Sau hai tháng lao dốc, hiện tại giá thu mua sầu riêng tại nhà vườn đã có chút khởi sắc, dù chỉ tăng lên từ 10.000 – 20.000 đồng/kg. Giống Mon thong giá trên 75.000 đồng/kg, Ri6 giá trên 50.000 đồng/kg. Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm trước thì tình hình sản xuất và tiêu thụ loại trái “tỷ đô” này đã mất giá đến 50%. Tại ĐBSCL, Tiền Giang và TP.Cần Thơ là hai địa phương đang có diện tích sầu riêng trong giai đoạn thu hoạch lớn nhất hiện nay.
Ngày càng có nhiều nhà vườn chuyển qua canh tác nghịch vụ với lòng tin “sẩy vụ” chứ không “sẩy giá”. Thế nhưng, nếm trải “vị đắng” sầu riêng nghịch vụ thì đây cũng là lần đầu đối với ông Huỳnh Văn Thà ở ấp Hậu Thuận, xã Hậu Thành, huyện Cái Bè.
Dạo quanh vườn sầu riêng Ri6 vừa cắt dao thứ nhất, ông Thà kể, với tay nghề “thượng thặng” của mình, canh tác thuận vụ thì năng suất sẽ đạt 14 tấn/hecta, còn nếu nghịch vụ thì chỉ tầm 7 tấn/hecta. Nhưng đổi lại, giá sầu riêng nghịch vụ sẽ giao động từ 120.000 – 200.000 đồng/kg tùy chủng loại. Mức giá “đạt đỉnh” này vẫn đảm bảo “lời khẳm” bất chấp năng suất ít ỏi.
Tháng 11/2024, ông Thà chứng kiến giá sầu riêng Thái đạt 170.000 đồng/kg, còn giống Ri6 đạt 100.000/kg. Nhưng bước sang tháng 12/2024 đến nay, giá sụt liên tiếp chỉ còn quanh mức 35.000 đồng -80.000 đồng/kg. Người trồng sầu riêng không có lãi, coi như mất cả giá lẫn mất cả mùa:
“Trái sầu riêng nay rẻ quá, có người bị lỗ khóc luôn. Mình cũng đang rầu lắm vì có số chưa bán, không biết giá cả ra sao. Nay mình bán khoảng 1 tấn trái mà lái thu mua chỉ 35.000-40.000 nghìn đồng/kg, lái hiện nay rất ít, 10 vựa thì nghỉ chỉ còn 2 vựa. Tết nay không vui vẻ như năm rồi, khó khăn quá”.
Trồng sầu riêng nghịch vụ mà than lỗ lã cũng là lần đầu tiên đối với ông Huỳnh Thanh Nhã (xã Hậu Thành, huyện Cái Bè). Chẳng những giá xuống thấp mà còn không có thương lái thu mua, nhiều vườn sầu riêng ở huyện Cái Bè tới giai đoạn thu hoạch nhưng thương lái đến thu mua rất ít. T
rong tháng 1/2025, nhiều lô hàng sầu riêng đưa đi xuất khẩu sang Trung Quốc bị trả về do chưa đạt tiêu chuẩn chất lượng hoặc phải nằm chờ làm thủ tục và kiểm định nên mất thời gian, dẫn đến hư hỏng: “Sầu riêng Mon Thong hôm qua giá còn 80.000 – 85.000 đồng/kg. Ri6 mua tại vườn giá từ 30.000 – 45.000 đồng/kg.
Bây giờ hàng khó đi, thương lái mình điện thoại hẹn hoặc khi vào vườn mua không dám cho giá vì giá thấp quá nhà vườn không bán. Vườn mình trước Tết do giá sụt phải neo lại, qua Tết nó bị bọp lại, gom hộc lại sẽ bị mất ký”.
Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đạt 3,4 tỷ USD, phá vỡ kỷ lục được xác lập năm 2023 và đóng góp gần một nửa kim ngạch xuất khẩu (hơn 7,2 tỷ USD) của toàn ngành rau – củ - quả. Bước sang năm 2025, tình thế đảo chiều, hai tháng đầu năm, cả nước chỉ mới xuất khẩu được 3.500 tấn, giảm 80% so với cùng kỳ năm 2024. Việc xuất khẩu sầu riêng sụt giảm mạnh là do phía đối tác Trung Quốc siết chặt kiểm tra chất vàng O trên 100% lô hàng sầu riêng khi xuất sang thị trường này.
Bên cạnh đó, sầu riêng Việt Nam xuất khẩu vào Liên nh châu Âu (EU) cũng sẽ phải chịu tăng tần suất kiểm tra tại biên giới từ 10% lên 20% do nhiều lần không tuân thủ các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Khâu kiểm soát nghiêm ngặt này khiến việc thông quan sầu riêng sang thị trường Trung Quốc ách tắc, trực tiếp tác động giá sầu riêng trong nước sụt giảm thê thảm, thương lái bắt đầu tỏ ra ngán ngẫm.
Ông Tr.V. S - chủ kho sầu riêng tại xã Ngũ Hiệp, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang cho biết: “Giá cả đầu năm nay xuống kỳ quá nên mình đóng cửa cho đến nay. Mình từ nửa tháng qua không có đóng lô hàng nào, hôm trước vựa tôi phía Trung Quốc trả về 2-3 container, bị lỗ mấy trăm triệu nên tạm nghỉ”.
Tiền Giang là địa phương có diện tích trồng sầu riêng lớn nhất ĐBSCL với 24.500 hecta, cung cấp cho thị trường gần 500.000 tấn trái/ năm. Đây cũng là loại trái cây được cấp tới 155 mã số vùng trồng và 316 mã số cơ sở đóng gói để xuất khẩu sang Trung Quốc. Tuy nhiên, hiện nay có tình trạng doanh nghiệp ngang nhiên vi phạm các quy định về sử dụng mã số gây ảnh hưởng xấu. Theo ghi nhận, đã có 55 mã số vùng trồng và 44 cơ sở đóng gói sầu riêng của Tiền Giang bị tạm dừng xuất khẩu.
Năm 2025, ngành rau – củ - quả đặt mục tiêu xuất khẩu tiếp tục lập kỉ lục mới 8 tỷ USD, sầu riêng sẽ đóng vai trò là lực đẩy chính nhờ vẫn còn dư địa phát triển, nhưng thách thức cũng không ít đó là đảm bảo chất lượng và các tiêu chuẩn kĩ thuật từ nước nhập khẩu. Sản lượng sầu riêng nước ta đã tăng lên 1,45 triệu tấn/năm, nông dân cũng bắt đầu phập phồng khi chính vụ sắp tới, nếu tình hình xuất khẩu ảm đạm thì sầu riêng sẽ vỡ trận, giá rẻ như cho, nhà vườn lỗ nặng.
Vào tháng 6/2024, VOV Giao Thông đã từng “cảnh báo”, khi 4 doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sầu riêng bị phía Trung Quốc trả về do vi phạm kim loại nặng cadi, việc này có nguy cơ đưa toàn bộ ngành hàng sầu riêng của Việt Nam bị quốc gia nhập khẩu xem xét áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn.
Đến hôm nay đã là sự thật. Tuy nhiên, xét trên bình diện chung, chứng “mắc nghẹn” sầu riêng Việt Nam bắt nguồn từ nhiều yếu tố.
“Muốn giàu nuôi cá, muốn khá nuôi heo” là câu nói của ông bà ta từ ngàn đời xưa. Tuy nhiên, một thập kỷ vừa qua, người ta chứng kiến những cuộc đổi đời nhanh chóng từ nông nghiệp với thực tế “muốn giàu thì trồng sầu riêng”. Trung bình một hecta sầu riêng chính vụ có thể bán được từ 500-700 triệu, trong đó lợi nhuận ít nhất là hơn 400 triệu. Hai vụ sầu riêng sum xuê đã xây được nhà tường.
Chính vì “sức nóng” về giá cả mà nông dân rủ nhau trồng sầu riêng, nhà nhà trồng sầu riêng. Đến khi nhìn lại, nông dân đã bước vào “cuộc chơi” mà gần như chỉ duy nhất một thị trường tiêu thụ. Tất cả sầu riêng Việt Nam đều phụ thuộc quá mức vào một thị trường (Trung Quốc) với 95% tổng kim ngạch xuất khẩu sầu riêng Việt qua đây. Cho nên, chỉ cần một điều chỉnh hay yêu cầu mới của đối tác thì ngay lập tức dây chuyền sản xuất – tiêu thụ của sầu riêng Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng.
Trên thương trường, kiểm định chất lượng là một nguyên tắc dĩ nhiên nên đối tác đưa ra yêu cầu phải kiểm soát tốt hợp chất gây ung thư trên sản phẩm cũng là điều phải tuân thủ. Nhưng phần lớn diện tích trồng sầu riêng thuộc hộ gia đình nhỏ lẻ, sản xuất manh mún, chưa gắn kết chặt chẽ với các doanh nghiệp và hợp tác xã…đã khiến việc kiểm soát chất lượng và đảm bảo quy trình canh tác chuẩn gặp nhiều khó khăn. Khi giá cả sụt giảm, nông dân dễ bị ép giá, trong khi doanh nghiệp xuất khẩu cũng chật vật tìm đầu ra.
“Bong bóng” sầu riêng cũng bắt nguồn từ việc nông dân trồng ồ ạt. Theo quy hoạch đến năm 2030, diện tích trồng sầu riêng cả nước đạt 75.000 hecta, nhưng đến năm 2024, diện tích trồng đã lên tới hơn 160.000 hecta. Nhiều nhà vườn chưa được trang bị đầy đủ kiến thức về canh tác bền vững, thị trường đã vội vàng mở rộng diện tích, dẫn đến cung vượt cầu.
Ách tắt nghiêm trọng ngành hàng sầu riêng hai tháng qua cũng chỉ rõ, sầu riêng Việt Nam vô tình bị vạ lây. Trước đó Trung Quốc phát hiện một số lô sầu riêng Thái Lan nhiễm chất vàng O vào những tháng cuối năm 2024 và thị trường này đã đưa ra quy định siết chặt kiểm tra. Trong khi Thái Lan đã huy động cả hệ thống nông nghiệp vào cuộc để giải quyết dứt điểm việc tồn dư vàng O trên sầu riêng và đã lấy lại được “phong độ” xuất khẩu thì Việt Nam vẫn còn đang loay hoay phản ứng chậm với những yêu cầu mới.
Để khắc phục “chứng mắc nghẹn” sầu riêng, trước hết buộc phải tái tái cấu trúc ngành hàng này theo hướng quy hoạch hợp lý, kiểm soát diện tích trồng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các địa phương cần rà soát, cấp mã số vùng trồng, áp dụng quy trình canh tác đạt chuẩn quốc tế và siết chặt kiểm soát chất lượng ngay từ đầu vào. Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tránh phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc.
Các doanh nghiệp nên chủ động tìm kiếm các thị trường tiềm năng khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU và Mỹ, đặc biệt là những quốc gia có đông người gốc Á thích trái sầu riêng. Những thị trường này tuy khắt khe nhưng ổn định hơn và giúp sầu riêng Việt vững vàng hơn trước các biến động. Cùng với đó là đầu tư mạnh vào công nghệ bảo quản sau thu hoạch; thúc đẩy chuỗi liên kết giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp; đẩy mạnh chế biến sâu như sầu riêng đông lạnh, bánh kẹo, thực phẩm chức năng để gia tăng giá trị và giảm áp lực tiêu thụ mùa vụ.
Bài học kinh nghiệm đến từ chính Thái Lan, dù bị tạm ngưng xuất khẩu, xứ Chùa vàng đã hoàn chỉnh quy trình tự kiểm nghiệm trong thời gian ngắn để hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp. Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã nước này đứng ra làm đầu mối, bảo vệ quyền lợi và hỗ trợ doanh nghiệp. Chúng ta hoàn toàn có thể làm điều tương tự.
Cơ quan quản lý Nhà nước về kiểm dịch sản phẩm có nguồn gốc thực vật của Việt Nam cũng phải cần nhạy bén để phản ứng kịp với những yêu cầu mới của thị trường đối tác. Cơ quan chức năng cần nhanh chóng có nhiều phòng kiểm nghiệm, đủ sức cấp giấy chứng nhận an toàn cho doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng khi chính vụ đã sắp bắt đầu.