Thế nhưng, thực tế cho thấy những vi phạm này thường diễn ra quanh năm. Nếu công tác xử lý chỉ triển khai theo chiến dịch thì hiệu quả đến đâu? Làm thế nào để ATGT thực sự trở thành nếp sống của thế hệ trẻ?
Qua một số khu vực cổng trường trên đường đi làm hàng ngày, anh Nguyễn Tiến Duy, ở phường Tây Hồ, Hà Nội nhận thấy việc đi lại của phụ huynh và học sinh đã có nhiều chuyển biến tích cực. Theo anh Duy, việc xử lý nghiêm vi phạm đã tác động mạnh đến ý thức chấp hành luật giao thông:
"Đặc biệt là lực lượng CSGT làm rất gắt gao ở các ngã tư, giao lộ, gần các khu vực trường học. Mình cũng thấy đã có những biện pháp răn đe cứng rắn, đã thu xe. Mình nghĩ nhà trường, gia đình và xã hội, ví dụ như các lực lượng chức năng, cần có những biện pháp thường xuyên để duy trì tính răn đe đều hơn".
Theo thống kê, từ đầu năm học mới, lực lượng CSGT toàn Hà Nội đã xử phạt 1.426 trường hợp học sinh vi phạm giao thông, tạm giữ 880 phương tiện; đồng thời phối hợp tổ chức hơn 40 buổi tuyên truyền với gần 60.000 học sinh, sinh viên, giáo viên tham dự.
Một số cách làm mới cũng được CSGT thực hiện như: “hóa trang” để ghi hình vi phạm giao thông của học sinh, kiểm tra đột xuất các trường học, các hộ dân trông giữ xe gần trường,… Trung tá Khuất Thị Mây, Phó đội trưởng Đội CSGT đường bộ số 9, Phòng CSGT, Công an TP. Hà Nội cho biết:
"Chúng tôi sẽ gửi các thông báo vi phạm của học sinh đến nhà trường để nhà trường có hình thức quản lý chặt chẽ. Ngoài việc lực lượng CSGT tổ chức tuyên truyền thì nhà trường cũng đã bám sát Chỉ thị 31 của Thủ tướng Chính phủ và kế hoạch phối hợp giữa Công an thành phố và Sở Giáo dục & Đào tạo. Đầu năm chúng tôi cũng cho 100% phụ huynh và học sinh ký cam kết đảm bảo trật tự, ATGT".
Hầu hết người tham gia giao thông đều ủng hộ những biện pháp này và nhấn mạnh thêm vào việc duy trì thường xuyên, liên tục sự phối hợp giữa ba bên: lực lượng chức năng, gia đình và nhà trường:
"Thời kỳ đầu ra quân cũng là biện pháp để răn đe các cháu. Nếu mà duy trì được thường xuyên thì là cái tốt".
"Tôi thấy cũng có xử lý, nhưng lực lượng hiện tại đang mỏng so với đối tượng học sinh. Tốt nhất nên giao chỉ tiêu trực tiếp về trường, hoặc tại mỗi trường có một camera giám sát riêng, cháu nào vi phạm phạt luôn".
"Mình nghĩ phối hợp cả gia đình và nhà trường có lẽ sẽ giải quyết được vấn đề. Nên khuyến khích các em tham gia các phương tiện công cộng sẽ an toàn hơn".
"Cha mẹ phải có trách nhiệm với các con, phải có những buổi đưa vào trường học như bộ môn giáo dục thường xuyên về vấn đề giao thông. Đấy mới là giải pháp về lâu về dài".
Chuyên gia giao thông, TS. Nguyễn Xuân Thủy đánh giá, vi phạm giao thông của học sinh diễn ra thường xuyên cũng như các vi phạm giao thông khác. Một phần do nhận thức của các cháu chưa tốt, một phần do phương tiện giao thông công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu, nhiều gia đình giao xe cho con khi chưa đủ tuổi.
Theo ông Thủy, việc xử lý của CSGT là cần thiết, nhưng không nên chỉ làm vào đầu năm học vì dễ gây áp lực cho cả học sinh và phụ huynh. Ngoài xử phạt, cần chú trọng nhắc nhở, hướng dẫn giao thông ngay tại cổng trường để dần dần tạo thói quen tốt:
"Thứ nhất, giao thông công cộng phải nâng cao chất lượng hơn, mạng lưới metro phải làm nhanh lên. Thứ hai, công an hoặc thanh niên nên có những lớp hướng dẫn các cháu, đưa chương trình ATGT vào lớp học. Việc tổ chức những chiến dịch chỉ mang tính nhất thời, cục bộ thôi, ít có hiệu quả lâu dài.
Giáo dục và xử lý nên dàn trải trong cả năm, nếu bỏ đi thì các cháu sẽ vi phạm trở lại. Điểm nữa là gia đình phải có trách nhiệm, trường học nên có sắp xếp lại cho trật tự, không nên gây ra đám đông trước trường, gây ùn tắc và tai nạn".
Đồng tình với các biện pháp giáo dục bền bỉ, chuyên gia giao thông, TS. Nguyễn Hữu Đức cho rằng, các chuyên đề xử lý của CSGT là cần thiết nhưng chưa đủ, dù triển khai đầu năm học hay duy trì lâu dài:
"Lời giải cho việc này chính là phát triển công nghệ, hình thức phạt nguội như sử dụng AI. Đây cũng là chủ trương của ngành giao thông từ nhiều năm nay rồi, CSGT không thể có mặt khắp nơi được. Gửi thông báo về trường, sau khi nhận được thông báo thì xử lý thế nào là cả một vấn đề. Ngành giáo dục nên phối hợp nghiên cứu để xử lý thế nào vừa đảm bảo hiệu quả nhưng cũng vừa tôn trọng các em.
Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhấn mạnh rằng dù giải pháp cưỡng chế, dùng camera có hiệu lực đi chăng nữa thì nó cũng chỉ là một phần thôi. Giáo dục vẫn là một việc lâu dài, trách nhiệm ấy chính là của gia đình. Tất nhiên nhà trường cũng có trách nhiệm, nhưng giáo viên còn rất nhiều việc để giáo dục kiến thức".
“Lối đi” mới để đến trường an toàn
Con số 1.426 trường hợp học sinh vi phạm giao thông bị xử lý tại Hà Nội chỉ sau hơn nửa tháng cho thấy thói quen tham gia giao thông tùy tiện đã “bén rễ” vào một bộ phận không nhỏ học sinh và phụ huynh.
Dưới góc nhìn của VOV Giao thông Quốc gia, xử lý mạnh tay là cần thiết, song chỉ ra quân theo chiến dịch thì khó tạo thay đổi lâu dài. Để việc chấp hành luật giao thông trở thành thói quen tự nhiên của giới trẻ, cần tìm “lối đi” mới cho những hành trình tùy tiện đã kéo dài nhiều năm.
Giờ cao điểm sáng, chiều mỗi ngày, nhiều tuyến đường qua các cổng trường học lại “nghẹt thở” vì dòng xe dừng đỗ tràn lan và những vi phạm phổ biến của học sinh như: điều khiển phương tiện khi chưa đủ điều kiện, không đội mũ bảo hiểm, vượt đèn đỏ, lạng lách, dàn hàng ngang,…
Những vi phạm này bắt nguồn từ việc hiểu biết pháp luật còn hạn chế, thiếu kỹ năng lái xe, tâm lý bốc đồng tuổi mới lớn, và cả sự dễ dãi của chính phụ huynh. Từ cổng trường, thói quen xấu ấy theo các em len lỏi vào nhiều ngõ phố, để lại nỗi lo thường trực cho người tham gia giao thông mỗi giờ đến lớp và tan học.
Đầu tiên, cần khẳng định cao điểm xử lý của lực lượng CSGT đã tạo sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức của phụ huynh và học sinh, có tác dụng răn đe rõ rệt. Tuy nhiên, như những năm học trước, khi cao điểm “nguội” đi, khi học sinh lại thấy người thân, bạn bè vi phạm giao thông thì tâm lý nhờn luật dễ nảy sinh và thói quen đi lại tùy tiện có thể tái diễn.
Chính vì vậy, ATGT, nếu muốn trở thành nếp sống thì không thể chỉ dựa vào cao điểm, tháng ra quân hay chiến dịch đặc biệt, mà phải là sự hiện diện bền bỉ, kiên trì, ngày nào cũng có, giờ nào cũng thấy.
Những cách làm mới của lực lượng CSGT như: hóa trang để ghi hình học sinh vi phạm, kiểm tra bãi giữ xe trường học và các hộ dân,… là rất đáng ghi nhận, cần được nhân rộng và tiếp tục sáng tạo để tăng hiệu quả xử lý. Quan trọng hơn là phải tiến hành đột xuất, trải đều trong cả năm học. Khi người vi phạm cảm thấy có thể bị xử lý bất cứ lúc nào thì ý thức chấp hành pháp luật sẽ được duy trì một cách tự nhiên và bền vững hơn.
Công nghệ cũng có thể trở thành công cụ đắc lực, từ camera đặt tại cổng trường đến đường phố, ngã tư,… Trên thực tế, lực lượng chức năng không thể có đủ quân số cho rất nhiều vi phạm giao thông trên mọi địa bàn. Công nghệ sẽ lấp vào khoảng trống đó.
Chỉ với 2 camera AI trên đường Phạm Văn Bạch, Hà Nội, gần 1.800 trường hợp vi phạm đã bị phát hiện chỉ trong nửa ngày. Nếu hàng nghìn camera thông nh được lắp đặt trên cả nước thì chắc chắn ý thức tự giác của người tham gia giao thông sẽ được nâng cao khi biết rằng mình luôn nằm trong tầm giám sát.
Đặc biệt với học sinh, thế hệ tương lai của đất nước, muốn tạo nên một thế hệ công dân tốt thì cần uốn nắn nghiêm khắc từ sớm, có thể bằng những chế tài trực tiếp gắn với lợi ích học tập. Với những cách xử lý khéo léo, tránh phản tác dụng của nhà trường, vi phạm giao thông có thể được đưa vào hồ sơ rèn luyện, giúp các em nhận thức được rằng chấp hành pháp luật không chỉ để tránh bị phạt, mà còn là bảo vệ chính hình ảnh và tương lai của mình.
Song song đó, cần đưa giáo dục giao thông vào chương trình học như một nội dung kỹ năng sống, chứ không chỉ dừng ở vài buổi ngoại khóa mang tính phong trào. Ở nhiều quốc gia, trẻ em được hướng dẫn kỹ năng qua những bài học thực hành, được tham gia các mô hình mô phỏng, và lớn lên trong một xã hội mà cha mẹ, thầy cô, cộng đồng đều là tấm gương tuân thủ. Khi bước ra đường, luật lệ được thực thi nghiêm túc, không ai “linh động” bỏ qua vì tình cảm hay quen biết, thì ý thức cá nhân sẽ được hình thành và duy trì bền vững.
Việt Nam có thể học tập những kinh nghiệm này, để học sinh chủ động tham gia, thực hành thì vì ngồi nghe thụ động, nhàm chán thì thông điệp sẽ thuyết phục và có tác dụng hơn rất nhiều.
Bên cạnh việc đổi mới cách dạy, nhà trường cũng cần kiên quyết hơn trong quản lý, không dung túng cho vi phạm. Như VOV Giao thông từng phản ánh, có trường cấp 3 tại Hà Nội còn cho học sinh gửi xe trên 50cc ngay trong khuôn viên. Nhà trường phải nghiêm khắc, nhắc nhở và xử lý thường xuyên thì mới có thể trở thành “chốt chặn” để các em không mang sai phạm ra đường lớn.
Và để hành trình đến trường được an toàn, không thể thiếu vai trò của gia đình - “trường học” đầu tiên của trẻ. Một chiếc mũ bảo hiểm luôn chuẩn bị sẵn cho con, một lời nhắc nhở mỗi ngày trước khi con đến lớp, một thái độ kiên quyết nói không với vi phạm,… đều là những bài học sống động, bởi trẻ em nhìn thấy và bắt chước nhanh hơn mọi lời dạy sáo rỗng.
Ở góc độ truyền thông, cần nhấn mạnh tới phụ huynh thông tin cụ thể về trách nhiệm pháp lý. Không ít cha mẹ vô tình hoặc dễ dãi giao xe mô tô cho con, dù hành vi này có thể khiến họ bị xử lý hình sự nếu xảy ra hậu quả nghiêm trọng. Nếu được truyền thông rõ ràng và trực diện hơn thì nhiều người hẳn sẽ chẳng dại gì tự đặt mình vào vòng lao lý chỉ vì sự buông lỏng nhất thời.
ATGT không phải là câu chuyện một mùa, một tháng, một chiến dịch, một “ngọn lửa” bùng lên rồi chợt tắt. Chỉ khi mỗi học sinh được rèn giũa từ nhỏ, mỗi phụ huynh gương mẫu và nghiêm khắc hơn với con mình, mỗi nhà trường gắn trách nhiệm vào rèn luyện, và mỗi lực lượng chức năng duy trì sự hiện diện thường xuyên thì đường đến trường mới thực sự an toàn, và hình ảnh thế hệ trẻ sẽ gắn liền với sự văn nh trong từng nhịp xe lăn bánh.