Huyền thoại Người đẹp Tây Đô

Trải qua thăng trầm, làm dâu xứ lạ rồi tiếp xúc với lớp tá điền cơ cực, người phụ nữ này mang khát vọng phải cùng với cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng quê hương. Từ đó, bà thầm lặng hoạt động tình báo trong lòng địch và giành được nhiều chiến công. Cuộc đời li kì của bà trở thành một huyền thoại và được người dân xứ Cần Thơ nhắc hoài với biệt danh “Người đẹp Tây Đô”.

Từ “Hoa khôi Trường Taberd” đến người vợ hiền dâu thảo nơi xứ lạ

Nép mình bên bờ Hồ Xáng Thổi (thuộc phường Thới Bình, quận Ninh Kiều, TP.Cần Thơ) có một tòa nhà màu vàng nhạt, hạ tầng đã cũ vì nhuốm bụi thời gian. Bên trong không gian cổ xưa của ngôi nhà là những kỷ vật và di ảnh của nữ tình báo Lâm Thị Phấn. Hình ảnh trưởng nữ của gia tộc họ Lâm thời xuân sắc có gương mặt bầu bĩnh, đôi mắt tròn xoe và mái tóc đen huyền. Kỷ vật mà “Người đẹp Tây Đô” để lại là quyển Hồi ký ghi chép về cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng của mình.

Ông Phan Thế Tài, Bí thư Khu vực 6, phường Thới Bình, quận Ninh Kiều - cháu ruột của bà Lâm Thị Phấn kể: “Trong gia đình thì cô Hai là người tài sắc vẹn toàn, thời tôi còn bé đã biết cô Hai học khá giỏi ở trường Châu Văn Liêm, rồi lấy chồng và được cách mạng giác ngộ. Gia đình rất kính nể cô Hai vì cô rất cương trực, thẳng thắng và thật thà. Cô dạy con cháu luôn có lòng yêu nước, giảng nghĩa cho con cháu biết việc tham gia cách mạng là để giải phóng dân tộc”.

Vào năm 1910, thực dân Pháp bắt đầu quy hoạch xây dựng Cần Thơ, Trường Taberd Cần Thơ (nay là trường THPT Châu Văn Liêm) được mở ra, ông Lâm Văn Phận được bổ nhiệm làm hiệu trưởng. Nhà giáo “đức cao vọng trọng” này có 4 người con: Lâm Thị Phấn, Lâm Văn Phát, Lâm Thị Phết, Lâm Văn Phiên.

Trong đó, Lâm Thị Phấn là cô con gái đầu lòng (sinh năm 1918), học thức hơn người. Với dáng người dong dỏng, nước da trắng trẻo và khuôn mặt rạng ngời, bà Phấn được mệnh danh là hoa khôi Trường Taberd thời đó. Năm 15 tuổi “Người đẹp Tây Đô” đã đổ tú tài và luôn có những suy nghĩ đi ngược lại tư tưởng “trọng nam khinh nữ” cổ hủ thời kỳ ấy.

Đến năm 17 tuổi, bà Lâm Thị Phấn được nhà Bá hộ Bì ở Bạc Liêu mang lễ vật đến hỏi cưới, rước về làm vợ cậu ấm Phan Tấn Dĩnh, thuộc thọ hàng dòng tộc Công tử Bạc Liêu. Từ đây, cuộc đời “Người đẹp Tây Đô” bắt đầu những chuỗi ngày khổ sở dưới chế độ phong kiến, Bá hộ Bì nổi danh là “chúa gạo” của Nam Kỳ thời đó, gia sản đồ sộ ăn mấy đời không hết nhưng có quý tử ít học, lại thích chơi bời nên nhà chồng mới giao quyền quản lí tài sản cho con dâu.

Mang danh phận “mợ Ba”, bà Phấn vùi mình vào công việc quản lý gia sản và giữ chân người chồng trăng hoa nên mâu thuẫn gia đình ngày càng gay gắt. Trong những lần trực tiếp đi thu tô thuế, bà chứng kiến tầng lớp nông dân cùng khổ bị bóc lột, phụ nữ nghèo đói bị ức hiếp nên lòng bà nung nấu cuộc phản kháng, phải tìm được con đường tươi sáng cho mình và cho những người cùng khổ khác.

Ông Phan Thế Tài – cháu ruột “Người đẹp Tây Đô” kể lại: “Lúc đầu cô Hai về làm dâu ở Bạc Liêu cũng được gia đình chồng tôn trọng vì cô học cao, biết nói tiếng Pháp rành rọt, nên mọi hoạt động thu tô thuế đều qua tay cô Hai hết. Khi xuống sống chung với tá điền (nông dân làm ruộng thuê cho địa chủ) thì cô Hai mới ý thức hệ được là đời sống nông dân và ngay cả chính mình đang bị áp bức bởi đế quốc Pháp và chuẩn bị đến đế quốc Mỹ nên mình phải tự giải phóng mình và giải phóng dân tộc. Từ đó, cô Hai tiếp thu ý thức giải phóng dân tộc rất nhanh và đi theo cách mạng”.

Nữ tình báo kiệt xuất giữa lòng địch

Năm 1944, “mợ Ba Dĩnh” thoát ly nhà chồng, tham gia hoạt động trong phong trào Phụ nữ Cứu Quốc và vận động xây dựng nên Hội Phụ nữ huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu. Ngày 2/8/1950 bà được kết nạp Đảng, tuy nhiên, bà bị nhà chồng truy đuổi, bắt về nhốt trong kho chứa củi. Khi đó, lực lượng tá điền tiếp cơm và mở đường cho bà chạy trốn. Khi bà đang bế tắc nhất và không tìm được lối ra cho phong trào Phụ nữ thì bà gặp lại cha là ông Lâm Văn Phận.

Ông Phận đề nghị bà trở lại nội đô Cần Thơ tham gia xây dựng lực lượng tình báo miền Tây. Dẫu biết hoạt động trong lòng địch là một việc làm khó khăn và phải hi sinh rất nhiều, bà vẫn quyết định về đó để hoạt động. Với ngoại hình lý tưởng, trình độ học vấn cao, nguồn gốc xuất thân là gia đình điền chủ nên bà Phấn được giao nhiệm vụ mới mẻ là xây dựng đội ngũ điệp báo miền Tây (hoạt động trong lòng địch), lấy Cần Thơ làm trụ sở.

Có bí danh là Thanh Phong, với nhiệm vụ khai thác những tin tức trong bộ chỉ huy quân viễn chinh Pháp tại Cần Thơ, “Người đẹp Tây Đô” thầm lặng làm việc rồi hỗ trợ  vận chuyển vũ khí, đưa đường cho các chiến sĩ đặc công làm nhiệm vụ và tham gia giải cứu cho các chiến sĩ bị địch bắt.

Điểm nhấn thành công nhất trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp của “Người đẹp Tây Đô” là bà đã móc nối và cảm hóa thành công những sĩ quan gốc Việt quay đầu để tham gia cách mạng Việt Minh. Kết quả, có rất nhiều sĩ quan Pháp gốc Việt đã đi đến con đường chính nghĩa cách mạng, trong số đó có ông Trần Hiến –quan chức phiên dịch cho quân đội Pháp.

Tháng 12/1954, bà Phấn tập kết ra Bắc theo Hiệp định Giơ-ne-vơ và được đào tạo ngành tình báo tại Liên Xô. Đến tháng 10/1962, “Người đẹp Tây Đô” được đưa ngược lại vào Nam để hoạt trong đội ngũ đầu não cao cấp của chính quyền Sài Gòn. Ở giai đoạn này, bà Lâm Thị Phấn bước vào vòng chiến cam go khi có hai người em trai đang “đầu quân” làm việc cho chế độ Việt Nam Cộng Hòa.

Giữa hai chiến tuyến, “Người đẹp Tây Đô” một lòng chọn cách mạng của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Thành tích giai đoạn này của bà là góp phần buộc Dương Văn Minh phải buông súng, bàn giao chính quyền vào trưa ngày 30/4/1975.

Cựu giáo chức Thiều Quang Minh - người anh trai họ hàng với bà Lâm Thị Phấn kể lại phút giây “Người đẹp Tây Đô” hoạt động tình báo trong kháng chiến chống Mỹ: “Khi cô bị địch (Việt Nam Cộng Hòa) bắt, lúc đó người em ruột của cô là Lâm Văn Phiếu đang làm Trung tá Không quân của chế độ Việt Nam Công hòa đã đi vận động cứu cô ra tù. Sau đó, chính người này sử dụng một chiếc trực thăng đưa cô sang Campuchia, từ đây cô tìm đường quay trở lại miền Bắc. Sau đó ông Lâm Văn Phiếu bị an ninh quân đội của Việt Nam Cộng hòa ghép tội và cho giải ngũ. Riêng cô Phấn thì những chiến dịch lớn cô đều có trở về miền Nam để hoạt động, điển hình là chiến dịch “Mùa hè đỏ lửa”. Địa bàn hoạt động của cô là tỉnh Phong Dinh ( gồm Cần Thơ, Hậu Giang và Sóc Trăng).

Sau khi miền Nam được giải phóng, bà Phấn tiếp tục được điều về Quân khu 9 làm việc trong phòng Chính sách Quân khu 9 với chức danh Trưởng phòng Chính sách Quân khu 9, Trưởng phòng Kinh tế Quân khu 9. Với thành tích xuất sắc trong quá trình hoạt động cách mạng của mình, Thiếu tá Lâm Thị Phấn đã được Đảng, Nhà nước, Quân đội tặng thưởng những phần thưởng cao quý: Huân chương chiến công Nhất, Nhì, Ba và nhiều huân huy chương khác. Bà mất vào ngày 15/4/2010 tại căn nhà mà bà đã sinh ra và lớn lên, thọ 92 tuổi.

Cuộc đời của bà Lâm Thị Phấn là hình ảnh tiêu biểu cho người phụ nữ Việt Nam đứng lên giải phóng bản thân, được nhà văn Trầm Hương viết thành tiểu thuyết mang tên “Người đẹp Tây Đô” và được chuyển thể thành phim truyện cùng tên do đạo diễn Lê Cung Bắc thực hiện. Đặc biệt, danh hiệu “Người đẹp Tây Đô” được lấy làm tên cho một cuộc thi nhan sắc tại Cần Thơ từ năm 2003, từ đây, các cô gái tham gia cuộc thi “Người đẹp Tây Đô” đã và đang là những minh tinh nổi tiếng, tham gia nhiều đấu trường nhan sắc lớn trên cả nước.

Cựu giáo chức Thiều Quang Minh tự hào kể: “Khi nhắc đến cô Hai Phấn thì dân Cần Thơ thời đó hay thời nay đều nhận định rằng cô rất đẹp. Người phụ nữ yêu nước và giúp dân”.

Suốt cuộc đời của nữ tình báo Lâm Thị Phấn là những trải nghiệm gắn liền với nhiệm vụ trong bối cảnh đất nước chiến tranh và giao thời. Từ một thiếu nữ xinh tươi được học cao hiểu rộng, đến thân phận người vợ hiền đức sống trong “địa ngục hôn nhân”. Từ “mợ Ba” làm dâu nhà Bá hộ đến phút đồng cảm cho những thân phận thấp hèn bị áp bức, rồi tự tìm đường giải phóng bản thân mình và giác ngộ cách mạng. Sau khi tạ thế, gia tài mà nữ tình báo Lâm Thị Phấn để lại chính là nền tảng đạo đức, yêu nước thương dân và quyết chí hết mình phụng sự cho tổ quốc.

Tư tưởng đó nay được người cháu đời kế tiếp là ông Phan Thế Tài, Bí thư Khu vực 6, phường Thới Bình, quận Ninh Kiều noi theo: “Từ khi tôi vào Đảng, cô Hai tâm sự, chỉ dạy để tôi đi làm. Mình phải chấp nhận theo sự phân công của Đảng. Hiện nay mình sống ở địa phương thì phải sống gần dân, luôn quan tâm đời sống Nhân dân về an sinh xã hội. Nếu có hộ khó khăn về nhà ở là phải báo cáo về trên để vận động xây nhà tình thương cho hộ khó khăn”.

Cho đến nay, dẫu đã qua bao năm tháng, tên gọi “Người đẹp Tây Đô” vẫn quen thuộc đối với người dân miền Tây Nam Bộ. Hình ảnh nàng “Bạch Cúc” Lâm Thị Phấn xinh đẹp, giỏi giang, có lý tưởng cách mạng và lập được nhiều chiến công hiển hách từ trên phim đến ngoài đời đã trở thành một trong những hình mẫu đẹp đẽ nhất mà bao thế hệ phụ nữ ngưỡng mộ, noi theo.