tiện hơn cho người cao tuổi đến những không gian công cộng ấy, các cơ quan chức năng cần xây dựng hệ thống hạ tầng giao thông, phương tiện công cộng thuận tiện hơn nhằm khuyến khích cộng đồng người cao tuổi trên địa bàn Thành phố đến những không gian này nhiều hơn.
Khi có được một quy hoạch tổng thể, tiêu chuẩn cụ thể và phương thức vận hành rõ ràng, chúng ta mới có thể triển khai mạng lưới viện dưỡng lão một cách hiệu quả và đồng bộ trên toàn quốc. Đây là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư xã hội hóa, tạo lập niềm tin cho người dân, và đưa việc chăm sóc người cao tuổi trở thành một ngành nghề chính thức, được nhìn nhận đúng đắn trong hệ thống phát triển quốc gia. Đây không chỉ là vấn đề hợp lý về kinh tế – xã hội, mà còn là cách thể hiện lòng hiếu kính, văn hóa truyền thống và trách nhiệm với tương lai dân tộc trong thời đại già hóa./.