Độc đáo lễ hội tưởng nhớ vị anh hùng đánh thắng giặc Ân

Hội Gióng diễn ra ở đền Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm (nơi sinh Thánh Gióng). Để tổ chức Hội Gióng, những gia đình có vinh dự được chọn người đóng những vai quan trọng như các vai Ông Hiệu (Hiệu cờ, Hiệu trống, Hiệu chiêng, Hiệu Trung quân, Hiệu Tiểu cổ), vai cô Tướng hay các phường Áo đen, phường Áo đỏ..., tùy theo vai vế, khả năng kinh tế mà chuẩn bị những điều kiện vật chất và người được chọn vai sinh hoạt kiêng cữ từ hàng tháng trước ngày Lễ hội.

Lễ hội có 28 Cô Tướng vào vai phản diện, tượng trưng cho 28 đạo quân giặc xâm lược vào thời của Thánh Gióng, Vua Hùng thứ 6.

Trong đó có một Cô Tướng Đốc Chánh Soái (tướng cầm đầu) và Cô Tướng Ngựa Phó Soái (trực tiếp chỉ huy quân sự).

Trong suốt thời gian diễn ra lễ hội, Cô Tướng tới Đền Mẫu (thờ mẹ Thánh Gióng), Đền Thượng (thờ Thánh Gióng), Chùa Kiến Sơ (nơi Lý Công Uẩn từng tu tập và được Thánh Gióng báo mộng sẽ lên ngôi vua), Miếu Ban (nơi sinh Thánh Gióng) và các đình, chùa tại nơi các cô đang sinh sống để làm lễ vào những ngày mùng 1, mùng 6 và mùng 10/4 âm lịch.

Ngày mùng 9/4 âm lịch khi thua trận, các Cô Tướng đồng loạt vẫy cờ trắng đầu hàng. Kể từ đây, các Cô Tướng không được phép ngồi trên kiệu, mô phỏng sự thất bại của một cuộc xâm lược phi nghĩa và phải bỏ chạy.

Khi chạy qua Đền Thượng, các Cô Tướng dừng lại lễ bái vọng Thánh Gióng, báo cáo vai diễn đã kết thúc và trở về nhà. Hôm sau, Cô Tướng và gia đình đi lễ tạ, giao trả các đạo cụ, trở về cuộc sống bình thường.

Ngoài các “Cô Tướng“, Hội Gióng Phù Đổng biểu đạt những ý tưởng và triết lý dân gian qua những vai diễn hết sức phong phú và độc đáo. Đó là các ông “Hiệu” hệ thống tướng lĩnh của Ông Gióng: “Phù Giá” đội quân chính quy; các tượng trưng các đạo quân xâm lược; Phường “Ải Lao” trong đó có “Ông Hổ“ đội quân tổng hợp; “Làng áo đỏ” đội quân trinh sát nhỏ tuổi; “Làng áo đen“, đội dân binh..v.v.

Sau nghi lễ tế Thánh, ông Hiệu cờ lần lượt tiến vào từng chiếc chiếu, nhảy qua các quả đồi (bát úp) và thực hiện các động tác “đánh cờ”.

Kết thúc mỗi màn múa cờ là kết thúc một trận đánh, ông Hiệu cờ vừa bước ra khỏi chiếu là chiếc chiếu được tung lên, dân chúng ào vào cướp lấy những mảnh chiếu mà họ tin tưởng là sẽ đem đến cho gia đình họ điều may mắn trong suốt cả năm.

Cuối cùng là lễ rước cờ báo tin thắng trận với trời đất và lễ khao quân trong rộn rã tiếng cười, lời ca, điệu múa của phường Ải Lao, chiếu chèo và các trò chơi dân gian. Tướng, quân bên giặc cũng được tha bổng và cho tham dự lễ mừng chiến thắng.

Cách hành xử này thể hiện truyền thống hiếu nghĩa đối với tổ tiên, những vị anh hùng dân tộc và tinh thần khoan dung, nhân đạo của dân tộc Việt Nam.

Là một hội trận được trình diễn bằng một hệ thống biểu tượng độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Việt, được cộng đồng bảo tồn nguyên giá trị cho tới ngày nay. Hội Gióng ở đền Phù Đổng đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào tháng 11 năm 2010./.