Làm sao để thúc đẩy xuất khẩu nông sản vào thị trường Trung Quốc?

Hiện, Việt Nam vẫn còn 6 mặt hàng truyền thống chưa được chuẩn hóa bằng Nghị định thư xuất khẩu (thanh long, chôm chôm, xoài, vải, nhãn, mít). Vậy doanh nghiệp Việt cần lưu ý gì khi xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Quốc?

Xuất khẩu sang Trung Quốc tăng mạnh trong 6 tháng đầu năm

Theo thông tin từ Tổng cục Hải quan, trị giá xuất khẩu nhóm hàng nông sản (bao gồm hàng rau quả, hạt điều, cà phê, chè, hạt tiêu, gạo, sắn và các sản phẩm từ sắn, cao su) của Việt Nam sang Trung Quốc trong các năm 2023 và 2024 lần lượt đạt 8,58 tỷ USD và 9,3 tỷ USD, tăng 37,1% và 8,5% so với năm trước.

Còn theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 4,1 tỷ USD, tăng khoảng 12% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy Trung Quốc vẫn là thị trường tiêu thụ mạnh nông sản của Việt Nam, đặc biệt là thị trường tiêu thụ lớn nhất với rau quả, thuỷ sản và cao su và tăng cao những tháng đầu năm nay.

Tính đến nay, Việt Nam và Trung Quốc đã ký 24 thỏa thuận ghi nhớ và nghị định thư về xuất, nhập khẩu các mặt hàng nông lâm thủy sản. Riêng năm 2024, có 4 nghị định thư được ký, bao gồm nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng đông lạnh, xuất khẩu cá sấu, xuất khẩu khỉ và xuất khẩu dừa tươi.

Nhiều chuyên gia dự báo, thời gian tới, Trung Quốc vẫn tiếp tục là thị trường chiến lược của các mặt hàng nông, lâm, thuỷ sản Việt Nam. Tuy nhiên, phía nước bạn cũng ngày càng đòi hỏi nghiêm ngặt về kiểm soát an toàn thực phẩm đối với các sản phâm nông sản.

Trước thực tế này, để nông sản Việt tiếp tục đà xuất khẩu mạnh vào thị trường này, ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, vai trò phối kết hợp giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp, người trồng để đảm bảo các mặt hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam không có dư lượng thuốc cấm, kiểm soát được dư lượng để đáp ứng nhu cầu thị trường:

"Doanh nghiệp xuất khẩu muốn đưa được sản phẩm an toàn, đáp ứng được yêu cầu của Nghị định thư như an toàn thực phẩm, đối tượng kiểm dịch, DN xuất khẩu bắt buộc phải liên kết với HTX và bà con nông dân để đồng quản lý chất lượng sản phẩm. Bởi vì, các quy định của thị trường rất phong phú, rất nhiều quy định khác nhau, thiên về kỹ thuật, do vậy phải có sự phối hợp đồng bộ."

Kiểm soát chất lượng sản phẩm vẫn là thử thách

Nông, lâm, thủy sản chiếm vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế của tỉnh Đắk Lắk (cũ) với hơn 36,8%. Tính đến tháng 5/2025, tỉnh Đắk Lắk (cũ) cũng đã có hơn 600 cơ sở được cấp giấy Chứng nhận ATTP ở các lĩnh vực: trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản, xây dựng được 123 chuỗi liên kết do các cấp chính quyền thực hiện, 150 hợp tác xã nông nghiệp có liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, có 5 tổ chức khoa học tham gia liên kết.

Trong hội nghị về nâng cao chất lượng nông, lâm, thủy sản, tổ chức hồi tại địa phương này vào tháng 5 vừa qua, nhiều chuyên gia cho rằng, địa phương cần chú trọng các giải pháp tổ chức sản xuất, phát triển vùng sản xuất an toàn, xây dựng hệ sinh thái trong sản xuất nông nghiệp, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị sản phẩm để kiểm soát chặt chẽ chất lượng đầu vào và đầu ra…

Từ kinh nghiệm thực tế vừa trồng sầu riêng, vừa làm đại lý mua sầu riêng bán sang thị trường Trung Quốc, bà Lê Thị Bé ở thôn Du Oai, xã Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa chia sẻ, gia đình bà đã đầu tư kho lạnh tại chỗ để cấp đông trái khi không kịp xuất bán tươi, các sản phẩm đạt chất lượng mới có thể xuất khẩu hiệu quả:

"Bà con mình bây giờ phải tìm hiểu kỹ nguồn phân bón.. Bà con cũng đừng ham bỏ đạm nhiều quá. Một khi trái lớn quá, gai to ra thì bên kia người ta chỉ làm được hàng lột múi chứ không thể xuất nguyên trái. Nếu mình làm được gai nhím, quản lý sâu, rầy, trái đẹp tốt thì được giá. Chớ đừng có ham bỏ đạm nhiều quá, bắt buộc trái sầu bị bể gai. Trái sầu riêng mà xấu thì phải làm hàng lột múi, trữ đông thì không có bao nhiêu tiền hết. Quan trọng mình phải xuất được trái mới mang lại lợi nhuận”.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam phân tích, Việt Nam có vị trí địa lý sát Trung Quốc, giống như vị trí của Mexico với Mỹ. Nhờ sản phẩm rau củ quả chất lượng, mỗi năm, Mexico xuất khẩu mỗi năm hơn 20 tỷ rau quả sang thị trường Mỹ. Trong khi đó, thị trường Trung Quốc, mỗi năm nhập khẩu khoảng 17 tỷ rau quả từ khắp thế giới. Việt Nam cần tận dụng những lợi thế sẵn có để mở rộng thị phần xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc, ông Nguyên nhấn mạnh:

"Việt Nam rất gần với Trung Quốc và là nước xuất khẩu nhưng chúng ta chưa tận dụng được hết vị trí này. Chúng ta sản xuất hàng chưa được chuẩn về mẫu mã và chất lượng nên chưa được ổn định, thị phần của chúng ta chưa được cao lắm như Thái Lan. Trong tương lai chúng ta đặc biệt chú trọng về chất lượng và lợi thế về logistic chúng ta chiếm được thị phần lớn của Trung Quốc."

Để thúc đẩy hàng hóa xuất khẩu nói chung và sang thị trường Trung Quốc nói riêng, PGS.TS Mai Quang Vinh, Tổng Giám đốc Liên hiệp Hợp tác xã Kinh tế số Việt Nam, Viện trưởng Viện Công nghệ Xanh cho rằng:

"Giải pháp từ cơ quan Nhà nước và chính quyền địa phương gồm có mấy giải pháp thế này, một là phải tăng cường thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp. Trong đó, cập nhật thường xuyên thông tin về quy định tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu, phổ biến đến doanh nghiệp hướng dẫn được doanh nghiệp tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu được quy định của thị trường xuất khẩu. Tiếp nữa phải tập huấn nâng cao nhận thức, kỹ năng cho người sản xuất kinh doanh trong việc tiếp cận thông tin thị trường và sản xuất theo tín hiệu thị trường."

Ông Vinh cho biết thêm, Việt Nam cần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, ưu tiên phát triển các mặt hàng chủ lực như lúa gạo, thủy sản và rau quả theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Đơn cử như đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao , xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn xuất khẩu cho 13 tỉnh của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn cũ.

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp cũng cần có những hướng dẫn cho các địa phương, các doanh nghiệp, người nông dân thực hiện nghiêm các quy định kỹ thuật, có chế tải và quản lý tốt truy xuất nguồn gốc hàng hóa theo Thông tư số 02 của Bộ Khoa học và công nghệ.

Trung Quốc là thị trường tiêu thụ nông, lâm, thủy sản lớn và còn nhiều dư địa để Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu. Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội đó, người sản xuất và doanh nghiệp Việt Nam phải thay đổi tư duy từ khâu sản xuất đến xuất khẩu, đáp ứng các yêu cầu tiêu chuẩn mới của thị trường.PV VOV Giao thông đã có cuộc trao đổi với ông Trịnh Bá Ninh, Nguyên Phó tổng biên tập báo Nông nghiệp về vấn đề này: 

PV: Hiện nay, Việt Nam có 14 loại nông sản đã được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, đem lại doanh thu hàng tỷ USD mỗi năm. Chúng ta vẫn còn 6 mặt hàng truyền thống chưa được chuẩn hóa bằng Nghị định thư xuất khẩu (thanh long, chôm chôm, xoài, vải, nhãn, mít). Vậy, theo ông, Việt Nam cần làm gì để những mặt hàng này được chuẩn hóa bằng Nghị định thư?

Ông Trịnh Bá Ninh: Từ trước tới nay, Việt Nam vẫn xác định Trung Quốc là một thị trường tiềm năng, thị trường trọng điểm trong xuất khẩu nông sản của Việt Nam.

Thứ nhất là xuất khẩu sang Trung Quốc gần.

Thứ hai nữa là tập quán canh tác và thị hiếu tiêu dùng, hai bên gần như nhau.

Thứ ba là chúng ta tận dụng được cái ưu thế của hoa quả nhiệt đới. Những điều đó là chúng ta hoàn toàn có lợi. Vì thế cho nên liên tục trong những năm gần trở lại đây, xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc năm sau bao giờ cũng cao hơn năm trước.

Một số người cho rằng, Trung Quốc là thị trường dễ tính, còn châu Âu mới là khó tính. Nhưng đó là quan niệm sai. Thị trường Trung Quốc bao giờ cũng rất khắt khe và khó tính. Vì nó liên quan đến sức khỏe, uy tín, thương hiệu quốc gia của họ và liên quan đến đặc trưng của các doanh nghiệp nhập khẩu. Họ phải giữ chữ tín thì mới tồn tại được.

Thị trường Trung Quốc bao giờ cũng đặt yêu cầu về minh bạch về xuất xứ, nguồn gốc, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Đối với những mặt hàng truyền thống mà ta chuẩn bị có Nghị định thư để vào Trung Quốc cần phải thỏa mãn tất cả các yêu cầu của họ đưa ra. An toàn vệ sinh thực phẩm là phải là yếu tố đầu tiên, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng phải dưới mức ngưỡng cho phép. Những điều này đã được quy định rất rõ trong Nghị định thư và quá trình kiểm soát họ theo dõi rất chặt.

Thị trường Trung Quốc là một thị trường rất rộng lớn và sức mua của họ rất tốt, giá cả phù hợp với thị trường của Việt Nam nên nếu đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch được vào thị trường Trung Quốc sẽ rất tốt cho Việt Nam. Vấn đề làm sao chúng ta phải bảo đảm được uy tín với sản phẩm nông sản của chúng ta, đấy mới là một thử thách cho các doanh nghiệp.

PV: Trong bối cảnh hiện nay, nhiều quốc gia đã thay đổi chính sách thuế quan đối với hàng hóa của Việt Nam. Các doanh nghiệp Việt Nam cần có chiến lược, kế hoạch như thế nào đối với xuất khẩu hàng hóa, nhất là nông sản, sang thị trường Trung Quốc để tăng thị phần?

Ông Trịnh Bá Ninh: Vấn đề quan trọng nhất là chúng ta minh bạch, cởi mở thôi. Mới đây nhất, bên phía hải quan Trung Quốc đã sang và kiểm tra thử các vườn sầu riêng ở Lâm Đồng. Và họ rất hài lòng. Một quy trình sản xuất rất rõ ràng, nhật ký sản xuất rõ ràng, có ghi chép một cách rất chi tiết quy trình, các nhà sơ chế, cấp mã vùng trồng một cách rất đầy đủ và chi tiết. Do đó, họ cảm thấy rất yên tâm.

Chúng ta đã mở cửa thì chúng ta phải cởi mở với họ trong việc kiểm tra và nếu tiêu chuẩn nào chưa đáp ứng thì mình phải chủ động điều chỉnh để bảo đảm đúng yêu cầu của họ. Nhưng vấn đề là các doanh nghiệp, hợp tác xã phải duy trì ổn định, tránh để tình trạng, đoàn kiểm tra của họ đến thì làm cẩn thận, sau đó lại lơ là. Điều đó có thể khiến người ta mất niềm tin và khi mất niềm tin, họ lập tức siết rất là chặt quy trình kiểm soát.

 Sắp tới, Việt Nam sẽ có thêm rất nhiều mặt hàng nữa về nông sản của chúng ta vào Trung Quốc. Nông sản chúng ta cực kỳ phong phú, nhưng chúng ta phải thỏa mãn các điều kiện của họ thì lúc đó chúng ta mới hy vọng có thể chiếm lĩnh thị trường Trung Quốc, ít nhất là với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á này.

Quá trình đi tìm thị trường và để thị trường chấp nhận thông thường mất 3 - 5 năm, trong khi chúng ta có thị trường Trung Quốc ngay đây, vậy thì chúng ta phải tận dụng hết lợi thế đó để xuất khẩu hàng hóa vào thị trườngTrung Quốc. Chứ còn nếu chúng ta khai mở thị trường mới, Nhật Bản, hay Hàn Quốc, hay là Trung Đông hay là một số thị trường Châu Âu khác, thời gian mất 3 - 5 năm, may ra chúng ta mới có thể đi vào được. Mà trong khi Trung Quốc ở gần chúng ta đây, thì đó là cơ hội hoàn toàn có lợi cho doanh nghiệp Việt Nam.

PV: Vâng, xin cảm ơn ông!