Từ “nhiều bộ sách” trở lại “một bộ sách”: Chuyển mình của giáo dục?

Trước thềm năm học mới, PV VOV Giao thông có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Thị Việt Nga – Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, trong đó bà Nga nhấn mạnh cần hết sức lưu ý về nguy cơ quá tải kiến thức khi biên soạn bộ SGK mới, thống nhất.

PV: Thưa bà, Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị mới đây được xem như một bước ngoặt, chuyển hướng từ chủ trương "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" sang "một bộ sách thống nhất toàn quốc". Bà nghĩ sao về sự thay đổi này?

TS. Nguyễn Thị Việt Nga: Tôi cho rằng nghị quyết 71 của Bộ Chính trị là một định hướng rất là lớn thể hiện được sự điều chỉnh có tính chiến được trong chủ trương phát triển giáo dục đào tạo của nước ta và việc chuyển từ chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa sang một bộ sách thống nhất trong toàn quốc để khắc phục những hạn chế bất cập đã bộc lộ trong thời gian qua, nghĩa là thời gian chúng ta thực hiện đổi mới chương trình giáo dục 2018.

Một bộ sách chung, liệu có đổi hướng cải cách?

Bên cạnh đấy thì còn hướng tới mục tiêu quan trọng là sẽ đảm bảo tính thống nhất trong hệ giá trị, rồi trong chuẩn kiến thức, trong kỹ năng của thế hệ học sinh Việt Nam, đồng thời nó cũng tạo nền tảng vững chắc cho công bằng giáo dục là việc mà chúng ta cũng đang hướng đến.

Hay nói một cách khác thì sự thay đổi này cũng là bước ngoặt để thể hiện rõ quan điểm của đảng ta, đấy là giáo dục phải góp phần củng cố sự đồng thuận xã hội, xây dựng con người Việt Nam phát triển một cách toàn diện, không có chênh lệch quá lớn trong nội dung và chất lượng học tập giữa các địa phương. Thế thì điều này qua một thời gian chúng ta thực hiện nhiều bộ sách giáo khoa thì nó đã bộc lộ sự chênh lệch này.

Cũng có những câu hỏi đặt ra là tại sao trước đây chúng ta đề cập một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa nhưng bây giờ chúng ta lại quay lại với một bộ sách giáo khoa sống nhất. Thì tôi cũng phải nói ngay là việc mà chúng ta hướng đến một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa vẫn là hướng đến mục tiêu giáo dục rất hiện đại.

Tuy nhiên, trong quá trình chúng ta thực hiện nhiều bộ sách giáo khoa thì tạm thời nó đang gặp những khó khăn vướng mắc và chúng ta cần phải điều chỉnh ngay những khó khăn vướng mắc đấy. Là chúng ta điều chỉnh sách giáo khoa như thế nào để đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh.

PV: Một trong những lo ngại của dư luận là việc quay trở lại với một bộ sách duy nhất có thể tiềm ẩn nguy cơ "độc quyền" trong tư duy và tri thức, cũng như thiếu tính linh hoạt để phù hợp với đặc thù của các vùng miền khác nhau. Theo bà, làm thế nào để bộ sách giáo khoa thống nhất này vẫn đảm bảo được tính khoa học, cập nhật, khách quan và có những "không gian" mở để các địa phương, nhà trường chủ động bổ sung những kiến thức phù hợp với thực tiễn?

TS. Nguyễn Thị Việt Nga: Trong Nghị quyết 71 cũng đã nêu rất rõ nguyên tắc là bộ sách giáo khoa thống nhất này phải đảm bảo tính khoa học cập nhật, tính khách quan và mở và tiến tới là trang bị sách giáo khoa miễn phí cho học sinh.

Khi chúng ta trang bị sách giáo khoa miễn phí cho học sinh thì chúng ta sẽ loại bỏ được nguy cơ độc quyền rất lớn bởi vì là những nguy cơ độc quyền liên quan đến kinh doanh sách giáo khoa để bán cho học sinh thì nó tạo nên sự cạnh tranh không lành mạnh nếu như chúng ta không quản lý tốt.

Theo tôi để thực hiện được điều đó thì trước hết là quá trình biên soạn sách giáo khoa thì chúng ta cần rút kinh nghiệm sâu sắc về quá trình chúng ta đã từng biên soạn rất nhiều bộ sách giáo khoa để chúng ta huy động đội ngũ chuyên gia hàng đầu có sự tham gia phản biện rộng rãi từ các nhà khoa học, nhà giáo và sự giám sát của cơ quan quản lý.

Tôi nhấn mạnh là trong việc viết sách giáo khoa thì nhất thiết phải có sự tham gia của các nhà giáo có kinh nghiệm ngoài những chuyên gia viết sách giáo khoa bởi vì chính những nhà giáo có kinh nghiệm người ta mới là những người hiểu rõ nhất tâm lý của học trò từng lứa tuổi, cũng như khả năng nhận thức.

Với sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý thì bộ sách giáo khoa này không chỉ là cứng về khung kiến thức mà phải thiết kế không gian mở cho phép các địa phương và nhà trường bổ sung được nội dung mang tính đặc thù vùng miền, nó sẽ gắn với lịch sử, văn hóa, kinh tế, xã hội địa phương.

Chúng ta không lo bộ sách giáo khoa thống nhất sẽ chưa phù hợp với những vùng miền cụ thể. Với các tiêu chí này thì tôi nhắc lại là đội ngũ các nhà biên soạn là vô cùng quan trọng cả ở cơ sở, có nghĩa là phần mở phải giao cho các địa phương thì ngay cả ở các địa phương cũng cần phải tính toán đến đội ngũ chuyên gia và những nhà giáo biên soạn được chương trình mở này cho các em, chương trình địa phương.”

PV: Thời gian qua chúng ta đã cảm nhận rõ những khó khăn trong việc biên soạn SGK cho học sinh. Vậy, theo bà, để nghị quyết mới của Bộ Chính trị khi đi vào thực tiễn không gặp những khó khăn tương tự, cần đảm bảo làm được những yếu tố nào, tránh gây thêm những ý kiến trái chiều trong dư luận? Lộ trình và tiêu chí đánh giá tính hiệu quả của bộ sách này sẽ cần được thực hiện ra sao?

TS. Nguyễn Thị Việt Nga: Biên soạn sách giáo khoa chưa bao giờ là một công việc dễ dàng. Thế thì theo tôi để nghị quyết 71 được đi vào thực tiễn một cách hiệu quả thì có 3 yếu tố chúng ta phải đặc biệt quan trọng, tôi nhấn mạnh đây là những yếu tố đặc biệt quan trọng, còn đương nhiên chúng ta còn rất nhiều các yếu tố quan trọng khác. Yếu tố thứ nhất là quá trình biên soạn phải công khai, minh bạch và có sự tham gia rộng rãi của các nhà khoa học, các nhà giáo và phải được phản biện xã hội một cách đầy đủ.

Thứ 2 là cần phải xây dựng cơ chế thẩm định và đánh giá thực sự độc lập và khách quan để tránh tình trạng hình thức, nghĩa là chúng ta cứ biên soạn được một bộ sách giáo khoa là được. Cơ chế thẩm định đánh giá này nó cũng quan trọng tương đương như việc xây dựng đội ngũ biên soạn. Và thứ 3 thì khâu triển khai thực sự phải đồng bộ từ tập huấn đội ngũ giáo viên, đảm bảo cơ sở vật chất đến việc hỗ trợ các địa phương còn khó khăn. Thế còn một vấn đề nữa mà tôi cũng rất muốn lưu ý đấy là về lộ trình, thì tôi cho rằng chúng ta cần thực hiện từng bước, chắc chắn.

Còn về tiêu chí đánh giá thì ngoài chất lượng tri thức thì cũng phải cần chú trọng đến tính phù hợp với năng lực tiếp thu của học sinh, rồi tính khả thi trong giảng dạy. Lượng tri thức trong sách giáo khoa hiện nay của chúng ta vẫn quá nhiều, học sinh vẫn bị tình trạng quá tải. Chúng ta đừng nghĩ rằng sách giáo khoa là chúng ta chỉ xem chất lượng tri thức nó cao đến đâu, mà quan trọng hơn cả là nó đúng với tính chất giáo khoa phổ thông, phải phù hợp số đông học sinh.

PV. Vâng xin cảm ơn bà.