Phan Văn Nghiệp - “Người hùng” của đất và nước

Cuộc đời ông luôn gắn liền với đất và nước: đào kinh, xây cống, ngăn mặn, chặn lũ, khơi thông dòng chảy, hạ thủy nhập điền. Người mà chúng tôi muốn nhắc đến đó chính là Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới Phan Văn Nghiệp. Cùng lắng nghe câu chuyện về người đàn ông đã gắn liền cuộc đời mình với đất và nước của Vùng Tháp Mười, Gò Công xưa để hiểu hơn về những ngày gian khó cải tạo vùng đất đã từng làm nản lòng biết bao nhà khoa học khi “6 tháng nước giăng giăng, 6 tháng khô cằn sỏi đá”.

 Khát vọng đổi đời từ những thùng nước gánh bộ

"Nếu người nào bị thiếu hụt cái gì, sống ở vùng thiếu hụt và khao khát cái gì thi quyết tâm của mình là phải làm cho nhân dân cũng như địa phương đó để nhân nhân được hưởng, được thỏa mãn sớm chừng nào tốt chừng đó"

Sinh ra và lớn lên từ quê biển Gò Công của hơn 75 năm về trước, ngay từ những ngày còn bé, anh hùng lao động Phan Văn Nghiệp đã quen rồi với cái mặn đắng của nước biển, cái nắng như thiêu đốt. Lớn lên một chút, ông tiếp tục chứng kiến những mùa ngập mặn khủng khiếp ở quê mình, người dân phải lội bộ vài cây số để gánh từng thùng nước ngọt về để sinh hoạt cho cả gia đình, ngoài vườn là những đồng trống xác xơ, mặt đất nứt nẻ, ruộng đồng bỏ hoang, kênh rạch nghẽn dòng, phèn chua bủa vây từ đất đến nước. Cái nghèo dường như đã bám rễ vào cuộc sống người nông dân nơi đây.

Nhà nghèo, con đông, Ba tham gia kháng chiến, mẹ tảo tầng buôn bán kiến tiền để nuôi 12 miệng ăn. Khó khăn là thế nhưng cậu bé Nghiệp ngày ấy với thần hình gầy gò, sạm nắng, nhưng nung nấu trong lòng 1 hoài bảo lớn. Cậu quyết tâm đổi đời, thay đổi quê hương bằng con đường học vấn.

Tốt nghiệp tú tài, ông quyết định rời xa gia đình để lên Sài Gòn tiếp tục nuôi hoài bảo của mình. Vì nhà nghèo không đủ tiền ăn học, ông phải vừa đi làm thuê để kiếm sống vừa học tại trường Cao Đẳng Công Chánh – thuộc Trung tâm Kỹ thuật Phú Thọ. Khó khăn là vậy nhưng ông lại có một niềm tỉnh mãnh liệt rằng, rồi sẽ có một ngày với kiến thức của mình ông sẽ đem lại màu xanh cho vùng quê biển Gò Công.

Nói về những khó khăn của quê biển Gò Công mà tuổi thơ ông đã từng chứng kiến, ông Phan Văn Nghiệp chia sẻ: "Tôi là người Gò Công, từ nhỏ sống với nước mặn gần như suốt đời. Lên Mỹ Tho mới thấy có nước ngọt, chứ còn ở dưới 6 tháng mặn, 6 tháng ngọt. Từ nhỏ, mười mấy tuổi là phải đi gánh nước cả cây số về để tấm rữa, ăn uống. Thành ra khác vọng đó đã tăng trong người của mình làm thể nào phải thực hiện được cái dự án Ngọt hóa Gò Công để cho dân hưởng cũng như mình được hưởng sớm chừng nào, tốt chừng đó"

Năm 1987, cùng với cả nước, Tiền Giang cũng rơi vào tình trạng thiếu hụt lượng thực trầm trọng. Nguyên nhân chính là do sản xuất gặp khó khăn, đặc biệt là vùng Gò Công. Lúc bấy giờ, người dân có đất nhưng không sản xuất được. Xâm nhập mặn trở thành bài toán nhức nhối đối với người dân vùng biển xứ Gò. Nhiều năm liền, nông dân không thể canh tác do nước mặn tràn sâu vào nội đồng. Cả một vùng rộng lớn 45.000 ha ruộng đồng bạc trắng, đời sống người dân rơi vào bế tắc.

Trong hoàn cảnh đó, ông Phan Văn Nghiệp đang là Trưởng phòng Nông nghiệp của Sở Thủy Lợi Tiền Giang, được sự hỗ trợ của Trung ương và của Tỉnh, Sở Thủy Lợi đã bắt đầu thực hiện dự án không tưởng: “Ngọt hóa Gò Công” bằng hệ thống cống, đập liên hoàn mà ông Nghiệp làm chỉ huy – điều mà nhiều chuyên gia lúc bấy giờ cũng cho rằng “phi thực tế”.

Nhưng bằng niềm tin, lòng kiên trì và khả năng vận động cộng đồng, ông đã từng bước xây dựng hệ thống cống ngăn mặn – trữ ngọt, tạo thành một vành đai bảo vệ đất sản xuất. Từ vùng đất chỉ sản xuất theo kiểu thuận thiên, mỗi năm 1 vụ, nay đã tăng lên thành 3 vụ ăn chắc. Phát huy từ những thành công của Cống Gò Công, sau đó 2 cống lớn khác là cống Long Muôn và cống Vàm Vòng lần lượt ra đời tạo thành một hệ thống khép kín bảo vệ sản xuất.

Ông Nghiệp tự hào kể lại: "Nhiều người cho rằng dự án “Ngọt hóa Gò Công” này sẽ bị thất bại, không dẫn nước ngọt về tới Gò Công được. Không tin là có thể thực hiện được dự án ngọt hóa. Năm 1987 là bắt đầu thực hiện dự án Cống Gò Công. Thời điểm đó lương thực của mình rất là gay gắt. Không đủ gạo để ăn. Nhu cầu lương thực trở thành nổi bức xúc. Từ đó mà Tỉnh Tiền Giang, Bộ Thủy Lợi tập trung thực hiện dự án “Ngọt hóa Gò Công” để biến 45.000 ha đó từ 1 vụ lên thành 2 vụ.  Hồi đó dự kiến của mình là 2 vụ lúa 1 vụ màu, nhưng sau đó người dân thực hiện được gần như 3 vụ"

Dấu chân không mỏi của “người con đất và nước”

Không chỉ biết “ngăn mặn, trữ ngọt”, mà ông Nghiệp còn tiên phong với một quyết sách mang tính lịch sử khác không kém gì dự án “Ngọt hóa Gò Công”: Dự án “Khai hoang vùng Đồng Tháp Mười”.

Đồng Tháp Mười là một vùng trũng, trãi dài trên 3 tỉnh Tiền Giang, Long An và Đồng Tháp trước đây, rộng khoảng gần 7.000 ha, trước kia được xem là vùng đất chết, quanh năm chìm trong phèn và lũ, dân cư thưa thớt, sinh kế bấp bênh. Ông Phan Văn Nghiệp khi ấy đang làm Giám đốc Sở Thủy Lợi Tiền Giang đã cùng các cộng sự đã đặt nền móng cho những dự án đào kênh xổ phèn, dẫn nước ngọt vào ruộng, khơi thông hàng trăm cây số kênh mương nội đồng – biến vùng đất hoang vu ngày nào trở thành vựa lúa – vựa trái cây trù phú, bạt ngàn như hôm nay.

Niềm vui của ông là khi nhìn thấy màu xanh đã mộc lên từ những vùng đất chết, xem lẫn vào màu xanh bạc ngàn ấy là những ngôi nhà của người dân cũng bắt đầu mọc lên ngày một nhiều hơn dọc theo 2 bên bờ kênh: "Công ty chúng tôi sẵn sàng đáp ứng nhiệm vụ phục vụ khai hoang vùng Đồng Tháp Mười. Đầu tiên là đào con kênh nối tiếp đường Trương Văn Sanh, rồi nguyên công trình của dự án Đồng Tháp Mười. Nói chung là khi khai thác vùng Đồng Tháp Mười thì vùng ven kênh Nguyễn Văn Tiếp có nước ngọt vào tới đâu thì người ta làm lúa được tới đó, và nhiều khu vực người ta đã trồng được khóm. Người ta đã trồng khóm tốt rồi, mang lại hiệu quả rồi, tôi mới tính tiếp phương án làm đê bao để bảo vệ vùng sản xuất".

Người ta gọi ông là “người con của đất và nước” quả không sai. Sau hồi sinh sự sống cho vùng đất chết Đồng Tháp Mười, ông vẫn chưa yên tâm vì vùng này vốn bị ngập lũ hàng năm. Cứ vào khoảng tháng tháng 8, tháng 9 âm lịch là con nước lũ từ thượng nguồn đỗ về trăng xóa cả một vùng quê. Thành quả lao động trong 1 năm của người dân từ nhà cửa, vườn tược, hoa màu đều bị hủy hoại và bị nhấn chìm trong con nước lũ. Với vốn kiến thức đã được học và kinh nghiệm tích lũy từ thực tiễn, ông quyết định làm 1 cuộc cách mạng mới: “Chặn dòng nước lũ”.

 Năm 1996 cũng là năm có trận lục kinh hoàng nhất, lớn nhất từ trước đến nay, không thua gì trận lục lịch sử 1978. Ông đã lăn lộn tại công trường hơn 1 tháng trời rồng rã cùng máy cuốc, máy đào, xáng cạp để đào đất ngăn con lũ dữ, bảo vệ sản xuất của người dân. Ông túc trực gần như 24/24 tại công trình. Tận dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật, cơ giới vào mỗi công đoạn thi công từ đào móng, đóng cừ, gia cố đê bao với phương châm “làm đâu chắc đó”, rút ngắn thời gian hoàn thành công trình sớm chừng nào tốt chừng đó.

Ông Nghiệp nhớ lại: "Chủ trương xin tỉnh bảo vệ ô nào đã có. Cái khó nhất là hồi đó đường sá, kênh  kệ để đưa thiết bị vào công trình rất là khó khăn bởi cầu nhiều. Khi điều được thiết bị vô tới công trình là bắt đầu làm ngày làm đêm không ngơi nghỉ. Trong thời gian chống lục không được phép nghỉ giờ nào, và nước tới đâu phải đắp tới đó. Khi mình làm xong cái này thì đằng kia lũ đã tràn, thành ra nước tới đâu mình theo tới đó. Tôi phải trực tiếp ở đó suốt 24/24, khi nào xong tôi mới di chuyển qua công trình khác"

 “Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”

Chỉ sau vài năm, vùng Đồng Tháp Mười đã hồi sinh một cách ngoạn mục, trở thành vựa lúa chiến lược, nơi cung cấp nguồn thực phẩm và thủy sản cho cả đồng bằng. Thành tựu ấy không chỉ là chiến công của tập thể mà còn in đậm dấu ấn cá nhân của ông Phan Văn Nghiệp.

Với những đóng góp to lớn trong công cuộc cải tạo đất, ngăn mặn, trữ ngọt, đào kênh, xẻ máng, làm đê ngăn lũ để phục hóa vùng trũng, cải tạo vùng đất chết, tháng 3 năm 1993, ông Phan Văn Nghiệp đã được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới. Đó là phần thưởng cao quý dành cho một con người lặng thầm, không màng danh lợi, chỉ mong thấy những dòng nước ngọt trong lành chảy về đồng ruộng, thấy nụ cười trở lại trên gương mặt những người dân quê cần cù, lam lũ một nắng hai sương.

Ngày nay, đi dọc theo các công trình ngọt hóa Gò Công, cống Vàm Vòng hay đi giữa cánh đồng bạc ngàn đã hồi sinh từ vùng đất chết Đồng Tháp Mười, người dân vẫn nhắc tên ông bằng cả lòng kính trọng. Ông Phan Văn Nghiệp – “Người hùng” của đất và nước – người đã lặng lẽ làm nên những điều kỳ diệu từ những điều bình dị nhất giữa đời thường.