Làm sao để thúc đẩy xuất khẩu nông sản vào thị trường Trung Quốc?

Hiện, Việt Nam vẫn còn 6 mặt hàng truyền thống chưa được chuẩn hóa bằng Nghị định thư xuất khẩu (thanh long, chôm chôm, xoài, vải, nhãn, mít). Vậy doanh nghiệp Việt cần lưu ý gì khi xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Quốc?

Xuất khẩu sang Trung Quốc tăng mạnh trong 6 tháng đầu năm

Theo thông tin từ Tổng cục Hải quan, trị giá xuất khẩu nhóm hàng nông sản (bao gồm hàng rau quả, hạt điều, cà phê, chè, hạt tiêu, gạo, sắn và các sản phẩm từ sắn, cao su) của Việt Nam sang Trung Quốc trong các năm 2023 và 2024 lần lượt đạt 8,58 tỷ USD và 9,3 tỷ USD, tăng 37,1% và 8,5% so với năm trước.

Còn theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 4,1 tỷ USD, tăng khoảng 12% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy Trung Quốc vẫn là thị trường tiêu thụ mạnh nông sản của Việt Nam, đặc biệt là thị trường tiêu thụ lớn nhất với rau quả, thuỷ sản và cao su và tăng cao những tháng đầu năm nay.

Tính đến nay, Việt Nam và Trung Quốc đã ký 24 thỏa thuận ghi nhớ và nghị định thư về xuất, nhập khẩu các mặt hàng nông lâm thủy sản. Riêng năm 2024, có 4 nghị định thư được ký, bao gồm nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng đông lạnh, xuất khẩu cá sấu, xuất khẩu khỉ và xuất khẩu dừa tươi.

Nhiều chuyên gia dự báo, thời gian tới, Trung Quốc vẫn tiếp tục là thị trường chiến lược của các mặt hàng nông, lâm, thuỷ sản Việt Nam. Tuy nhiên, phía nước bạn cũng ngày càng đòi hỏi nghiêm ngặt về kiểm soát an toàn thực phẩm đối với các sản phâm nông sản.

Trước thực tế này, để nông sản Việt tiếp tục đà xuất khẩu mạnh vào thị trường này, ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, vai trò phối kết hợp giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp, người trồng để đảm bảo các mặt hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam không có dư lượng thuốc cấm, kiểm soát được dư lượng để đáp ứng nhu cầu thị trường:

"Doanh nghiệp xuất khẩu muốn đưa được sản phẩm an toàn, đáp ứng được yêu cầu của Nghị định thư như an toàn thực phẩm, đối tượng kiểm dịch, DN xuất khẩu bắt buộc phải liên kết với HTX và bà con nông dân để đồng quản lý chất lượng sản phẩm. Bởi vì, các quy định của thị trường rất phong phú, rất nhiều quy định khác nhau, thiên về kỹ thuật, do vậy phải có sự phối hợp đồng bộ."

Kiểm soát chất lượng sản phẩm vẫn là thử thách

Nông, lâm, thủy sản chiếm vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế của tỉnh Đắk Lắk (cũ) với hơn 36,8%. Tính đến tháng 5/2025, tỉnh Đắk Lắk (cũ) cũng đã có hơn 600 cơ sở được cấp giấy Chứng nhận ATTP ở các lĩnh vực: trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản, xây dựng được 123 chuỗi liên kết do các cấp chính quyền thực hiện, 150 hợp tác xã nông nghiệp có liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, có 5 tổ chức khoa học tham gia liên kết.

Trong hội nghị về nâng cao chất lượng nông, lâm, thủy sản, tổ chức hồi tại địa phương này vào tháng 5 vừa qua, nhiều chuyên gia cho rằng, địa phương cần chú trọng các giải pháp tổ chức sản xuất, phát triển vùng sản xuất an toàn, xây dựng hệ sinh thái trong sản xuất nông nghiệp, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị sản phẩm để kiểm soát chặt chẽ chất lượng đầu vào và đầu ra…

Từ kinh nghiệm thực tế vừa trồng sầu riêng, vừa làm đại lý mua sầu riêng bán sang thị trường Trung Quốc, bà Lê Thị Bé ở thôn Du Oai, xã Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa chia sẻ, gia đình bà đã đầu tư kho lạnh tại chỗ để cấp đông trái khi không kịp xuất bán tươi, các sản phẩm đạt chất lượng mới có thể xuất khẩu hiệu quả:

"Bà con mình bây giờ phải tìm hiểu kỹ nguồn phân bón.. Bà con cũng đừng ham bỏ đạm nhiều quá. Một khi trái lớn quá, gai to ra thì bên kia người ta chỉ làm được hàng lột múi chứ không thể xuất nguyên trái. Nếu mình làm được gai nhím, quản lý sâu, rầy, trái đẹp tốt thì được giá. Chớ đừng có ham bỏ đạm nhiều quá, bắt buộc trái sầu bị bể gai. Trái sầu riêng mà xấu thì phải làm hàng lột múi, trữ đông thì không có bao nhiêu tiền hết. Quan trọng mình phải xuất được trái mới mang lại lợi nhuận”.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam phân tích, Việt Nam có vị trí địa lý sát Trung Quốc, giống như vị trí của Mexico với Mỹ. Nhờ sản phẩm rau củ quả chất lượng, mỗi năm, Mexico xuất khẩu mỗi năm hơn 20 tỷ rau quả sang thị trường Mỹ. Trong khi đó, thị trường Trung Quốc, mỗi năm nhập khẩu khoảng 17 tỷ rau quả từ khắp thế giới. Việt Nam cần tận dụng những lợi thế sẵn có để mở rộng thị phần xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc, ông Nguyên nhấn mạnh:

"Việt Nam rất gần với Trung Quốc và là nước xuất khẩu nhưng chúng ta chưa tận dụng được hết vị trí này. Chúng ta sản xuất hàng chưa được chuẩn về mẫu mã và chất lượng nên chưa được ổn định, thị phần của chúng ta chưa được cao lắm như Thái Lan. Trong tương lai chúng ta đặc biệt chú trọng về chất lượng và lợi thế về logistic chúng ta chiếm được thị phần lớn của Trung Quốc."

Để thúc đẩy hàng hóa xuất khẩu nói chung và sang thị trường Trung Quốc nói riêng, PGS.TS Mai Quang Vinh, Tổng Giám đốc Liên hiệp Hợp tác xã Kinh tế số Việt Nam, Viện trưởng Viện Công nghệ Xanh cho rằng:

"Giải pháp từ cơ quan Nhà nước và chính quyền địa phương gồm có mấy giải pháp thế này, một là phải tăng cường thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp. Trong đó, cập nhật thường xuyên thông tin về quy định tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu, phổ biến đến doanh nghiệp hướng dẫn được doanh nghiệp tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu được quy định của thị trường xuất khẩu. Tiếp nữa phải tập huấn nâng cao nhận thức, kỹ năng cho người sản xuất kinh doanh trong việc tiếp cận thông tin thị trường và sản xuất theo tín hiệu thị trường."

Ông Vinh cho biết thêm, Việt Nam cần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, ưu tiên phát triển các mặt hàng chủ lực như lúa gạo, thủy sản và rau quả theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Đơn cử như đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao , xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn xuất khẩu cho 13 tỉnh của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn cũ.

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp cũng cần có những hướng dẫn cho các địa phương, các doanh nghiệp, người nông dân thực hiện nghiêm các quy định kỹ thuật, có chế tải và quản lý tốt truy xuất nguồn gốc hàng hóa theo Thông tư số 02 của Bộ Khoa học và công nghệ.